هر كس در زندگی خود اسوه و الگویی دارد كه سعی می‌كند خود را به او نزدیك سازد و پرتوی از صفات او را در درون وجود خود ببیند.
به تعبیر دیگر در درون دل انسان جایی برای اسوه‌ها و قهرمانهاست و به همین دلیل، تمام ملّتهای جهان در تاریخ خود به الگوهای واقعی و گاه پنداری متوسل می‌شوند و بخشی از فرهنگ و تاریخ خود را بر اساس وجود آنها بنا می‌كنند.
قرآن این كتاب انسان ساز و جامعه ساز برای ارتقاء و رشد انسانها به سمت و سوی كمالات، علاوه بر برنامه‌های علمی و عملی، الگوهای رفتاری را نیز ارائه داده است.
از آنجا كه نصف جامعه بشری را زنان تشكیل می‌دهند، برای هدایت آنها علاوه بر برنامه‌های علمی و عملی ارائه الگوهای مناسب نیز لازم است.
در فرهنگ قرآنی، بر خلاف تصور برخی مكتبها و افراد كه فقط مردان را الگوی افراد و جامعه می‌دانند، آنجا كه می‌خواهد اسوه‌ها و نمونه‌ها را معرفی كند، در كنار اسوه بودن حضرت ابراهیم علیه السلام و حضرت رسول اكرم صلی الله علیه وآله، الگوها و نمونه‌هایی از زنان وارسته و همچنین زنان گمراه را به جامعه و مؤمنان معرفی می‌كند. این الگوهای معرفی شده، در دو بخش قابل تبیین است: الگوهای توصیفی و الگوهای عینی و شخصی.
الف. الگوهای توصیفی:
در این بخش، قرآن كریم یكسری اوصاف كمالی را برای زنان نمونه بیان می‌دارد كه برخی از آنها از این قرار است:
1. زنهای صالحه و امانتدار: در قرآن كریم می‌خوانیم: «فَالصَّالِحاتُ قانِتاتٌ حافِظاتٌ لِلْغَیبِ بِما حَفِظَ اللَّهُ»؛ (1) «زنان صالح، زنانی هستند كه متواضع اند و در غیاب [همسر خود] اسرار و حقوق [او] را مقابل حقوقی كه خدا برای آنان قرار داده، حفظ می‌كنند.»
2. مجموعه‌ای از اوصاف زنهای نمونه: «إِنَّ الْمُسْلِمینَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْقانِتینَ وَ الْقانِتاتِ وَ الصَّادِقینَ وَ الصَّادِقاتِ وَ الصَّابِرینَ وَ الصَّابِراتِ وَ الْخاشِعینَ وَ الْخاشِعاتِ وَ الْمُتَصَدِّقینَ وَ الْمُتَصَدِّقاتِ وَ الصَّائِمینَ وَ الصَّائِماتِ وَ الْحافِظینَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحافِظاتِ وَ الذَّاكِرینَ اللَّهَ كَثیراً وَ الذَّاكِراتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظیماً»؛ (2) «به یقین، مردان مسلمان و زنان مسلمان، مردان با ایمان و زنان با ایمان، مردان مطیع فرمان خدا و زنان مطیع فرمان خدا، مردان راستگو و زنان راستگو، مردان صابر و شكیبا و زنان صابر و شكیبا، مردان با خشوع و زنان با خشوع، مردان انفاق كننده و زنان انفاق كننده، مردان روزه دار و زنان روزه دار، مردان پاكدامن و زنان پاكدامن، و مردانی كه بسیار به یاد خدا هستند و زنانی كه بسیار به یاد خدا هستند، [انسانهای مطلوبی هستند و] خداوند برای همه آنها مغفرت و پاداش عظیمی فراهم ساخته است.»
