یکی از برنامه‏ های حیات بخش اسلام در دفاع از حاکمیت و تمامیت ارضی کشورهای اسلامی و محافظت از جان و مال و ناموس مسلمین از دستبرد بیگانگان و طمع ورزان، فریضه جهاد و پیکار در راه خداست. این فریضه بزرگ الهي ، دری از درهای بهشت است که خداوند آن را برای دوستان ویژه‏ اش باز کرده است23. حضرت فاطمه علیهاالسلام در قسمتی از خطبه آتشین خود به فلسفه وجوب جهاد اشاره کرده، می‏فرماید: «خداوند جهاد را به خاطر عزت و سربلندی مسلمانان بر شما واجب کرد تا با عمل کردن به این فریضه الهي، دین خدا عزیز و امت اسلامی با عزت و سربلندی زندگی کنند»24.

 

 صبر، آینه تمام نمای تسلیم و ایمان به مبداء و معاد و نویدبخش صبح صادق پس از شب تار است. صبر، سرآغاز پیروزی و شادمانی کسانی است که طعم تلخ شکست را چشیده و با سلاح بردباری، به جنگ حوادث رفته‏ اند و میوه شیرین درخت تنومند بردباری را تناول کرده‏اند. صبر، میراث ماندگار بهترین بندگان خدا در مقابل تندباد حوادث است، آنان که همانند کوهی استوار ایستادگی کرده و در سدرة المنتهی جای گرفته ‏اند. فاطمه زهرا علیهاالسلام در بیان شیوای خود در فلسفه وجوب صبر می‏فرماید: «خداوند صبر و شکیبایی را وسیله‏ ای برای جلب پاداش الهی قرار داد تا در مقابل آن از رحمت بیکران الهی بهره‏ مند شوند»25.

 

 فریضه امر به معروف و نهی از منکر، در اسلام جایگاه ویژه‏ ای دارد. امر به معروف و نهی از منکر، همان نظارت مردم بر مردم است که بهترین نوع مدیریت نظارتی به شمار می‏رود. این فریضه بزرگ االهي در حقیقت به منزله یک پوشش اجتماعی برای محافظت از جماعت انسانی است؛ زیرا اگر امر به معروف و نهی از منکر نباشد، عوامل گوناگونی که دشمن بقای وحدت اجتماعی هستند، بروز کرده، جامعه را متلاشی می‏کنند. در اثر ترک این دو فریضه مهم، ظلم و فساد فضای جامعه را گرفته، عقاید و دین آن‏ها به تاراج می‏رود و مردم نابود می‏شوند26. یادگار پیامبر اسلام (ص) درباره فلسفه وجوب امر به معروف می‏فرماید: «خداوند امر به معروف را به خاطر مصالح و منفعت عمومی و زندگی سراسر صلح و آرامش واجب کرد»27.

 

 دین اسلام همانند سایر ادیان الهی توجه ویژه‏ای به پدر و مادر داشته، فرزندان را به احترام و خضوع در برابر آن‏ها موظف می‏کند. قرآن کریم، احترام و احسان به پدر و مادر را پس از عبادت خداوند قرار داده، می‏فرماید: «خداوند خواسته است که جز او را نپرستید و به پدر و مادر خود نیکی کنید. اگر یکی از آنان یا هر دو به پیری رسیدند (و در اثر پیری کم طاقت و تندخو شدند) به آنان «اُف» نگو و بر سر آنان فریاد نزن و با آنان به خوبی و مهربانی سخن بگو»28. حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام نیز در خطبه فدکیه خود، با اشاره به لزوم احترام به پدر و مادر، می‏فرماید: «خداوند نیکی کردن به پدر و مادر را موجب پیش‏گیری از خشم خود قرار داد تا با رعایت این مهم اسلامی و دینی، از خشم و تازیانه عذاب الاهی در امان باشیم».29

 

 صله رحم از احکام نورانی الاهی است که به تصریح روایات و فتاوای فقهای اسلام واجب بوده، قطع آن، حرام و از گناهان کبیره است. منظور از رحم، هر کسی است که با انسان از سوی پدر و مادر نسبت خویشاوندی دارد.30 صله رحم افزون بر پاداش اخروی، دارای آثار و برکات دنیوی است.

