نوشته زیر برگرفته از کتاب «نسیم مهر» (متن پیاده شده برنامه پرسش و پاسخ رادیویی استاد حسین دهنوی) می باشد.

سؤال 1ـ آیا دادن پول توجیبى به فرزندان لازم است؟ اگر پاسخ مثبت است، از چه سنى و چه مقدار؟

جواب:
بله، دادن پول توجیبى به كودكان و نوجوانان لازم است؛ زیرا:
1. مى‏‌تواند روشى آموزشى و تربیتى باشد. با پول توجیبى مى‏‌توانید به فرزند خود بیاموزید كه از دارایى‏‌هاى خود در زندگى آینده چگونه استفاده كند. پول توجیبى در حقیقت، شیوه‏‌اى براى آموزش مدیریت پول (عقل معاش) به فرزندان است.
2. فرزند شما در صورت نداشتن پول توجیبى ممكن است با دیدن همسالانى كه از آن بهره‏‌مند هستند، احساس كمبود و حقارت كند.
3. داشتن پول توجیبى و قرار دادن آن در یك كیف چرمى پول در جیب شلوار و استفاده از آن هنگام نیاز به ویژه در حضور همسالان، احساس تشخص مى‏‌آورد.
4. یكى از علل دست درازى برخى كودكان به جیب پدر یا كیف مادر، نداشتن پول توجیبى است. تهیه خوراكى‏‌هاى لازم از سوى والدین و قرار دادن آن‏‌ها در كیف یا جیب فرزند، به علل پیش گفته، جاى پول توجیبى را نمى‏‌گیرد.
مناسب‏‌ترین سن براى دادن پول توجیبى منظم و با مقدار مشخص، ورود به دوره آموزشگاهى (مدرسه) است؛ زیرا در این سن یاد مى‏‌گیرد كه چگونه پول را بشمارد و آن را عوض كند.
پول توجیبى از مقدار كمى آغاز مى‏‌شود و با توجه به سن فرزند و ورود به مقاطع تحصیلى بعدى افزایش مى‏‌یابد. مطلوب است مقدار آن در پایان مقطع ابتدایى 2 برابر آغاز آن باشد و با ورود به مقطع راهنمایى 3 برابر، در مقطع دبیرستان 5 برابر و با ورود به دانشگاه 7 برابر شود.
پیشنهاد مى‏‌كنم براى فرزندان بزرگ‏‌تر خود در سال‏‌هاى آخر دبیرستان و دانشجویان، حسابى بانكى بگشایید و پول توجیبى آنان رابه حسابشان واریز كنید تا بتوانند هنگام نیاز، از عابر بانك خود استفاده كنند. این كار، احساس تشخص آنان را بیشتر مى‏‌كند.
توجه داشته باشید كه معیار در میزان پول توجیبى فرزند، فقط نیاز او نیست؛ بلكه افزون بر آن، به میزان تمكن مالى والدین، مدرسه، محل زندگى و دوستان و همسالانش نیز بستگى دارد.

سؤال 2ـ پسر 9 ساله‏‌ام به شدت به پول علاقه دارد و پول‏‌هایش را براى خود و به ویژه دیگران خرج نمى‏‌كند. مى‏‌ترسم روحیه خساست در او ایجاد شود. آیا راهى براى تعدیل او هست؟