3. اطاعت خدا و رسول: در بین خواص، آن زنانی نمونه هستند كه هم اهل عمل صالح باشند و هم مطیع پیشوا و رهبر خویش. قرآن درباره زنان پیامبر می‌فرماید:
«وَ مَنْ یقْنُتْ مِنْكُنَّ لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تَعْمَلْ صالِحاً نُؤْتِها أَجْرَها مَرَّتَینِ وَ أَعْتَدْنا لَها رِزْقاً كَریماً»؛ (3) و هركس از شما [زنان پیامبر] برای خدا و پیامبرش خضوع كند و عمل صالح انجام دهد، پاداش او را دو چندان خواهیم داد و روزی پر ارزشی برای او آماده كرده ایم.»
و به طور كلّی، تمام اوصافی كه برای انسانهای نمونه، چه مرد و چه زن در قرآن آمده است، اگر در زن موجود باشد، می‌تواند به عنوان زن نمونه و الگو مطرح باشد.
ب. الگوهای عینی و شخصی
قرآن كریم در كنار الگوهای توصیفی، اسوه‌های عینی و حقیقی را نیز به عنوان نمونه به جامعه بشری، مخصوصاً بانوان معرّفی كرده است كه با اقتداء به آنها می‌توانند راحت‌تر و آسان‌تر راه تكامل و رشد را بپیمایند. در این بخش، به اهم موارد اشاره می‌شود:
1. فاطمه زهراءعلیها السلام
از برترین زنان عالم هستی كه در كمال معنوی بر همه پیشی گرفته است، فاطمه زهراءعلیها السلام می‌باشد. آن حضرت، در طهارت و پاكی، كمالات معنوی، انفاق و امداد رسانی، تربیت فرزندان و شوهرداری، الگوی زنان جامعه بشری است.
طهارت فاطمه علیها السلام
قرآن كریم می‌فرماید: «إِنَّما یریدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَكُمْ تَطْهیراً»؛ (4) «خدا چنین اراده كرده كه ناپاكی و گناه را از شما اهل بیت ببرد و شما را پاك و منزه گرداند.» به اعتراف شیعه و سنّی یكی از كسانی كه مشمول آیه تطهیر می‌باشد، فاطمه زهراءعلیها السلام است. (5) مرحوم علّامه امینی 16 نفر از صحابه و 300 نفر از راویان را با مشخصات، نام برده كه آیه تطهیر را مربوط به پنج تن آل عبا، از جمله حضرت فاطمه علیها السلام دانسته اند. (6)
برتری معنوی و حضور اجتماعی
آیه دیگری كه هم برتری معنوی فاطمه علیها السلام را به اثبات می‌رساند و هم حضور او را در مسائل مهم اعتقادی و اجتماعی نشان می‌دهد، آیه مباهله است كه می‌فرماید: «فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَی الْكاذِبینَ»؛ (7) «بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت كنیم و شما هم فرزندان خود را، ما زنان خویش را دعوت كنیم و شما هم زنان خود را، ما از نفوس خود دعوت كنیم و شما هم از نفوس خود. آن گاه مباهله كنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم!»
با توجه به اینكه مباهله با مسیحیان نجران یك كار عادّی نیست و با زن و مرد عادی نمی‌توان اقدام به مباهله كرد، صلاحیت اقدام به چنین امر خطیری را تنها انسانهای مقدس و شایسته و نمونه دارا هستند كه مورد رحمت حق می‌باشند.
بر این مسئله نیز منابع شیعه و سنّی گواهی می‌دهند كه مراد از «نساءنا» فاطمه زهراعلیها السلام می‌باشد. (8)
این آیه، هم معنویت بالای فاطمه علیها السلام را می‌رساند كه به حدّی است كه دعا و نفرین او در پیشگاه الهی اثر دارد و هم نشان از حضور او در عرصه‌های مهم اجتماعی دارد؛ چنان كه در جریان امامت علی علیه السلام با خواندن خطبه و گریه‌های جانسوز و فدا كردن جان خویش، حضور ابدی خویش را در دفاع از امامت و ولایت امضاء كرد.
الگو بودن برای پیامبران
نشانه دیگر برای الگو و نمونه بودن فاطمه زهراءعلیها السلام این است كه پیغمبران بزرگی چون آدم و نوح و ابراهیم علیهم السلام برای استجابت دعای خویش به فاطمه زهراءعلیها السلام و اهل بیت علیهم السلام متوسل شده اند.