 

بانوی بزرگ اسلام حضرت زهرا علیهاالسلام نیز به یکی از این آثار در خطبه فدکیه خود اشاره کرده، می‏فرماید: «خداوند صله رحم را وسیله‏ای برای افزایش جمعیت و قدرت انسان قرار داده است».31 خداوند مسلمانان را از قطع رحم بر حذر داشته32 و مولای متقیان امیرمؤمنان علیه‏السلام صله رحم را از روش‏های نیک مردان شمرده، 33درباره آثار و برکات آن فرموده است: «پیوند با خویشاوندان اموال انسان را زیاد کرده، مرگ را از آدمی بر می‏گرداند و باعث طولانی شدن عمر انسان می‏شود».34

 قرآن کریم، کم فروشی را تلاشی برای فساد کردن در زمین عنوان کرده، از قول حضرت شعیب فرموده است: [او به قوم خود گفت] ای قوم! پیمانه و وزن را با عدالت، تمام بدهید و بر اجناس مردم عیب نگذارید و از حق آنان نکاهید و در زمین به فساد کردن نکوشید»35. با خیانت کردن در معامله‏ها، اطمینان و اعتماد عمومی که بزرگ‏ترین پشتوانه اقتصادی ملت‏هاست از بین رفته، ضایعات جبران ناپذیری بر جامعه تحمیل می‏شود.

 

قرآن کریم به کم فروشان وعده عذاب داده، می‏فرماید: «کم فروشان کسانی هستند که وقتی برای خود پیمانه می‏کنند، حقشان را به طور کامل می‏گیرند، ولی وقتی برای دیگران وزن می‏کنند، کم می‏گذارند»36. حضرت زهرا علیهاالسلام می‏فرماید: «خداوند برای مبارزه با کمبودها و تحصیل حقوق مردم، کم فروشی را حرام کرد تا هیچ گونه حقی از مردم ضایع نشود»37.

 

 خداوند در آیاتی از قرآن کریم مردم را از استعمال مشروب‏های الکلی نهی کرده38، نوشیدن آن‏ها را از گناهان کبیره می‏شمارد39. در بعضی از سخنان اهل بیت علیهم‏السلام نیز شراب کلید تمام بدی‏ها و زشتی‏ها معرفی شده است40. حضرت زهرا علیهاالسلام در بخشی از خطبه فدکیه خود به فلسفه تحریم استفاده از مشروبات الکلی اشاره کرده، می‏فرماید: «خداوند شراب را حرام کرد تا شما را از پلیدی‏ها و آلودگی‏ها پاکسازی کند»؛41 زیرا استفاده از مشروبات الکلی، عقل و درایت انسان رااز بین می‏برد و سبب می‏شود تا جنبه حیوانی انسان بر او غلبه کرده، دست به کارهای خطرناک بزند و موجبات فساد، قتل و هتک حرمت را در جامعه به وجود آورد42.

 

 دین اسلام، برای آبرو و حیثیت افراد جامعه اهمیت زیادی قائل شده است؛ زیرا حیثیت افراد جامعه همانند آب بسته و جامدی است43 که در صورت ذوب شدن دیگر باز نمی‏گردد. قرآن کریم نیز انسان‏ها را از این کردار ناپسند نهی کرده، می‏فرماید: «کسانی که زنان پاکدامن و بی‏خبر از آلودگی و مؤمن را متهم می‏سازند، در دنیا و آخرت از رحمت الهی به دورند و عذاب بزرگی در انتظار آن‏هاست»44.

