طب الرضا: طب و بهداشت از امام علی بن موسی الرضا علیه السلام

نویسنده:علی بن موسی (ع)، امام هشتم

مترجم:امیر صادقی، نصیر الدین

ناشر:معراجي

محل نشر:تهران – ایران

 

سال نشر:١٣٨١

 

طب الامام الرضا عليه السلام (طب و بهداشت از امام رضا(ع))

معرفى اجمالى

طب الامام الرضا عليه السلام (طب و بهداشت از امام رضا(ع)) شرح و ترجمه فارسى رساله ذهبيه امام رضا(ع)، به قلم نصيرالدين امير صادقى است.

ساختار:

كتاب با پيش‏گفتار و مقدمه مترجم بر كتاب آغاز شده است. پس از آن متن عربى رساله و در آخر ترجمه اثر آمده است. متن رساله از تبويب و فصل‏بندى خاصى برخوردار نيست و عناوين ترجمه نيز از سوى مترجم است.

گزارش محتوا:

مقدمه‏اى كه مترجم بر كتاب نوشته است، حاوى نكات بسيار مهمى است كه استفاده بهينه خواننده از مطالب كتاب، مبتنى بر مطالعه دقيق آن است و لذا در اينجا به بخش‏هاى از آن اشاره مى‏شود. مترجم در پيش‏گفتار به شرح معناى امام و امامت پرداخته و متذكر مى‏شود كه «امامان براى آن نيستند كه تب و سرماخوردگى ما را علاج كنند». وى پس از مختصرى توضيح اين مطلب چنين نتيجه‏گيرى مى‏كند: «بنابراين هر گونه دستورى كه از امامان معصوم غير از آنچه گفته شد، رسيده است، همه خارج از برنامه و كنار شأن و وظيفه‏ى امامت است. اگر درست رسيده باشد، اگر جعل و كذب و بسته‏ى به آنان نباشد، مطالبى است كه ضرورت اقتضا كرده، گاهى از عوامل قهر و زور مجبور شده‏اند و گاهى به حال حرمان‏زدگان، دل سوزانده‏اند...، از طبيب شناختن درد و درمان، از امام رهبرى به هدف اسلام و قرآن مى‏طلبيم. ما زاد بر آن هر چه نقل شده، زايد بر وظيفه و مقتضاى فضل و كرامت است و ما را بر قبول و تبعيت از آن دستورها تكليف نفرموده‏اند». اگرچه مطالب كتاب با طب قديم اختلاف دارد؛ اما به تعبير مترجم در بادى نظر، با طب قديم سازگارتر به نظر مى‏رسد؛ لذا به جهت اين كه براى خوانندگان بيشتر قابل استفاده باشد، به ترجمه ساده اكتفا نشده و ضمن شرح آن اصول، اين كتاب را با مبانى علم جديد، البته آن مبانى كه عقل و آزمايش به درستى آن اطمينان يافته باشد، تطبيق كرده است. وى سپس به اين كه «رساله ذهبيه يا مذهبه» به اسناد مختلفى در كتاب‏هاى روايات و اخبار نقل شده، اشاره كرده و خبر «موسى بن على بن جابر سلامى» را در اين خصوص نقل مى‏كند. دليل نامگذارى رساله نيز اين بوده است كه چون توجه مأمون و دانشمندان عصر او را به خود جلب نمود، مأمون دستور داد آن را با آب طلا بنويسند و به همين مناسبت به رساله ذهبيه يا مذهبه شناخته شد. امير صادقى، در ادامه مقدمه به اين نكته مهم اشاره مى‏كند كه «اهل هر بلادى را به مقتضاى آب و هواى همان شهر بايد پرورش داد و به هر مريضى بايد به تناسب محل اقامت و پرورش او پيشنهاد غذا و دوا كرد. بيشتر دستورات امام(ع) در اين رساله هم به مقتضاى حال شخص مأمون و برخى به تناسب احوال مردم آن عصر و مكان مى‏باشد. قسمت ديگر از تجويزات امام(ع) هم چنان كه خود آن حضرت در مقدمه كتاب يادآورى كردند، نقل عقايد و تجربيات اطباء و حكما است و شايد اين اقتباس به منظور و يا تصويب و يا ملاحظات ديگر بوده است»؛ لذا خاطر نشان مى‏كند: «با توجه به مطالب فوق بهره‏اى كه از اين كتاب مى‏بريم، علمى و نظرى است؛ اما از حيث عمل نمى‏توانيم از تمام دستورات آن مو به‏مو به نفع خويش استفاده كنيم». كتاب؛ مشتمل بر مطالب متنوعى پيرامون بهداشت، بيمارى‏ها، خواص خوراكى‏ها و آشاميدنى‏ها و گياهان، و شيوه پيشگيرى از بيمارى و درمان آن‏هاست. ذكر فصول سال و وضعيت بدن در آن‏ها، خواب و تأثيرات آن بر بدن و روش صحيح خوابيدن، خواص مسواك و بهترين نوع آن، خواص و تأثيرات حجامت بر بدن، رهايى از بيمارى معده، مثانه، زكام و مانند آن، خواص عسل و گل نرگس از جمله مباحث فراوان كتاب است. مترجم در انتهاى اثر بخشى را با عنوان «تذكر» آورده است كه حاوى مطالب ارزشمندى است. در اين بخش مطالبى در خصوص علل و درمان بيمارى‏ها، دارو و غذا، عقل سالم و بدن سالم با نگاه به طب جديد بيان شده است. در بخشى از آن مى‏خوانيم: «علل بيمارى‏ها را در تسلط ميكرب‏ها و كمبود ويتامين‏ها و املاح معدنى منحصر كرده‏اند و حال آنكه بالحسن و العيان هزاران عوامل ديگر نيز هست كه بيمارى‏ها را پديد مى‏آورد و مهم‏تر از همه‏ى آنها عوارض روحى و اخلاقى است».

وضعيت:

در پاورقى متن عربى رساله، به اختلاف نسخ كتاب اشاره شده است. در پانوشت بخش ترجمه نيز برخى الفاظ و اصطلاحات شرح شده است.

منابع:

مقدمه و متن كتاب.