درباره حضرت آدم علیه السلام می‌خوانیم: «فَتَلَقَّی آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِماتٍ فَتابَ عَلَیهِ»؛ (9) «پس حضرت آدم علیه السلام از پروردگارش كلماتی را دریافت كرد [و آن كلمات را وسیله قبولی توبه خویش قرار داد] و خداوند توبه او را پذیرفت.» و در روایات فراوانی در منابع فریقین آمده كه دعای آدم علیه السلام این بود: «أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِی وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ.» (10)
و درباره حضرت ابراهیم علیه السلام آمده كه «وَ إِذِ ابْتَلی إِبْراهیمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ»؛ (11) «هنگامی كه پروردگار حضرت ابراهیم علیه السلام را با كلماتی امتحان كرد، پس آن كلمات را تمام كرد.»
و در روایات آمده كه آن كلمات امامان معصوم و فاطمه زهراءعلیهم السلام بودند. (12)
الگو در انفاق
صدّیقه اطهرعلیها السلام نه تنها در معنویات الگو و نمونه است، بلكه در انفاق مالی نیز چنین است. او نه تنها پیراهن شب عروسی خویش را به زن فقیر داد، بلكه هیچ وقت فقیری از در خانه او دست خالی بر نگشت؛ گاه می‌شد كه زیور آلات خویش را در راه خدا تقدیم می‌كرد و گاه نیز غذای افطاری خویش را خالصانه در راه خدا انفاق می‌كرد. خداوند در وصف انفاق او و خانواده‌اش می‌فرماید: «وَ یطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْكیناً وَ یتیماً وَ أَسیراً * إِنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِیدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَ لا شُكُوراً»؛ (13) «آنان در راه دوستی خدا، طعام خود را به فقیر و یتیم و اسیر می‌دهند [و می‌گویند:] فقط برای رضای خدا به شما طعام می‌دهیم و از شما هیچ پاداشی و سپاسی در خواست نداریم.» به اتفاق علماء شیعه و گروه زیادی از علماء اهل سنت كه مرحوم علّامه امینی در كتاب «فاطمه زهراءعلیها السلام» اسامی آنها را آورده، آیه فوق درباره انفاق علی علیه السلام و فاطمه زهراءعلیها السلام و فرزندان او می‌باشد. (14)
مادر و همسر نمونه
فاطمه زهراءعلیها السلام در همسرداری نیز نمونه است؛ چنان كه علی علیه السلام در جواب پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله كه فرمود: همسرت را چگونه یافتی؟ گفت: «بهترین یار بر اطاعت [و بندگی] خداوند.» و چون از فاطمه سؤال كرد، گفت: «او بهترین شوهر است.» (15)
و در جای دیگر، علی علیه السلام فرمود: او به راستی همیشه این گونه بود كه چون به او نگاه می‌كردم، تمام غمها و غصه هایم بر طرف می‌شد. (16) و فاطمه علیها السلام در آخرین لحظه نیز همسر نمونه بودن خویش را از زبان علی علیه السلام اقرار گرفت. آن گاه كه گفت: «پسر عمو! هرگز مرا دروغگو و خائن نیافتی. از روزی كه با من معاشرت كردی، با دستورات تو مخالفت نكردم.» علی علیه السلام فرمود: « [ای دختر پیغمبر!] معاذ اللّه! [كه تو در خانه من بد رفتاری كرده باشی؛ زیرا] مراتب خداشناسی و نیكوكاری و پرهیز كاری و بزرگی و خدا ترسی تو به حدّی است كه جای ایراد و خرده گیری در مورد مخالفت با من نیست.» (17)
و در خصوص مادر نمونه بودن او همین بس كه دو امام معصوم مانند حسن و حسین علیهما السلام و دو شیر زن همچون زینب و‌ام كلثوم علیهما السلام را به جامعه بشری تحویل داد. به جهت همین اوصاف بود كه قرآن خطاب به پیغمبر اكرم صلی الله علیه وآله می‌فرماید: «اِنَّا اَعْطَیناكَ الْكَوْثَرَ»؛ (18) «ما به تو كوثر (فاطمه كه نسل تو از او باقی خواهد ماند) را دادیم.»