جواب:
علاقه كودكان به پول تا حدى طبیعى است؛ اما اگر از حد طبیعى خارج و غیر عادى شود، باید جلو آن را گرفت. پول‏‌پرستى ویژگى خوبى نیست.
علل چنین روحیه‏‌اى مسائل ذیل است:
1. الگوهاى نامطلوب:
اگر بین نزدیكان یا دوستان و همسالان، الگویى دارد كه داراى چنین مشكلى است، باید نقش الگویى او را با كمرنگ كردن ارتباط فرزند با وى كاهش دهید.
2. پیام‏‌هاى دنیاطلبى والدین:
ناله فراوان والدین از سختى زندگى، آرزوهاى بلند، نگاه‏‌هاى حسرت‏‌آمیز آنان به داشته‏‌هاى دیگران، تعریف از دارایى‏‌هاى مردم، گشودن دست نیاز به سوى دیگران و... این پیام را به فرزند مى‏‌دهد كه پول، حلال همه مشكلات است و او را به تدریج به سوى پول‏‌پرستى مى‏‌كشاند.
3. سخت‏‌گیرى در دادن پول توجیبى:
سخت‏‌گیرى در دادن پول توجیبى او را حریص‏‌تر مى‏‌كند؛ پس در این مسأله بر او سخت نگیرید. پول توجیبى كودك نباید پاداشى براى رفتار خوب او یا حق‏‌الزحمه‏‌اى براى كارهاى روزانه‏‌اش باشد. از پول توجیبى براى واداشتن كودك به اطاعت استفاده نكنید و در صورت استفاده از روش محرومیت، او را از پول توجیبى محروم نكنید.
4. تشویق‏‌هاى صرفا مادى والدین:
اگر براى رشد او از تشویق‏‌هاى صرفا مادى (به ویژه پول) استفاده مى‏‌كنید، آن را كاهش دهید. استفاده از انواع دیگر تشویق، این روحیه او را تعدیل مى‏‌كند.
5. توجه و بازخورد دیگران:
گاهى این روحیه از طرف والدین و دیگران، با توجه كردن زیادى به این رفتار كودك و تحسین‏‌هاى كلامى افزایش مى‏‌یابد.

چند توصیه:
1. او را تشویق كنید تا قسمتى از پول توجیبى‏‌اش را براى خودش و قسمتى را براى دوست صمیمى‏‌اش خرج كند. خرج پول توجیبى براى خودش، خساست را از بین مى‏‌برد و خرج براى دوستش، روحیه سخاوت را در او تقویت مى‏‌كند.
2. صدقه‏‌هاى خود را از طریق او به مستمندان برسانید.
3. خوب است مقدارى پول براى مخارج ابتدایى منزل (خرید نان، ماست، سبزى و...) را در اختیارش قرار دهید تا با آن‏‌ها خرید كند. با توجه به این كه پول‏‌هاى خودش نیست، راحت‏‌تر خرج مى‏‌كند.
4. با بیان نرم و برخوردى مناسب، درباره آثار و بركات صدقه دادن یا امور عام‏‌المنفعه و هدیه دادن و كمك‏‌هاى مالى به دیگران برایش توضیح دهید و براى این امر، از روایات دینى استفاده كنید.
رسول گرامى اسلام (صلی الله علیه وآله) مى‏‌فرماید:
«و اللهُ فى عون العبد ما كان العبدُ فى عونِ أخیه». [1] و خداوند یارى دهنده بنده است تا زمانى كه بنده، یارى رسان برادر خود باشد.
امام صادق (علیه السلام) فرمود: مؤمنى كه از دارایى‏‌اش به مؤمن دیگر ندهد در حالى كه نیازمند است، خداوند طعم بهشت را به او نمى‏‌چشاند. [2]

سؤال 3ـ پسر 11 ساله‏‌ام بسیار ولخرج است. علت چیست و چگونه مى‏‌توان این رفتار را اصلاح كرد؟

