مقدمه
«قل للمؤمنین یغضو من ابصارهم ویحفظوا فروجهم ذلك ازكی لهم ان الله خبیر بما یصنعون وقل للمؤمنات یغضضن من ابصارهن ویحفظن فروجهن ولا یبدین زینتهن الا ما ظهر منها» (1).
به مؤمنان بگو، چشم‌های خود را (از نگاه به نامحرمان) فرو گیرند و عفاف خود را حفظ كنند، این برای آنان پاكیزه‌تر است؛ خداوند از آنچه انجام می‌دهند آگاه است.
و به زنان با ایمان بگو چشم‌های خود را (از نگاه هوس آلود) فرو گیرند و دامان خویش را حفظ كنند و زینت خود را جز آن مقدار كه نمایان است، آشكار ننمایند.
امام خمینی قدس سره و رعایت حجاب در خانواده
امام خمینی رحمه الله - كه در عصر حاضر از هر نظر الگو می‌باشند - در مورد رعایت حجاب در خانواده بسیار دقیق و مراقب بودند.
دختر گرامی ایشان (2) این دقت و مراقبت را چنین بیان كرده اند:
«ایشان در مقابل بیرونی و نامحرم خیلی سخت گیرند. الآن پسرهای من و احمد آقا 15- 16 ساله اند و ما یك روز اگر منزل آقا برای ناهار دعوت شویم، پسرها حق آمدن ندارند یا اگر هم بیایند، ما خانۀ خانم (همسر حضرت امام) می‌نشینیم و سفره می‌اندازیم و آن‌ها منزل احمد آقا آن هم برای این كه پسرها و دخترهای اهل فامیل و خانه باهم غذا نخورند نه فقط سر سفره بلكه حتی سلام هم به هم نكنند، چون واجب نیست.
من خودم پانزده ساله بودم كه آقای اشراقی با خواهرم ازدواج كرد و داماد ما شده بود. یك روز ما دعوت داشتیم منزل ایشان، همین جور كه من و آقا باهم وارد شدیم، دیدم آقای اشراقی دارند می‌آیند استقبال. در یك باغچه‌ای بود كه ما داشتیم جلو می‌رفتیم، من گفتم سلام بكنم؟ امام گفتند: «واجب نیست» من هم رویم نشد كه سلام نكنم، زدم و از تو باغچه رد شدم كه با آقای اشراقی رو به رو نشوم.
و یا حتی مادر من وقتی آقا را گرفتند و بردند تركیه؛ یعنی، چهل سال بعد از زندگیشون اولین سلام را به برادر شوهرشون كردند! ماجرا هم این بود كه وقتی عمویم می‌خواستند بروند تركیه خدمت آقا، آمدند از پشت در گفتند: «من می‌خواهم با خود خانم صحبت كنم اگر بخواهند پیغامی بدون واسطه برای آقا داشته باشند» كه مادرم ناچار شد، سلام كنند و بعد یادم هست آمد و گفت ناراحتند - چون كه اولین سلام را در نبودن آقا كرده اند آن هم با این لفظ كه «اگر راضی نباشد چه؟» من هم گفتم «نه حالا دیگر شما سنی ازتان گذشته و مجبور بودید.» البته امام در مورد كار واجب و ضروری حرفی ندارند، این را بدانید!» (3).
پوشش، آرایش و نگاه از نظر امام خمینی قدس سره
س 1- اگر زن در دست خود زینت داشته باشد نظیر حلقۀ ازدواج یا انگشتر یا در وجه خود آرایش كرده باشد آیا بر این زن واجب است كه وجه و كفین خود را بپوشاند یا نه؟
ج : «پوشاندن از نامحرم در فرض مذكور واجب است»
س 2- حدود حجاب اسلامی برای بانوان چیست؟ و برای این منظور پوشیدن لباس بلند آزاد و شلوار و روسری كفایت می‌كند؟ و اصولا چه كیفیتی در لباس و پوشش زن در برابر افراد نامحرم باید رعایت شود؟
ج : «واجب است تمام بدن زن به جز قرص صورت و دستها تا مچ از نامحرم پوشیده شود و لباس مذكور اگر مقدار واجب را بپوشاند، مانع ندارد ولی پوشیدن چادر بهتر است و از لباس‌هایی كه توجه نامحرم را جلب كند، باید اجتناب شود»
س 3- آیا سرمه كشیدن یا ابرو چیدن، انگشتر عقیق، ساعت، عینك طبی زیبا، برای زنان زینت حساب می‌آید كه پوشش آن لازم باشد؟
ج : «هر چه در نظر عرف مردم زینت محسوب می‌شود، اظهار آن در برابر نامحرم جایز نیست»
س 4- حنای دست زن را اگر نامحرم ببیند، چه صورت دارد؟
ج : «باید از نامحرم مستور كند».
س 5- نگریستن به مرد نامحرم چه حكمی دارد؟
ج : «نگاه كردن زن به اندام مرد نامحرم بجز صورت و دستها تا مچ حرام است باقصد لذت یا بدون قصد اما نگاه كردن به صورت و دستها تا مچ چنانچه با قصد لذت باشد، حرام است و اگر بی قصد باشد اشكال ندارد».