2. حضرت مریم علیها السلام
دوّمین زن نمونه در قرآن حضرت مریم علیها السلام است. او نیز از جهاتی نمونه شمرده شده است كه به اهم آنها اشاره می‌شود:
مریم علیها السلام زن معصومه و برگزیده الهی
مریم علیها السلام از آن جهت می‌تواند الگو و نمونه باشد كه هم معصوم از گناهان است و هم برگزیده و مصطفای حق می‌باشد. قرآن كریم می‌فرماید: «یا مَرْیمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفاكِ عَلی نِساءِ الْعالَمینَ»؛ (19) « [بیاد آورید هنگامی را كه فرشتگان گفتند:] ای مریم! خدا تو را برگزیده و پاك ساخته و بر تمام زنان برتری داده است.» البته این با آنچه در حق فاطمه زهراءعلیها السلام گفته شده كه سیده بانوان عالم است، منافات ندارد؛ چون پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله و دیگر امامان معصوم علیهم السلام فرمودند: «مریم بانوی زنان زمان خود بود، امّا فاطمه بانوی همه بانوان جهان از اوّلین و آخرین است.» (20)
آیه دیگری كه بر پاكی و برگزیده بودن مریم علیها السلام دلالت دارد، آیه‌ای است كه در آن از زبان مادر مریم علیها السلام خطاب به خداوند آمده است: «وَ إِنِّی سَمَّیتُها مَرْیمَ وَ إِنِّی أُعیذُها بِكَ وَ ذُرِّیتَها مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیمِ»؛ (21) «و من او را مریم نامیدم و او و فرزندانش را از [وسوسه‌های] شیطان رانده شده، در پناه تو قرار دادم.» و این دعای مادر را خدا قبول فرمود و او را از شر شیطان حفظ كرد.
مریم بانوی پاكدامن
مریم علیها السلام در پاكدامنی نیز الگوی دیگران و در بین زنها نمونه است. خداوند عفّت و پاكدامنی او را در موارد متعددی امضاء كرده است؛ یك جا می‌فرماید: «وَ الَّتی أَحْصَنَتْ فَرْجَها فَنَفَخْنا فیها مِنْ رُوحِنا وَ جَعَلْناها وَ ابْنَها آیةً لِلْعالَمینَ»؛ (22) « [و به یاد آور] زنی را كه دامان خود را پاك نگه داشت و ما از روح خود در او دمیدیم و او و فرزندش (عیسی مسیح علیه السلام) را نشانه بزرگی برای جهانیان قرار دادیم.» همین مضمون در سوره تحریم نیز آمده است. (23)
و در جای دیگر فرمود: «مریم گفت: پروردگارا! چگونه فرزندی برای من خواهد بود، در حالی كه انسانی با من تماس نگرفته است؟ [در پاسخ او] فرمود: خداوند این گونه هرچه را بخواهد، می‌آفریند. (24) «
و همین طور در سوره مریم می‌خوانیم كه «و گفت: من از شر تو، به خدای رحمان پناه می‌برم، اگر پرهیزگاری. گفت: من فرستاده پروردگار توام، [آمده‌ام] تاپسر پاكیزه‌ای به تو ببخشم. گفت: چگونه ممكن است فرزندی برای من باشد، در حالی كه تا كنون انسانی با من تماس نداشته است وزن آلوده‌ای هم نبوده ام! گفت: مطلب همین است. (25) «
عبادت و بندگی
حضرت مریم علیها السلام در عبادت و بندگی نیز نمونه است. خداوند متعال هم از او خواسته است كه برترین عبادتها را داشته باشد و هم در مواردی عبادتهای او را مورد تأیید و تشویق قرار داده است.