جواب:
شما باید از هم اكنون جلو این رفتار را بگیرید؛ زیرا ممكن است در آینده نیز توان مدیریت پول (عقل معاش) را نیابد و در زندگى خانوادگى‏‌اش دچار مشكل شود.
براى اصلاح این رفتار به نكات ذیل توجه كنید:
1. اصلاح الگوها:
به نقش الگویى خود توجه داشته باشید. فرزندان، این گونه رفتارها را به طور معمول از الگوها مى‏‌گیرند؛ بنابراین اگر در دخل و خرج خود مدیریتى ندارید، آن را اصلاح كنید.
در صورتى كه به جهت چشم و هم چشمى، مخارج بیهوده‏‌اى را در زندگى متحمل مى‏‌شوید، آن را محدود كنید؛ یكى از آثار منفى آن همین است كه فرزندتان نیز به ولخرجى روى مى‏‌آورد. ممكن است بین نزدیكان، الگویى وجود دارد كه خود را با او همانند مى‏‌سازد. در این صورت، ارتباط خود را با او محدود كنید.
2. محدودیت مالى:
از دادن پول توجیبى زیاد به فرزندتان بپرهیزید. پول توجیبى فراوان، افزون بر ولخرج كردن فرزند، مشكلات فراوان دیگرى را نیز در پى خواهد داشت.
یادمان باشد كه اگر انسان احساس بى‏‌نیازى كند، طغیان خواهد كرد: «إنّ الانسان لَیطغى أن رَآهُ استغنى». [3]
پول توجیبى فراوان، روز به روز بر خواسته‏‌ها و تمایلات او مى‏‌افزاید و از طرفى، انگیزه‏‌اش را براى كسب درآمد در تعطیلات دراز مدت مدرسه مى‏‌گیرد.
فرزند ما گاهى به پول بیشترى نیاز دارد كه پول توجیبى، آن نیاز را بر نمى‏‌آورد. براى پاسخ به این گونه نیازها مى‏‌توانید در مقابل كارى كه افزون بر وظیفه روزانه‏‌اش در منزل انجام مى‏‌دهد، به او دستمزد بپردازید؛ كارهایى كه براى انجام آن‏‌ها به دیگران پول مى‏‌دهید.
اعطاى وام و كسر كردن اقساط آن از پول توجیبى در دراز مدت نیز راه دیگرى براى برآوردن نیازهاى موردى فرزند است.
3. پول توجیبى روزانه:
اگر پول توجیبى ماهیانه یا هفتگى كه رقم قابل توجهى مى‏‌شود، فرزندتان را به ولخرجى مى‏‌كشاند، پول توجیبى‏‌اش را روزانه بدهید؛ البته امتیاز پول توجیبى ماهیانه یا هفتگى این است كه باعث تمرین مدیریت پول (عقل معاش) در فرزند مى‏‌شود.
4. آموزش بودجه‏‌بندى:
به فرزند خود، بودجه‏‌بندى پول را بیاموزید. به او بیاموزید كه قسمتى از پول خود را براى خود و قسمتى را براى دوستان و همسالان خرج كند و قسمتى را نیز پس‏‌انداز كند.
پس از مدتى مى‏‌توانید حسابى بانكى برایش بگشایید و هر از چند گاهى مبلغى را به حسابش واریز كنید. داشتن پس‏‌انداز، ارزش پول را برایش محسوس‏‌تر مى‏‌كند و در كاهش ولخرجى او مؤثر خواهد بود.
بودجه‏‌بندى پول را مى‏‌توانید به شكل عملى به فرزندتان بیاموزید. وقتى حقوق خود را دریافت مى‏‌كنید، آن را جلو فرزندتان براى نیازهاى زندگى تقسیم كنید.
5. خرید مشترك:
تا مدتى بكوشید خریدهایتان را با فرزند خود به صورت مشترك انجام دهید و در صورت خرید منطقى و پرهیز از ولخرجى، تشویقش كنید.
بد نیست رسیدهاى خرید شما را ببیند تا متوجه شود كه چگونه براى تأمین زندگى، از پولتان به بهترین شكل استفاده مى‏‌كنید.

______________________
پی نوشت:
[1] ـ كلینى، كافى، ج 2، ص 200.
[2] ـ شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ص 240 .
[3] ـ علق، 6 و 7 .

 

منبع:
نسیم مهر جلد 3، پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان؛ حسین دهنوی