- مکیدن شیرخوار :
مهم ترین عامل در افزایش شیرمادر، مکیدن درست و مکرر از پستان و به مدت کافی ، همچنین تغذیه بر حسب میل و تقاضای شیرخوار و نهایتا" تخلیه پستان است. اگر شیر ترشح شده در پستان ها مرتباً تخلیه نشود، به تدریج تولید و ترشح آن کاهش یافته و سپس متوقف می گردد. هرچه تغذیه  با شیرمادر پس از تولد زودتر شروع شود، احتمال موفقیت در امر شیردهی بیشتر است.

2- آرامش خاطر و اعتماد به نفس مادر:
عامل مهم دیگر در شیردهی موفق ، آرامش خاطر و اعتماد به نفس مادر است. در حالی که نگرانی و اضطراب می تواند در کاهش جاری شدن شیر یا به اصطلاح رگ نکردن پستان بسیار موثر باشد. از مهم ترین عواملی که ممکن است در روزهای اول، باعث نگرانی مادر  شود، تصور کم بودن حجم شیر است. باید به مادران یادآوری نمود که در روزهای اول پس از زایمان گرچه به نظر می رسد مقدارشیر کم است ولی این مقدار به اندازه ای است که تکافوی نیاز نوزاد را نموده و متناسب با حجم معده او است و دلیل کمبود شیرمادر نیست . به تدریج که نوزاد به دفعات بیشتر و مکرر ، پستان مادر را می مکد بر حجم شیر هم افزوده می شود و نیازهای بعدی وی را تأمین می نماید.
حمایت همسر و سایر افراد خانواده همچنین حمایت کارکنان بهداشتی ، درمانی نقش بسیار موثری در توفیق و تداوم شیردهی مادر دارند . بدیهی است تلاش دولت ، انجمن ها ، موسسات حمایتی و بیمه ها از نظر فراهم نمودن اطمینان خاطر و تأمین اقتصادی و شغلی مادر و خانواده ، در تداوم شیردهی مادران جامعه نقش بسزایی دارند .

3-  وضعیت درست شیردادن و گرفتن درست پستان :
گرفتن درست پستان توسط شیرخوار و وضعیت درست شیردادن نقش ارزنده ای در تداوم شیردهی دارند، به طوری که  بیش از 90% مشکلات شیردهی ناشی از رعایت نکردن این دو عامل مهم است  در حالی که اگر نحوه در آغوش گرفتن و شیردادن صحیح باشد می توان از بروز احتقان و دردپستان، ترک خوردن نوک پستان، انسداد مجاری شیر ، ماستیت و آبسه پستان جلوگیری نمود. اگر شیرخوار هنگام به دهان گرفتن پستان ، نوک آن و بخشی از هاله را به درستی در دهان نگیرد ، مکیدن نوک پستان به تنهایی، می تواند موجب صدمه و زخم و ترک خوردن آن شود.
در این گونه موارد ضمن اصلاح روش شیردادن یعنی بغل گرفتن صحیح شیرخوار و پستان گرفتن صحیح او ، باید شیردهی به طور مکرر ادامه یابد زیرا در صورت عدم تخلیه مکرر پستان، در ابتدا تورم و فشار زیادی در آن ایجاد می شود که خود زمینه ساز بروز عفونت و آبسه خواهد شد. به طور کلی اگر شیرخوردن شیرخوار سالم به طور مکرر از هر دو پستان و برحسب میل و تقاضای او باشد،هرگز احتقان و تورم پستان به وجود نخواهد آمد.

