(رفع خستگی)
اشاره:
آن چه پیش رو دارید چهارمین قسمت از مجموعه «روش تنظیم محتوا» به عنوان روشی نو در ارائه برنامه‌های جذاب برای جوانان و نوجوانان است.
در این روش برای اجرای برنامه، پنج مرحله در نظر گرفته شده است كه عبارتند از:
1- شروع برنامه 2- ارائه آیات و روایات 3- رفع خستگی 4- بیان احكام 5- بیان تكالیف و دعا.
در سه قسمت قبلی از این مباحث، دو مرحله نخست از مراحل پنجگانه توضیح داده شد و بیان گردید كه برنامه با یكی از شروع‌ها كه عبارتند از: الف) شروع با بسم الله الرحمن الرحیم؛ ب) شروع با پرسش ها؛ ج) شروع با نكات اخلاقی؛ د) شروع با تشبیهات؛ ه) شروع با همخوانی سوره؛ و) شروع با بیان نعمت‌ها و پیام اعضاء؛ ز) شروع با خواندن شعر، آغاز می‌گردد. (1)
در مرحله دوم محتوای آیات و روایات ارائه می‌شود. برای ارائه آیات و روایات می‌توان از شیوه‌های مختلفی مثل: الف) شیوه تنوعی؛ ب) شیوه تلخیصی؛ ج) شیوه شان نزولی؛ د) شیوه طراحی و نقاشی؛ ه) شیوه قصه و داستان؛ و) شیوه پرسش و پاسخ؛ ز) شیوه جزوه درسی، استفاده كرد. (2)
در این قسمت، سومین مرحله از اجرای برنامه با عنوان «رفع خستگی» مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.»
مرحله سوم: رفع خستگی
در مرحله سوم از اجرای برنامه برای نوجوانان و جوانان، فرض بر این است كه مخاطبان پس از اجرای نیمی از برنامه خسته شده اند و باید خستگی آن‌ها را زدود. یكی از شیوه‌های متداول برای رفع خستگی، استفاده از جك‌ها و معماهای بی محتوا و تكراری است. این شیوه گر چه موجب ایجاد تنوع و رفع خستگی است، اما برنامه‌های دینی را دچار آفت سطحی و سبك بودن، كم محتوایی و جدی نبودن در نظر مخاطبان می‌كند.
در این مرحله برای تقویت روحیه نوجوانان و جوانان و رفع خستگی آن‌ها و در عین حال دوری از عوارض فوق، شیوه‌های متنوعی در نظر گرفته شده است تا ضمن ایجاد تنوع، معارف بلند دینی - از قرآن و حدیث معصومین علیهم السلام - در جان مخاطبان جای گیرد.
مسابقات مختلف با پرسش‌های كوتاه و یا تفصیلی (متن‌های ادبی، اشعار و ...) و نیز مسابقات عملی به صورت میان پرده‌ها، نمونه‌هایی از این شیوه‌ها و قالب‌ها است كه در ذیل درباره هر یك از آن‌ها توضیح خواهیم داد.
نكاتی درباره مسابقات
برای اجرای مسابقه، توجه به نكات زیر ضروری است:
1- گرچه اجرای مسابقه برای هر یك از كودكان، نوجوانان و جوانان مفید و تجربه شده است، ولی در جایی كه مخاطبان ما در مقطع تحصیلی راهنمایی باشند، پرسش‌های كوتاه بهتر جواب می‌دهد. از این رو در این نوشتار، سؤالات مسابقه با پرسش‌های كوتاه را متناسب با سطح ذهنی و علمی این مقطع تحصیلی طراحی كرده ایم. مربیان محترم می‌توانند برای دوره‌های دبیرستان و... سؤالات دیگری طراحی كنند.
مسابقه با متن‌های ادبی، برای دوره دبیرستان و مسابقه با اشعار، برای دانش آموزان دوره ابتدایی و پائین‌تر از آن و مسابقه با میان پرده‌ها، برای استفاده عموم (كودكان، نوجوانان و جوانان) كارآیی بهتری دارد.