در مورد بخش اوّل می‌فرماید: «یا مَرْیمُ اقْنُتی لِرَبِّكِ وَ اسْجُدی وَ ارْكَعی مَعَ الرَّاكِعینَ»؛ (26) «ای مریم! برای پروردگار خود خضوع كن و سجده به جا بیاور و با ركوع كنندگان ركوع كن!»
و در آیه دیگر اطاعت و بندگی او را امضاء كرده، می‌فرماید: «وَ كانَتْ مِنَ الْقانِتینَ»؛ (27) « [مریم] از مطیعان فرمان خدا بود.» و در سوره مریم پاداش و تشویقی نیز برای او به خاطر عبادتش در نظر گرفته است؛ آنجا كه می‌فرماید: «هرزمان زكریا وارد محراب او می‌شد، غذای مخصوصی در آنجا می‌دید. از او می‌پرسید:ای مریم! این را از كجا آورده ای؟ گفت: این از ناحیه خداست. خداوند هر كسی را بخواهد، بی حساب روزی می‌دهد.» (28) و گفته شده كه «مریم» یعنی زن عبادت كار. (29)
مادر نمونه
حضرت مریم علیها السلام یكی از بهترین مادران عالم هستی است و یكی از بزرگ‌ترین پیغمبران الهی را كه جزء پیامبران اولو العزم می‌باشد، در دامن خود تربیت كرده است؛ پیامبری كه در اوان كودكی لیاقت تشرف به رسالت را پیدا كرد. خداوند درباره این فرزند كه همان حضرت عیسی علیه السلام است و آن مادر نمونه چنین می‌گوید: «إِذْ قالَتِ الْمَلائِكَةُ یا مَرْیمُ إِنَّ اللَّهَ یبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسیحُ عیسَی ابْنُ مَرْیمَ وَجیهاً فِی الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبینَ»؛ (30) « [به یاد آورید] هنگامی را كه فرشتگان گفتند:ای مریم! خداوند تو را به كلمه‌ای (وجود با عظمتی) از طرف خودش بشارت می‌دهد كه نامش مسیح، عیسی بن مریم است، در حالی كه در این جهان و جهان دیگر صاحب شخصیت و از مقربّان است.»
اسوه صبر و بردباری
راستی بسیار دشوار است زنی بدون داشتن همسر به فرمان الهی باردار شود و بتواند در مقابل سیل تهمتها مقاومت كند. و به راستی برای دختری كه سالها اسوه پاكی و عفّت و تقوا و نمونه‌ای در عبادت و بندگی خدا بوده تا آنجا كه زاهدان و عابدان بنی اسرائیل به كفایت او از طفولیت افتخار می‌كردند و زیر نظر پیامبر بزرگی تربیت یافته بود و سجایای اخلاقی و آوازه قداست او همه جا پیچیده بود، بسیار سخت و دردناك است كه یك لحظه احساس كند همه این سرمایه‌های معنوی‌اش به خطر افتاده و در گرداب بدترین اتهام قرار گرفته است؛ (31) ولی ایمان او به خدا و اینكه این فرزند، پیامبر موعود الهی است و تحفه آسمانی است، به او این صبر و مقاومت را داد كه در مقابل تهمتها صبر كند و به رحمت و معجزات الهی امیدوار باشد. (32)
3. همسر فرعون (آسیه)
از دیگر زنان نمونه قرآن كه در بدترین محیط و فاسدترین مكان، یعنی كاخ فرعونی زندگی می‌كرد، ولی با شكوه‌ترین ایمان و پایداری و فداكاری را به نمایش گذاشت، آسیه دختر مزاحم می‌باشد. قرآن درباره او می‌فرماید: «وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً لِلَّذینَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قالَتْ رَبِّ ابْنِ لی عِنْدَكَ بَیتاً فِی الْجَنَّةِ وَ نَجِّنی مِنْ فِرْعَوْنَ وَ عَمَلِهِ وَ نَجِّنی مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمینَ»؛ «و خداوند برای مؤمنان به همسر فرعون مثل زده است. در آن هنگام كه گفت: پروردگارا! خانه‌ای برای من نزد خودت در بهشت بساز و مرا از فرعون و كار او نجات ده و مرا از گروه ستمگران رهایی بخش!»