4- تغذیه درست و فعالیت جسمی مناسب:
در دوران شیردهی مادر باید از خستگی مفرط پرهیز نموده و از خواب و استراحت کافی برخوردار باشد . ضمن انجام فعالیت جسمی مناسب به تغذیه خود نیز توجه نماید و از کم خوردن ، رژیم گرفتن و کاهش غیرعادی وزن احتراز کند همچنین مادر باید از حمایت کامل روانی بقیه اعضاء خانواده به ویژه همسر خود برخوردار باشدتا احساس شادی و سلامت کند. 
ارتباط بین تغذیه مناسب دوران شیردهی و غلظت چربی شیرمادر به اثبات رسیده است به طوری که  ارتباط مستقیم وزن گیری مناسب مادر در زمان بارداری و غلظت چربی شیر او در گزارشات علمی آمده است  . 
تغذیه خوب و داشتن ذخایر کافی از دوران بارداری و همچنین تغذیه مناسب در دوران شیردهی به ترشح بیشتر شیر و تغذیه موفق شیرخوار کمک می کند. مادر در دوران شیردهی احتیاج به انرژی بیشتری برای ساختن شیر مورد نیاز کودک دارد که این انرژی باید از طریق غذاهای کافی و متنوع تأمین شود.  رژیم غذایی سالم و طبیعی ولی با مقداربیش از دوران غیرشیردهی، عموما" همه نیازهای آنان را تامین می کند اما مادران بسیار جوان و یا مادرانی که به دو یا چندقلوهایشان شیر می دهند یا مادرانی که در دوران شیردهی باردار می شوند ممکن است نیاز داشته باشند که غذای دریافتی خود را افزایش دهند . این مادران می توانند در هر وعده ،  کمی بیشتر از معمول غذا بخورند و یا به دفعات  غذا خوردن خود بیفزایند . 
مصرف شیر در برنامه غذایی مادرانی که شیرمی دهند به عنوان یک ماده غذایی مفید و دریافت کلسیم مورد نیاز بسیار ضروری است. در صورت عدم دسترسی یا عدم تحمل شیر می توان از ماست، دوغ، کشک و پنیر به میزان مناسب استفاده کرد. اگر فرآورده های شیر هم تحمل نشوند باید با نظر پزشک از قرص های کلسیم همراه با سایر غذاهایی که حاوی کلسیم هستند استفاده نمود.
علاوه بر مصرف روزانه شیر یا ماست، مادر باید برای رفع تشنگی خود آب و یا سایر مایعات را بنوشد ولی متوجه باشد که نوشیدن بیش از حد مایعات تولید شیر را بیشتر نمی کند. ویتامین (آ) مورد نیاز مادر ، از طریق مصرف انواع سبزی های زرد مانند هویج و کدوحلوایی و سبزی های سبز مانند اسفناج و میوه هایی مانند خرمالو ، طالبی، نارنگی و زردآلو تأمین می شود.
 مادری که شیر می دهد ضمن رعایت یک رژیم غذایی متعادل باید توجه داشته باشد که نبایستی در تغذیه خود افراط کند چون دچار اضافه وزن و چاقی می شود همچنین اگر اضافه وزن دارد نباید از وزن اضافی خود نگران باشد زیرا چند کیلوگرم وزن اضافی به دست آمده از دوران بارداری، به عنوان ذخیره ای در جهت توفیق شیردهی اوست و عموما" در شش ماه اول و نهایتا" تا پایان دوران شیردهی ، این افزایش وزن به تدریج از بین رفته و وزن مادر نسبت به آن هایی که به فرزند خود شیر نمی دهند خیلی بهتر و بیشتر به حالت طبیعی باز می گردد به نحوی که متوسط کاهش وزن در سال اول زندگی کودک در مادرانی که شیر می دهند دو کیلوگرم بیشتر از مادرانی است که به کودک خود شیر مصنوعی می دهند. 
در شرایطی که مادر نسبت به برخی غذاها عدم تحمل و یا عدم علاقه داشته باشد ، می توان با بهره گیری از روش های جانشینی، موادغذایی دیگری را جایگزین نمود.
برای جلوگیری از ابتلاء مادر به پوکی استخوان و کم خونی و یا مشکلات دیگر بهتر است مادر علاوه بر بهره گیری از گروه های اصلی غذایی از یکی از انواع فرآورده های خوراکی ویتامین ، مواد معدنی و آهن استفاده نماید. نرمش و حرکات ورزشی سبک 6_4 بار در هفته پس از شش تا هشت هفته بعد از زایمان برای اکثر مادران مناسب است و توصیه می شود حتی الامکان همه روزه در هوای پاک  و سالم ، پیاده روی نموده و پوست بدن خود ، به خصوص دست ها و صورت را در معرض نور مستقیم آفتاب قرار دهند.
به طور کلی مادران در هر شرایطی که هستند قادرند شیری تولید کنند که از نظر کمی و کیفی رشد و سلامتی شیرخوارشان را تضمین کند حتی اگر دریافت غذای آنان محدود باشد .

5_ سایر عوامل: 
سایر عوامل مؤثر در حفظ و تداوم شیردهی عبارتند از:
الف) هم اتاق بودن و ترجیحا" هم بستر بودن مادر و نوزاد در روزهای اول پس از زایمان 
ب) مکیدن موثر و مکرر و به مدت کافی  پستان 
ج) توجه به علایم اولیه گرسنگی
د) ترخیص نوزاد و مادر از زایشگاه با یکدیگر 
در مواردی که نوزاد ، نارس یا بیمار است و در بیمارستان بستری است برای حفظ و تداوم شیردهی باید امکاناتی فراهم شود تا مادر نیز در تمام ساعات شبانه روز در بیمارستان ، در کنار نوزاد خود مانده و علاوه بر شیردادن مکرر به نوزاد در بخشی از مراقبت های کودکش  نیز مشارکت نماید. 
ه) عدم استفاده از شیرمصنوعی ، بطری و گول زنک (پستانک) 
و) حمایت روحی ، روانی : پشتیبانی همه جانبه جامعه، به ویژه همسر، اطرافیان، کارفرما و پزشک از مادر و تشویق او به تغذیه کودک با شیرمادر.
ز) شروع به موقع تغذیه تکمیلی در پایان شش ماهگی زیرا وقتی غذای کمکی قبل از پایان 6 ماهگی به کودک داده شود علاوه بر افزایش احتمال بیماری های عفونی و آلرژی ، موجب کاهش دفعات شیردهی مادر و کمتر مکیدن پستان توسط شیرخوار شده و این امر سبب تولید شیرمادرکمتر در نتیجه کاهش وزن شیرخوار می شود. 302

 

دکتر فرزانه صحافي ،کارشناس مسئول گروه سلامت کودکان معاونت بهداشتي دانشگاه علوم پزشکي مشهد