2- در اجرای مسابقه می‌توان به انتخاب مربی یا مخاطبان، فردی را جلو جمعیت آورد و از او سؤال كرد و می‌توان افرادی را در قالب چند گروه در مسابقه شركت داد. در هر صورت گرچه شركت كنندگان در مسابقه افراد یا گروه‌های خاصی هستند، ولی در واقع مخاطب ما همه شاگردان می‌باشند و همه آن‌ها آموزش خواهند دید.
3- اجرای مسابقات نیاز به هدیه و جایزه دارد. از این رو در صورتی كه بیش از یك روز برنامه داشته باشیم مانند برنامه‌های ده روز یا یكماهه و بیشر، بهتر است از شیوه امتیاز دادن استفاده كنیم. بدین صورت كه هر كس 100 امتیاز بیاورد، ممتاز بوده و در پایان دوره جایزه می‌گیرد. و كسانی كه 200 امتیاز بیاورند هدیه بهتری می‌گیرند و آنان كه 300 امتیاز كسب كنند، جایزه بهتری ریافت خواهند كرد.
با این شیوه دست مربی باز است و در صورتی كه تا پایان دوره نتواند هدایای زیادی تهیه كند، به اندازه‌ای كه می‌تواند، افراد را ممتاز و برنده نهائی را جایزه می‌دهد، و نگران تهیه نشدن جوایز زیاد نخواهد بود.
4- مربی نباید طوری مسابقه را اجرا كند كه دانش آموزان خود را طلب كار او بدانند بلكه او باید طلبكار آن‌ها برای ارائه جواب‌های درست باشد. به جای اینكه دانش آموزان پس از كلاس جهت گرفتن جایزه به دنبال مربی راه بیفتند، باید كاری كرد كه آن‌ها نیاز به گرفتن جواب‌های صحیح سؤالات داشته باشند و برای گرفتن جواب به دنبال مربی راه افتند.
5- نوجوانان و جوانان شركت كننده در مسابقات نباید از كم و كیف جوایز و مقدار امتیازات اطلاعی داشته باشند. در غیر این صورت مربی باید هر روز بخشی از نیروی خود را جهت پاسخ گویی به اینكه مقدار امتیاز هر كس چقدر است مصرف كند. چنانكه دانش آموزان از امتیازات خود سؤال كنند می‌توان به آن‌ها گفت: امتیازات را در پایان دوره یكجا اعلام می‌كنیم تا ذوق زده شوید.
انواع مسابقات
مسابقات را به اعتبار شكل و سؤالات آن‌ها می‌توان به دو گروه مسابقات پرسشی و مسابقات عملی تقسیم كرد. مسابقات پرسشی نیز به دو گروه مسابقات با پرسش‌های كوتاه و مسابقات با پرسش‌های تفصیلی، تقسیم می‌شوند.
مسابقات پرسشی
الف: مسابقات با پرسش‌های كوتاه
در این مسابقات سؤال‌ها به صورت كوتاه مطرح می‌شوند و از شركت كننده در مسابقه انتظار می‌رود كه پاسخی كوتاه ارائه كند.
این مسابقات را به اعتبار اهداف و محتوای سؤالات آن‌ها می‌توان به چند گروه تقسیم كرد كه در ذیل بیان می‌شود.
1- مسابقات اخلاقی
برای ایجاد رفتارهای صحیح و شكل گیری خصلت‌های خوب اخلاقی در دانش آموزان، می‌توان مطالب اخلاقی را به صورت سؤال درآورده و در قالب مسابقه ارائه كرد. به نمونه‌هایی از این سؤالات توجه كنید.
نمونه اول:
می توان سؤالات زیر را مطرح كرد و از شركت كنندگان در مسابقه خواست كه با عبارات «بهترین مردم» یا «بدترین مردم» پاسخ دهند.
