از دیدگاه اسلام وجود فطرت، مسلم و قطعی است. انسان بر اساس فطرت الهی خلق شده و دین اسلام هم دین فطرت است و به همین دلیل باقی و همیشگی است.

عوامل مؤثر در رشد از دیدگاه اسلام

برای آنکه رشد و تربیت انسان به طور صحیح عملی شود و انسان دراین مسیر با موانع وناسازگاری هایی روبه رو نشود، اسلام توجه به عوامل واصول زیر را ضروری می‌داند:

- رشد و تربیت انسان باید بر اساس فطرت صورت گیرد.

از دیدگاه اسلام وجود فطرت، مسلم و قطعی است. انسان بر اساس فطرت الهی خلق شده و دین اسلام هم دین فطرت است و به همین دلیل باقی و همیشگی است.

قرآن در این باره می‌فرماید حقگرایانه روی به دین آور، ملازم سرشت و فطرتی باشید که خداوند مردم را برآن سرشته است( آری این آفرینش خداوند است) و آفرینش خدا را دگرگونی و تبدیلی نیست. وظیفه اصلی پیامبران الهی که بزرگترین مربیان بشر و متخصصان رشد هستند، بیدار کردن و به کار انداختن همین ویژگیهای فطری انسان است.

حضرت علی (ع) می‌فرماید: خداوند پیامبران خود را برانگیخت و پیامی میان مردم فرستاد تا بشر را به ادای پیمان فطرت ونعمتهای فراموش شده خدا را یادآوری کنند و با فعالیتهای تبلیغی خود نیروهای نهفته عقل( استعدادهای پنهان) مردم را برانگیزد و به کار اندازد.

فطرت چیست و خصوصیات آن کدام است؟ فطرت همان سرشت انسان است و پیداست که سرشت، اکتسابی نیست. کلمه فطرت با غریزه از این نظر تفاوت دارد که نخست از غریزه آگاهانه تر است؛ انسان آنچه را که می‌داند، می‌تواند بداند که می‌داند.

انسان یک رشته فطریاتی دارد که به آنها آگاه است؛ به علاوه غریزه در محدوده امور مادی و حیوانی است، در حالی که فطرت مربوط به مسائلی است که ما آنها را امور انسانی ( برتر از امور حیوانی ) می‌نامیم. از دیدگاه اسلام، انسان در جنبه‌های شناختی و قلبی و عاطفی، خصوصیات فطری دارد. انسان در بعد شناختی، بعضی چیزها را به وسیله فطرت خود دریافته است. اصول تفکر انسان که درهمه مشترک است فطری است. فروع وشاخه‌های آن اکتسابی است زیرا انسان در دانستن اصول تفکر نیازمند به مقدمات و قیاس کردن یا نتیجه گرفتن نیست، یعنی ساختمان فکری او به گونه ای است که آن مسائل وقتی عرضه شود، نیاز به استدلال وبرهان ندارد و قابل فهم است. در ابعاد گرایش و عاطفی نیز انسان فطیاتی دارد.

- عوامل ارثی( قبل از تولد ) و تأثیر آنها در رشد

اسلام به عوامل ارثی و تاثیر آن در رشد انسان توجه خاصی دارد و مجموعه عوامل قبل از تولد از قبیل نحوه انتخاب همسر، زمان ازدواج، زمان تشکیل نطفه و تاثیر عوامل ژنتیکی، ایام بارداری، هنگام تولد و زمان زایمان را در رشد و سلامت جسمی و روانی انسان موثرمی داند و به آنها عنایت دارد.

در این مورد به چند حدیث اشاره می‌شود: پیغمبر اکرم می‌فرماید: ببینید نطفه خود را چه محلی قرار می‌دهید زیرا "عرق" به طور پنهانی عمل می‌کند. دراین حدیث، پیامبر نسبت به اینکه نطفه درکجا قرار داده می‌شود به عبارت دیگر کدام همسر برای داشتن فرزند انتخاب می‌گردد، هشدار داده است و عرق ( یا به اصطلاح امروزی ژن) را به عنوان عاملی که بسیار پوشیده و پنهان عمل می‌کند، معرفی کرده است.

امام حسن مجتبی (ع) می‌فرماید: اگر در موقع آفرینش و لحظه انعقاد نطفه، دل آرام، گردش خون طبیعی و بدن خالی از اضطراب باشد، فرزند علی القاعده به پدرو مادر خود ماننده است. به طور کلی می‌توان گفت که اسلام، دوران قبل ازتولد را از عوامل موثر ومهم در رشد انسان به شمار می‌آورد تا آنجا که اصولا دوران جنینی را عامل تعیین کننده در سعادت و شقاوت فرد معرفی می‌کند. پیغمبر اکرم(ص) می‌فرماید: شقاوت انسان بدبخت و سعادت انسان خوشبخت در شکم ما تعیین می‌شود.

توجه اسلام به تفاوت‌های فردی در رشد و تربیت افراد

از دیدگاه اسلام، افراد بشر خصوصیات و استعدادهای متفاوت دارند و هر کس از توانایی و ظرفیت معینی برخوردار است. پیغمبر اکرم (ص) می‌فرماید: مردم معدن هایی هستند مانند معادن زر و سیم ( و طبیعتاً با یکدیگر متفاوتند).

بنابراین اسلام وجود تفاوت‌های فردی را به عنوان یک امر مسلم و ضروری می‌پذیرد و آن را لازمه زندگی بشر می‌داند. اسلام در مورد رشد و تربیت کودکان نیز توجه به اصل تفاوت‌های فردی را مورد تاکید و اهمیت قرار می‌دهد و آن را از صفات خوب والدین به حساب می‌آورد.

پیغمبر اکرم (ص) می‌فرماید:

خدای رحمت کند کسی را که در نیکوکاری و نیکی به فرزندش کمک می‌کند.

سوال شده چگونه فرزند خود را درنیکی کمک کند؟ فرمود:

آنچه در توانایی کودک است وبرایش میسراست، از او بپذیرد و آنچه انجام دادنش برای کودک دشوار وطاقت فرساست از او نخواهد واو را به گناه و طغیان و کارهای احمقانه وادار نکند.

البته هدف اسلام این نیست که کودک در یک فضای تربیتی ساختگی و بدون دغدغه خاطر تربیت شود و فقط با جنبه‌های خوشایند وشیرین زندگی آشنا باشد، زیرا زندگی واقعی نوش ونیش و فراز و نشیب‌های فراوان دارد و کودک را باید تا اندازه ای با آنها نیز آشنا کرد تا وقتی بزرگ شد بتواند در مقابل ناملایمات و سختیها، تحمل وصبر داشته باشد.