 

افزون بر خشم و غضب الاهی و وعده عذاب دردناک، عذاب دنیوی نیز شامل حال این افراد شده، در محاکم قضایی به هشتاد ضربه شلاق محکوم می‏شوند.45 حضرت زهرا علیهاالسلام یادگار پیامبر اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله با اشاره به زشتی نسبت ناروا به مؤمن و بر هم زدن عفت عمومی جامعه و نیز خدشه دار ساختن اعتبار اجتماعی مردم، به تشریح علت حرمت این کار پرداخته، و می‏فرماید: «خداوند، پرهیز از تهمت و نسبت‏های ناروا را، حجاب و مانعی در برابر غضب خود قرار داد تا با دوری کردن از این اعمال زشت، از غضب و خشم خداوند در امان باشند».46

 

طمع در اموال مردم سبب می‏شود انسان برای به دست آوردن آن، دست به کارهای خلاف شرع از جمله سرقت بزند. اگرچه این ناهنجای رفتاری، ممکن است علت‏های گوناگونی داشته باشد، ولی یکی از مهم‏ترین عوامل آن، ناپایبندی به ایمان و به رسمیت نشناختن حقوق مردم است که به این شکل بروز می‏کند. سرقت، افزون بر مجازات اخروی دارای مجازت دنیوی بوده، موجب قطع دست می‏شود؛ زیرا دست آدمی، تا هنگامی که عفیف و امین باقی بماند، ارزشمند است، ولی ذلت خیانت آن را بی‏ارزش می‏کند.47 حضرت زهرا علیهاالسلام علت تحریم دزدی را بیان کرده، می‏فرماید: «خداوند به سبب عفت نفس و نگهداری از طمع به مال مردم، ترک سرقت را واجب و سرقت را حرام کرد».48

 

حضرت زهرا علیهاالسلام در بخش پایانی فلسفه احکام خطبه فدکیه خود، مسلمانان را به تقوای الاهی دعوت کرده، می‏فرماید: «حال که امر وجود احکام الاهی را در موضوع‏های گوناگون مانند نماز، روزه، حج، حکومت و زمامداری اهل بیت پیامبر (ص) شنیدید، پس حق تقوا را به جا آورده، همه اوامر او را انجام دهید و از همه نواهی او خودداری کنید. مراقب باشید! اگر روزی اجل الاهی به سراغتان آمد و شما به مرگ و سفر به سرای آخرت محکوم شدید، مسلمان بمیرید»49.

 

ای فاطمه! ای یادگار رسول خدا! ای هستی مرتضی! ای قلب تپنده ولی خدا! دیگر مدینه آوای تو را نمی‏شنود. دیگر کسی از صدای گریه‏ های شبانه‏ روزی تو به علی شکایت نمی‏کند و امروز اهل مدینه به خواب راحت فرو می‏روند. قبرت از دیدگان آن‏ها مخفی شد تا نگاهشان به قبر تو نیفتد و لحظات عیش و نوش و بزم خوشگذرانی آن‏ها به هم نخورد. امروز بغض سه ماهه علی ترکید و برای اولین بار در کنار بستر بیماری‏ ات قطرات اشکش را مقابل دیدگان تو جاری ساخت. نمی‏دانم چرا خود گریه می‏کرد، ولی فرزندانت را به آرامش دعوت می‏کرد. امروز برای لحظاتی قلب علی از تپش ایستاد، ولی اول مظلوم عالم باید بماند و رنج غربت زهرا و مظلومیت خود را تحمل کند. امروز دستان کوچک بچه‏ های زهرا پیکر او را در بغل گرفتند و برای همیشه از مادر مهربان خود وداع کردند.

 

 

---

پی نوشت:

 1 . شیخ عباس قمى، مفاتیح الجنان، نبوغ، قم، 1380، ص 556

 

 2. على بن عیسى اربلى، کشف الغمة فى معرفة الائمه، مترجم: على بن حسین زورانى، کتابفروشى اسلامیه، ج2، ص 41.

 

 3- ابومنصور طبرسى، الاحتجاج، نشر المرتضى، مشهد، 1403ق، ج1، ص 109.