1- كسی كه تو را به راه خیر دعوت كند؟
2- كسی كه خودش را بهتر از مردم بداند؟
3- كسی كه دیدن او شما را به یاد خدا بیندازد؟
4- كسی كه به مردم ظلم می‌كند و آزار می‌رساند؟
5- دوستی كه با شماهمدردی داشته باشد؟
6- كسی كه خوبی را با بدی پاسخ می‌دهد؟
7- كسی كه نفع رسان و نیكوكار باشد؟
8- كسی كه در مقابل سختی‌ها صبر می‌كند؟
9- كسی كه به دنبال عیب جویی مردم است؟
10- كسی كه برایش مهم نباشد كه مردم او را در حال گناه ببینند؟
نمونه دوم:
می توانیم سؤالاتی را به صورت زیر مطرح كرده واز مخاطب یا مخاطبان خود بخواهیم كه با «بله» یا «خیر» به آن پاسخ دهند.
1- آیا می‌دانید رفتار هر كس نشان دهنده شخصیت اوست؟
2- آیا مواظب هستید كه رفتار شما هر روز بهتر از دیروز باشد؟
3- آیا با رفتار خوب نسبت به پدر و مادر از زحمات آن هاقدردانی می‌كنید؟
4- آیا می‌دانید رفتار من و شما می‌تواند برای همه جامعه الگو باشد؟
5- آیا می‌دانید رفتار من و شما در تمام جامعه تاثیر دارد؟
6- اگر دوست شما نسبت به بدتر شدن رفتارتان تذكر داد، آیا از او تشكر می‌كنید؟
7- آیا همراه با انجام امر به معروف، دیگران را هم به آن توصیه می‌كنید؟
8- آیا با برخوردی محبت آمیز همكلاسی‌ها را از خود راضی می‌كنید؟
9- آیا فقط به توصیه دیگران نمازتان را سر وقت می‌خوانید؟
10- آیا شوخی زیاد شخصیت انسان را از بین می‌برد؟
نمونه سوم:
نمونه دیگری از مسابقه اخلاقی به این صورت است كه جملاتی اخلاقی را مطرح كرده و از مخاطب خود می‌خواهیم آنچه را كه ما می‌گوئیم تكرار كند و در صورت صحت تكرار، به او امتیاز می‌دهیم.
نمونه‌هایی از این جملات را در ذیل می‌آوریم:
1- بزرگترین گناه، ناامیدی از درگاه خداوند است.
2- كار، آدمی را صیقل می‌دهد.
3- تجربه بزرگترین استاد است.
4- تجربه از علم بهتر است.
5- اعتماد به نفس بزرگترین سرمایه است.
6- ایمان و جوانمردی زیادش هم كم است.
7- فرزند نیك بزرگترین سود است.
8- ناامیدی، پیش از مرگ، انسان را می‌كشد.
9- گذشت، بزرگترین هدیه است.
10- ایمان، بزرگترین افتخار است.
2- مسابقات تربیتی
به هدف تربیت جوانان و نوجوانان، می‌توان برای آن‌ها مسابقات تربیتی برگزار كرد. به چند نمونه از سؤالات و پاسخ‌های این نوع از مسابقات در ذیل اشاره می‌شود.
نمونه اول:
می توان سؤالاتی را مطرح كرده و بخواهیم یكی از افراد یا گروهی از آن‌ها، با كلمه «بله» یا «خیر» پاسخ دهند. نمونه‌هایی از این سؤالات عبارتند از:
1- آیا می‌دانید زندگی كنونی ما مدیون جانبازی شهیدان است؟
2- آیا می‌دانید شهیدان چون شمع سوختند تا اسلام و ایران را روشن كنند؟
3- آیا می‌دانید زمانی كه همه دنیا برای نابودی ایران متحد شده بودند، حماسه سازی شهدا سبب نجات مملكت شد؟
4- آیا می‌دانید كه در دوران دفاع مقدس، جوانان مؤمن از سراسر كشور با انتخاب خود به جبهه رفته و برای دفاع از اسلام و میهن جان دادند، اما تسلیم دشمن نشدند؟
5- آیا می‌دانید ما وارث شهدایی هستیم كه اخلاق و رفتارشان نمونه انسان كامل بود؟
6- آیا می‌دانید كه اگر بین ما و اخلاق شهدایمان فاصله افتد، شكست خورده ایم؟
7- آیا با نام و زندگی و سخنان تعدادی از شهیدان آشنا هستیم؟
8- آیا یاد شهیدان همواره باید در خاطرمان باشد؟
9- آیا از وصیت نامه آن عزیزان درس زندگی می‌آموزیم؟
10- آیا برای ادامه راهشان از خدای توانا یاری می‌طلبیم؟
نمونه دوم:
سؤالات زیر را مطرح كرده و از مخاطب خود می‌خواهیم كه با كلمات «زرنگ» یا «غیرزرنگ» پاسخ دهد.