نكته در خور دقت در آیه فوق این است كه همسر فرعون همچون مریم علیها السلام نه تنها الگو برای زنان است، بلكه مثال و نمونه برای كل جامعه می‌باشد.
همسر فرعون وقتی كه معجزه موسی علیه السلام را در مقابل ساحران دید، به او ایمان آورد. مدتی ایمان خود را پنهان می‌كرد تا اینكه فرعون از ایمان او اطلاع یافت و او را از این كار نهی كرد و اصرار داشت كه دست از آیین موسی علیه السلام بردارد و خدای او را رها كند؛ ولی این زن با استقامت هرگز تسلیم فرعون نشد. سرانجام فرعون دستور داد دست و پاهایش را به میخی ببندند و در زیر آفتاب سوزان قرار دهند و سنگ عظیمی بر سینه او بیفكنند. هنگامی كه آخرین لحظه‌های عمر خود را می‌گذراند، دعایش این بود كه «پروردگارا! خانه‌ای برای من در بهشت نزد خودت بساز!...» (33)
و خداوند دعای او را مستجاب كرد و در بهشت جای داد؛ چنان كه پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله فرمود: «برترین زنان بهشتی چهار نفرند: خدیجه دختر خویلد، فاطمه دختر محمد، مریم دختر عمران و آسیه دختر مزاحم، همسر فرعون.» (34)
4. خدیجه كبری علیها السلام
از حدیث پیش گفته استفاده شد كه یكی از زنان نمونه هستی خدیجه كبری علیها السلام است. در حدیث دیگری نیز پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله فرمود: «برترین زنان عالم، مریم، آسیه، خدیجه و فاطمه هستند.» (35)
گر چه اسم او صریحاً در قرآن نیامده، ولی جای جای تاریخ قرآن و اسلام رفتارهای نمونه او را به یاد دارد. او الگوی بخشندگی و انفاق است؛ چرا كه تمام ثروت خویش را دو دستی تقدیم پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله كرد تا در راه اسلام مصرف كند. او الگوی استقامت و بردباری است؛ زیرا در سخت‌ترین روزهای زندگی پیامبرصلی الله علیه وآله و در تنهاترین حالتها، پیشوای خود را تنها نگذاشت. او یك همسر نمونه است؛ چرا كه تا آخرین لحظه مدافع همسر گرامی خود بود و هر گاه حضرت بر اثر سنگباران كفار، مكه را ترك می‌كرد، خدیجه علیها السلام به دنبال او راه می‌افتاد و برای او غذا می‌برد و زخمهای او را پانسمان می‌كرد.
او مادر نمونه است؛ زیرا پاك‌ترین دختر هستی را تربیت كرد و یازده امام معصوم علیهم السلام از نسل او می‌باشد. او نمونه ایمان و خداشناسی است؛ چرا كه دومین مسلمان و اولین زنی است كه به پیغمبر اكرم صلی الله علیه وآله ایمان آورد و لذا تمام فضائلی كه برای فاطمه علیها السلام در قرآن ذكر شده، به نحوی فضائل آن بانو نیز شمرده می‌شود. به این جهت رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: «إِنَّ اللَّهَ اخْتَارَ مِنَ النِّسَاءِ أَرْبَعاً مَرْیمَ وَ آسِیةَ وَ خَدِیجَةَ وَ فَاطِمَةَ؛ (36) به راستی خداوند از زنان عالم، چهار زن را برگزید: مریم، آسیه، خدیجه و فاطمه.»
و پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله در كلام زیبای دیگر در جواب عایشه فرمود: «خدیجه و كجاست مثل خدیجه! او مرا تصدیق كرد، آن گاه كه مردم مرا تكذیب كردند و با مال خود مرا بر دین خدا كمك و یاری كرد.» (37)
از اشتراكات این چهار زن نمونه این است كه همه مدافع رهبران خویش و حامیان رسالت و امامت بودند؛ فاطمه زهراءعلیها السلام حامی رسالت و شهید راه امامت گشت، آسیه در راه حمایت از موسی علیها السلام به شهادت رسید، مریم علیها السلام با خریدن تهمتها از عیسی علیه السلام حمایت كرد و خدیجه علیها السلام هم بزرگ‌ترین حامی رسالت بود و هم برترین حامی و محب علی علیه السلام.