 

 4. ناصر مکارم شیرازى، زهرا برترین بانوى جهان، انتشارات سرور، قم، 1383، ص 149.

 

 5. نساء: 116.

 

 6. فیض‏الاسلام، نهج البلاغه، فیض‏الاسلام، تهران، 1370، ص 474.

 

 7. الاحتجاج، ج1، ص 99؛ کشف الغمه، ج2، ص 43.

 

 8. عنکبوت: 45.

 

 9. محمدباقر ملبوبى، حقیقت جاویدان، کتابخانه صدر، تهران، 1391 ق، ص 386، با تصرف.

 

10. الاحتجاج، ج1، ص 99؛ کشف الغمه، ج2، ص 43.

 

 11. توبه: 104.

 

 12. سبأ: 39. 

 

 13. الاحتجاج، ج1، ص 99؛ کشف الغمه، ج2، ص 43.

 

 14. محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، بیروت، وفاء، 1403ق، ج 96، ص 255؛ میزان الحکمه، ج5، ص 465.

 

 15. همان: 97.

 

 16. شیخ حر�' عاملى، وسائل الشیعه، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، ج11، ص 14، با دخل و تصرف.

 

17. الاحتجاج، ج2، ص 99؛ کشف الغمه، ج2،ص 43.

 

 18. سید عزالدین حسینى، شرح خطبه حضرت زهرا علیهاالسلام، قم: دفتر تبلیغات اسلامى، 1375، ج2، ص 449.

 

 19. الاحتجاج، ج1، ص 99؛ کشف الغمه، ج 2، ص 43.

 

 20. الاحتجاج، ص 91؛ کشف الغمه، ص 43.

 

 21. آل عمران: 103.

 

 22. الاحتجاج، ج1، ص 99.

 

 23. نهج البلاغه، ص 94.

 

 24. الاحتجاج، ج1، ص 99؛ کشف الغمه، ج 2، ص 43.

 

 25- الاحتجاج، ص 99؛ کشف الغمه، ص 43.

 

 26. قرآن در آیه 116 سوره هود دلیل نابودى بعضى از امت‏هاى پیشین را ترک امر به معروف و نهى از منکر معرفى کرده است.

 

27. الاحتجاج، ج1، ص 99.

 

 28 اسراء :23.

 

 29. الاحتجاج، ج1، ص 99؛ کشف الغمه، ج2، ص 43.

 

 30. سید عبدالحسین دستغیب، بندگى، راز آفرینش، کتاب خانه مسجد جامع عتیق، شیراز، ج2، ص 497.

 

 31. الاحتجاج، ج 1، ص 99؛ کشف الغمه، ص 44.

 

 32. نساء: 1.

 

 33. عبدالواحد الآمدى، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، مکتب الاعلام الاسلامى، ص 406، حدیث 9297.

 

 34. همان، ص 406، حدیث 9308.

 

 35. هود: 85.

 

 36. مطففین: 1 ـ 3.

 

 37. الاحتجاج، ج1، ص 99؛ کشف الغمه، ج2، ص 44.

 

 38. مائده: 90. 

 

 39 .بقره: 219.

 

 40. میزان الحکمه، ج 3، ص 161.

 

 41. الاحتجاج، ج1، ص 99.

 

 42. با الهام از حدیث امام صادق علیه‏السلام در میزان الحکمه، ج3، ص 163، ح 5143.

 

 43. نهج البلاغه، قصار 338، ص 1248.

 

 44. نور: 23.

 

 45. امام خمینى، تحریر الوسیله، انتشارات اسلامى، قم، ج4، ص 208.

 

 46. الاحتجاج، ج1، ص 99.

 

 47. برگرفته از پاسخ سید مرتضى به ابوالعلاء مُعر�'ى، به نقل از کتاب فاطمه زهرا علیهاالسلام از ولادت تا شهادت، ص 384.

 

 48. الاحتجاج، ج1، ص 99؛ کشف الغمه، ج 2، ص 44.

 

 49. همان.