1- كسی كه دركارها یش نظم و انضباط دارد؟
2- كسی كه از كودكی اخلاقش را درست كند؟
3- كسی كه به قولش وفا كند؟
4- كسی كه گناه انجام دهد؟
5- كسی كه پدر و مادرش از او راضی نباشند؟
6- كسی كه سعی می‌كند در سلام كردن از دیگران سبقت بگیرد؟
7- كسی كه رفقایش از افراد خوب و مؤمن باشند؟
8- كسی كه نمازش را اول وقت بخواند؟
9- كسی كه در كارهای خوب از دیگران سبقت بگیرد؟
نمونه سوم:
سؤالات زیر را مطرح كرده و می‌گوییم با كلمات «دانا» یا «نادان» به ما جواب دهند.
1- هر كس سوال كند و بپرسد؟
2- هر كس پر حرفی كند؟
3- هر كس حق را یاری كند؟
4- هر كس به علمش عمل كند؟
5- هر كس تو را موعظه كند؟
6- هر كس گناه كند؟
7- هر كس خودپسندباشد؟
8- هر كس به یاد خدا باشد؟
9- هر كس از فرصت‌ها استفاده كند؟
نمونه چهارم:
افراد و گروه‌هایی را مطرح كرده و از شركت كنندگان در مسابقه می‌خواهیم كه با كلمات «خوب ها» یا «بدها»، این گروه‌ها را ارزیابی كنند.
1- خداپرستان؟
2- بی نمازها؟
3- رزمندگان اسلام؟
4- بت پرست ها؟
5- درس خوان ها؟
6- مسخره كنده ها؟
7- راستگوها؟
8- تمیزها؟
9- بی نظم ها؟
10- بخشنده ها؟
نمونه پنجم:
سؤالات زیر را مطرح كرده و می‌خواهیم تا با جواب «بله» یا «خیر» به سؤال پاسخ دهند.
1- آیا عمل به خوبی‌ها را دوست دارید؟
2- آیا ترك بدی‌ها را دوست دارید؟
3- آیا دوست دارید خدا را بشناسید؟
4- آیا قرآن را فقط باید خواند؟
5- آیا شیطان رفیق شماست؟
6- آیا پدر و مادرتان را دوست دارید؟
7- آیا خوشرویی را دوست دارید؟
8- آیا شوخی زیاد آبروی انسان را زیاد می‌كند؟
9- آیا مشورت كار خوبی است؟
10- آیا مشورت با هر كسی جایز است؟
3- مسابقات اعتقادی
از راه اجرای مسابقه، ضمن ایجاد تنوع در اجرای برنامه برای نوجوانان، می‌توان سؤالاتی را مطرح كرد كه بنیه اعتقادی آنان را تقویت كند. نمونه‌هایی از طرح سؤالات برای رسیدن به این هدف را در ذیل می‌آوریم.
نمونه اول:
سؤالات زیر را مطرح كرده و از آن‌ها می‌خواهیم تا با كلمات «بهشتی» یا «جهنمی» پاسخ دهند.