س 6- آیا مراجعه زن به پزشك مرد در صورتی كه بتواند پزشك زن در آن رشته بیابد، جایز است؟ البته با توجه به این كه غالبا به او نگاه شده و گاهی هم از او معاینه به عمل می‌آید؟
ج : «جایز نیست»
س 7- وضو گرفتن زن آنجا كه نامحرم او را ببیند، چگونه است؟
ج : «نباید آنجا وضو بگیرد، چنانچه گرفت، وضو صحیح است ولی گناه كرده است»
س 8- گفتگوی زن با مرد نامحرم چه حكمی دارد؟
ج : «سخن گفتن اگر مهیج باشد حرام است و اگر مهیج نبوده و خوف فتنه هم در كار نباشد، احتیاط مستحب آن است كه ترك نماید، (مگر ضرورتی باشد) بخصوص اگر طرف سخن او جوان باشد».
س 9- مراد از لباس شهرت چیست؟
ج : «اگر لباس به واسطۀ داشتن خصوصیتی جلب توجه عموم و انگشت نما باشد، آن را لباس شهرت می‌نامند. (بنابر احتیاط واجب باید انسان از پوشیدن لباس شهرت كه پارچه یا دوخت آن برای كسی كه می‌خواهد آن را بپوشد، معمول نیست، خود داری كند).
س 10- حكم نگاه كردن به فیلم‌های ورزشی برای خانم‌ها چیست؟
ج : «با تلذذ و ریبه جایز نیست»
س 11- «آیا حجاب از ضروریات اسلام است و منكر آن و كسانی كه بر این دستور الهی به ویژه در جامعه اسلامی بی اعتنایی می‌كنند، چه حكمی دارند؟
ج : «اصل حكم حجاب از ضروریات است و منكر آن حكم منكر ضروری را دارد و منكر ضروری محكوم به كفر است مگر این كه معلوم باشد، منكر خدا یا رسول نیست» (4).
نظرات مراجع عالیقدر تقلید «دربارۀ بد حجابی»
س 1- پوشیدن جوراب نازك و بدن نما برای خانم‌ها در بیرون از منزل و انظار نامحرمان چه صورتی دارد؟ و بیرون گذاشتن موهای سر از چادر در مقنعه توسط خانم‌ها در دید نامحرمان چگونه است؟
حضرت آیة الله خامنه ای: پوشانیدن بدن از نامحرمان بر زن واجب است و چنین جوراب هائی برای حجاب شرعی واجب كفایت نمی‌كند و پوشیدن تمام موی سر در برابر نامحرمان واجب است.
س 2- آرایش زنان در خیابان‌ها و بیرون گذاشتن مقداری از موها و پوشیدن جوراب بدن نما و لباس‌های محرك چه صورتی دارد؟
حضرت آیة الله فاضل لنكرانی: حرام است.
حضرت آیة الله بهجت: حرام است. حضرت آیة الله صافی گلپایگانی: حرام است.
حضرت آیة الله مكارم شیرازی: بدون شك جایز نیست.
حضرت آیة الله تبریزی: جایز نیست. حضرت آیة الله سیستانی: جایز نیست.
حضرت آیة الله مظاهری: حرام است و گناه آن خیلی بزرگ است.
حضرت آیة الله صالحی مازندرانی: حرام است.
حضرت آیة الله نوری همدانی: حرام است.
حضرت آیة الله علوی گرگانی: تمام فروض مذكور حرام است (5).
نظرات مراجع عالیقدر تقلید دربارۀ حجاب برتر
سؤال: امروز یك حركت خزنده‌ای بر علیه چادر كه یك حجاب ملی و سنتی است آغاز گردیده است، خواهشمندیم نظر مبارك را در این مورد مرقوم فرمائید.
آیة الله العظمی فاضل لنكرانی: سزاوار است خانم‌ها از چادر استفاده كنند چون چادر در كشور اسلامی ایران از مظاهر و شعائر اسلام می‌باشد و با حفظ این شعار سعی كنند بانوان محترم حركت مورد سؤال را خنثی كنند.
آیة الله العظمی صافی گلپایگانی: چادر بهترین پوشش برای خانم‌ها است، چون تمامی مفاتن بدن را می‌پوشاند. خانم‌های مسلمان باید آداب و سنن اسلامی را در لباس پوشیدن مراعات كنند و از تجدد گرائی مضر پرهیز كنند.
آیة الله العظمی بهجت: چادر حجاب پسندیده است.
آیة الله العظمی سیستانی: چادر حجاب بهتر است و سزاوار نیست زن‌های مؤمن بدون چادر خارج شوند.
آیة الله العظمی مكارم شیرازی: حجاب یكی از قوانین مسلم اسلام است و اساس آن پوشاندن بدن و موها غیر از صورت و دستها تا مچ است ولی بی شك چادر حجاب برتر است.
آیة الله العظمی تبریزی: پوشیدن بدن بر زن واجب و بهترین نوع پوشش واجب، همان چادر مشكی است كه زن‌های مؤمنه خود را با آن می‌پوشانند.