آخرین نكته در باب زنهای نمونه در قرآن كریم این است كه قرآن نه تنها زنهای نمونه در پاكی و خوبی را معرفی كرده است، بلكه در كنار زنان وارسته، الگوها و نمونه‌های زنان گمراه را نیز معرفی كرده است؛ از جمله می‌فرماید: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً لِلَّذِینَ كَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَ امْرَأَتَ لُوطٍ كانَتا تَحْتَ عَبْدَینِ مِنْ عِبادِنا صالِحَینِ فَخانَتاهُما فَلَمْ یغْنِیا عَنْهُما مِنَ اللَّهِ شَیئاً وَ قِیلَ ادْخُلاَ النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِینَ»؛ (38) «خداوند برای كسانی كه كافر شدند، به همسر نوح و همسر لوط مثل زده است كه آن دو تحت سرپرستی دو بنده از بندگان صالح ما بودند، ولی به آن دو خیانت كردند و ارتباط با این دو [پیامبر] در برابر خداوند سودی به حالشان نداشت و به آنها گفته شد: وارد آتش شوید، همراه كسانی كه وارد می‌شوند.»
1) نساء / 34.
2) احزاب / 35.
3) همان / 31.
4) همان / 33.
5) ر. ك: الدّر المنثور، سیوطی، ج 5، ص 199؛ البدایة و النهایة، ج 2، ص 316؛ بحارالانوار، ج 25، صص 213 - 214.
6) الغدیر، ج 1، ص 50؛ ح 3، ص 24 و 196؛ ج 5، ص 416 و....
7) آل عمران / 61.
8) صحیح مسلم، ج 4، ص 1871؛ السنن الكبری، ج 7، ص 63 و دهها منبع دیگر.
9) بقره / 37.
10) ارجح المطالب، ص 320؛ الغدیر، ج 7، ص 301؛ بحارالانوار، ج 11، ص 175؛ الدّر المنثور، ج 1، صص 60 - 61.
11) بقره / 126.
12) ینابیع المودة، قندوزی، ص 97؛ بحارالانوار، ج 11، ص 176.
13) انسان / 8 - 9.
14) فاطمه زهراءعلیها السلام، علّامه امینی، تهران، انتشارات استقلال، اوّل، 1376، صص 126 - 132.
15) احقاق الحق، قاضی نوراللّه حسینی، طهران، مكتبة الاسلامیه، ج 10، ص 401؛ ر. ك: نزهة المجالس، صفوری شافعی، ج 2، ص 226.
16) بحارالانوار، مؤسسة الوفاء، ج 43، ص 134.
17) همان، ص 191، ح 20.
18) كوثر / 1.
19) آل عمران / 42.
20) نورالثقلین، حویزی، ج 1، ص 336؛ بحارالانوار، ج 10، ص 24.
21) آل عمران / 36.
22) انبیاء / 91.
23) تحریم / 12.
24) آل عمران / 47.
25) مریم / 18 - 21.
26) آل عمران / 43.
27) تحریم / 12.
28) آل عمران / 37.
29) تفسیر نمونه، ناصر مكارم شیرازی، ج 2، ص 396.
30) آل عمران / 45.
31) ر. ك: مریم / 28.
32) همان / 22 - 33.
33) تفسیر نمونه، ج 24، صص 302 - 303.
34) بحارالانوار، ج 16، ص 2؛ اسد الغابة، ج 5، ص 437؛ استیعاب، ج 4، ص 1821؛ در المنثور، ج 6، ص 246.
35) الخصال، شیخ صدوق، ج 1، ص 96.
36) بحارالانوار، ج 16، ص 2، ح 4.
37) سفینة البحار، ج 1، ص 380؛ قاموس الرجال، ج 10، ص 432.
38) تحریم / 10.