1- كسانی كه آیات الهی رامسخره می‌كنند؟
2- كسانی كه در راه خدا به شهادت رسیده اند؟
3- كسانی كه نماز را ترك كرده اند؟
4- كسانی كه قیامت را فراموش كرده اند؟
5- كسانی كه مانع رفتن مردم به راه خدا می‌شوند؟
6- كسانی كه مردم را به دین خدا راهنمایی می‌كنند؟
نمونه دوم:
سؤالات زیر ار مطرح كرده و از مخاطبان خود می‌خواهیم بگویند این سؤال به كدامیك از اصول یا فروع دین مربوط است.
1- به زیارت خانه خدا رفتن؟ (حج)
2- مال خود را به فقرا دادن؟ (زكات)
3- جنگ با دشمنان خدا كردن؟ (جهاد)
4- از كار بد نهی كردن؟ (نهی ازمنكر)
5- دشمنی با دشمنان خدا كردن؟ (تبری)
6- مردم را به كار خیر وادار كردن؟ (امر به معروف)
7- دوستدار دوستان خدا بودن؟ (تولی)
8- 15 مال خود را به خاطر خدا دادن؟ (خمس)
9- دوباره زنده شدن در روز قیامت؟ (معاد)
10- معدل بودم، ولی موقع نوشتن بر اثر چرت میمم افتاد؟ (عدل)
4- مسابقات قرآن و نماز
برای بالا بردن اطلاعات نوجوانان نسبت به قرآن و نماز، می‌توان سؤالات مسابقه را در موضوع قرآن و نماز تهیه كرد تا ضمن ایجاد تنوع و رفع خستگی در اجرای برنامه، دقت مخاطبان به هدر نرود و به اطلاعات مفیدی دست یابند. نمونه‌هایی از این سؤالات را در اینجا می‌آوریم.
نمونه اول:
سؤالات زیر را مطرح كرده و از مخاطبان می‌خواهیم با كلمات «بله» یا «خیر» پاسخ دهند. (این سؤالات در مورد قرآن طراحی شده است.)
1- آیا برنامه‌های تربیتی اسلام در قرآن بیان شده است؟
2- آیا خواندن قرآن باعث نجات از آتش جهنم است؟
3- آیا قرآن خواندن یعنی سخن گفتن خدا با انسان؟
4- آیا خواندن قرآن به انسان آرامش می‌دهد؟
5- آیا می‌توانیم قبل از رسیدن به تكلیف قرآن بخوانیم؟
6- آیا لمس نام شیطان در قرآن هم وضو لازم دارد؟
7- آیا قرآن انسان را بهترین مخلوقات خدا معرفی می‌كند؟
8- آیا قرآن كتاب هدایت انسان در رسیدن به كمال نهایی است؟
9- آیا تنها راه سعادت، عمل نمودن به احكام قرآن است؟
10- آیا نمازگزاران هر روز قرآن می‌خوانند؟
نمونه دوم:
سؤالات زیر را مطرح كرده و می‌گوییم با كلمات «بله» یا «خیر» پاسخ گویند. (این سؤالات در مورد نماز طراحی شده است.)
1- آیا نماز پناهگاهی برای جلوگیری از ضربات شیطان است؟
2- آیا نماز انسان را از خودپسندی باز می‌دارد؟
3- آیا نماز خواندن، سخن گفتن با خداست؟
4- آیا انسان با نماز به معراج می‌رود؟
5- آیا نماز مؤمن را در قبر یاری خواهد كرد؟
6- آیا امام حسین علیه السلام در ظهر عاشورا هم نماز خواند؟
7- آیا با قبول شدن نماز در نزد خدا، سایر عبادت‌ها قبول می‌گردد؟
8- آیا نماز را فقط در روز می‌خوانند؟
9- آیا هر كس نماز بخواند نورانی می‌شود؟
10- آیا نماز كلید بهشت است؟
11- آیا نماز ذكر خداست؟
13- آیا ذكر خدا به دل‌ها آرامش می‌دهد؟
13- آیا نماز ستون دین است؟
14- آیا نماز نور مؤمن است؟
15- آیا نماز هم در قیامت انسان را شفاعت می‌كند؟
16- آیا ثواب نماز جماعت قابل شمارش است؟
17- آیا ائمه علیهم السلام برای كسانی كه نماز را سبك می‌شمارند، شفاعت خواهند كرد؟
نمونه سوم:
سؤالات زیر را مطرح كرده و درخواست پاسخ می‌كنیم.