آیة الله العظمی مظاهری: معلوم است كه آن حركت خزنده حرام است و آثار بدی برای اجتماع و برای خود آن‌ها دارد.
آیة الله العظمی خامنه ای: چادر برترین نوع حجاب و نشانۀ ملی ما است (6).
فتاوی مراجع عالیقدر درباره ورزش:
سؤال: تبلیغات بیش از حد، بسیاری از جمله دختران را به سوی فوتبال و جمع آوری عكس‌های فوتبالیست‌ها و نصب آن‌ها در منازل كشانده و اثرات نامطلوبی را از نظر تحصیلی و الگو دهی داشته است و در برخی موارد موجب بروز منكراتی در جامعه شده، ارشاد حضرتعالی در این زمینه چیست؟
و نظر حضرتعالی در مورد نگاه كردن زنان به صحنه‌های ورزشی مانند شنا و كشتی و... چه می‌باشد؟
حضرت آیة الله فاضل لنكرانی: ترویج این امور مناسب نیست اما نمی‌توان حكم به تحریم آن كرد مگر این كه مفسده‌ای داشته باشد.
حضرت آیة الله بهجت: نگاه كردن زن‌ها به بدن‌های لخت نامحرم حرام است و بالعكس.
حضرت آیة الله شیخ جواد تبریزی: این آثاری است كه در آخر الزمان ظاهر می‌شود و در بعضی روایات ذكر شده است. دعا نمائید كه بدتر از این نشود.
حضرت آیة الله صافی گلپایگانی: متاسفانه نسبت به این امور بیش از حد تشویق و ترغیب می‌شود و عواقب سوء و آثار منفی بسیار دارد. از جمله اثرات نامطلوبی كه در سؤال ذكر كرده اید و آثار نامطلوب دیگر، و فعلا به صورت سرمایه پر سودی برای عده‌ای شده است.
نگاه كردن زنان هم به این گونه صحنه‌ها با توجه به عوارض قطعی نامناسبی كه دارد جایز نیست و خانواده‌های متدین از آن خودداری می‌كنند و اگر وضع به شكل كنونی پیش برود شاید در مدتی نه چندان دور، ورزش بانوان هم به صورت غیر مشروع و مفسد اخلاق جامعه، امری عادی و متعارف شود و هیچ كس هم اعتراض نكند. خداوند همه را از شر و فتن آخر الزمان محفوظ فرماید.
حضرت آیة الله سیستانی: مادامی كه مستلزم گناهی نباشد اشكال ندارد ولی مربیان جامعه باید از سوق دادن افكار جوانان به امور بی ارزش به طوری كه از مسائل مهم دینی بلكه دنیوی باز بمانند پرهیز كنند.
حضرت آیة الله مظاهری: گر چه اصل كار در مقابل اجانب و سرافرازی اسلام بد نیست ولی وضع فعلی كه جلو آمده انصافا وضع نامطلوبی است و نگاه كردن زن به بدن نامحرم حرام است.
حضرت آیة الله علوی گرگانی: مؤمنات محترمه باید از كارهایی كه موجب از بین رفتن ثبات نفس آن‌ها و جریحه دار شدن عفت می‌گردد، اجتناب نمایند. و از كارهایی كه منجر به عمل حرام می‌شود پرهیز نمایند. و از نگاه كردن به صحنه‌های ورزشی كه به بدن نامحرم نگاه می‌شود اجتناب نمایند (7).
نظرات مراجع تقلید و بزرگان حوزه دربارۀ اظهار نظرهای نامناسب در مورد حجاب و ورزش بانوان:
سؤال: برخی در مورد مسائل زنان اظهار نظرهای نامناسبی را ابراز می‌كنند. مانند بحث دوچرخه سواری یا ورزش بانوان، یا در مورد حجاب اظهار می‌دارند كه به نظر ما كت و دامن جهت حجاب كفایت می‌كند. نظر حضر تعالی در این زمینه‌ها چیست؟
حضرت آیة الله تبریزی: ترویج اموری كه مبدا نشر فساد در جامعه یا بی عفتی زنان و دختران شود جایز نیست. و پوشیدن لباسی كه تمام حجم بدن آنان را نشان دهد كه لباس زینت حساب شود كفایت نمی‌كند.
حضرت آیة الله صافی گلپایگانی: امور مذكوره معرضیت برای مفسده دارد. بانوان باید جدا از آن بپرهیزند.
حضرت آیة الله بهجت: هر چه باعث فتنه و فساد باشد اشكال دارد.
حضرت آیة الله مكارم شیرازی: هر چه موجب اشاعۀ مفاسد اخلاقی گردد حرام است.
حضرت آیة الله مظاهری: كلیۀ آنچه نوشته اید حرام است (8).
1) نور /. 3 و 31.
2) خانم زهرا مصطفوی در جمع دانش آموزان دبیرستان رشد دختران.
3) به نقل از مجله شاهد تیر ماه 67 شماره 159.
4) نصیحت، نشریه نمایندگی ولی فقیه در سپاه ولی امر، ش (0) 12/5/1371.
5) فرهنگ اسلام، بهار 1378.
6) همان.
7) همان.
8) همان.