1- تنها سوره‌ای كه در تمام آیاتش لفظ جلاله «الله» بكار رفته است؟ (مجادله)
2- تنها سوره‌ای كه خدا در آن از زبان بنده تكلم كرده است؟ (حمد)
3- سوره‌ای كه در حكم شناسنامه خدا بوده و نامش از اصول دین است؟ (توحید)
4- بزرگترین سوره از حیث عظمت معنوی كدام است؟ (حمد)
5- سوره‌ای كه فاء ندارد كدام است؟ (حمد)
6- دو آیه قرآن كه مشتمل بر تمام حروف تهجی است كدام است؟ (آل عمران/ 154 و فتح /29)
7- اولین سوره كه در مكه و اولین سوره كه در مدینه نازل شد؟
(حمد در مكه و بقره در مدینه)
8- با عظمت‌ترین آیه از حیث معنی كدام است؟ (بسم ا... الرحمن الرحیم)
9- سخت‌ترین و با مشقت‌ترین آیه بر پیامبر صلی الله علیه و آله؟ (آیه 115 از سوره هود، «فاستقم كما امرت»)
10- كلمه وسط قرآن كدام است؟ (ولیتلطف، آیه 19 از سوره كهف)
11- كدام سوره به اسم خودش ختم می‌شود؟ (ماعون و ناس)
12- آخرین سوره‌ای كه بر پیامبر نازل شد؟ (نصر)
13- طولانی‌ترین آیه قرآن كدام است؟ (آیه 282 از سوره بقره كه دارای 128 كلمه و 540 حرف است.)
14- طولانی‌ترین كلمه قرآن؟ (اسقیناكموه در سوره حجر، آیه 22 كه 10 حرف دارد.)
15- كوتاهترین آیه از جهت تعداد كلمه، نه حرف؟ «مدهامتان»
16- بهترین خوردنی كه در قرآن ذكر شده؟ (عسل)
17- بهترین ماه در قرآن كدام است؟ (ماه رمضان)
18- كدام كتاب به خواهر قرآن معروف است؟ (صحیفه سجادیه)
19- كدام سوره قرآن یكی از اعیاد مسلمین است؟ (جمعه)
20- كدام سوره است كه اگر حرف اول آن را برداریم نام اولین امام شیعیان است؟ (اعلی)
5- مسابقات احكام
می توان در اجرای برنامه برای نوجوانان، بحث احكام را در قالب مسابقه پیش كشید. نمونه‌هایی از این سؤالات و پاسخ آن‌ها را مطرح می‌كنیم:
نمونه اول:
از مخاطب یامخاطبان می‌خواهیم تا بعد از مطرح شدن افراد زیر بگویند این افراد برای انسان «محرم» هستند یا «نامحرم» پس جواب سؤالات، كلمات «محرم» یا «نامحرم» می‌باشد.
1- برادر 2- خواهر 3- برادر شوهر 4- شوهر خواهر 5- شوهر خاله 6- برادر خاله 7- پسر دخترخاله 8- پسر نوه دائی 9- عموی برادر مادر 10- عموی خواهر مادر 11- خواهر پدر بزرگ 12- پسر پدر بزرگ 13- پدر پدر بزرگ 14- پسر پسر عمه عمه عموی دایی 15- خواهر زاده 16- شوهر عمه خواهر 17- برادرزاده مادر 18- پدر پدر پسر عموی برادر عمو 19- دختر پسر عمو 20- مادر پدر مادر
نمونه دوم:
از مخاطبان می‌خواهیم پس از مطرح شدن سؤالات زیر، با كلمات «باطل» یا «صحیح» پاسخ دهند.
1- نماز بدون وضو؟
2- نماز كسی كه در بین نماز یادش بیاید كه اصلا وضو نگرفته؟
3- نماز كسی كه عمدا كلامی غیر از نماز را در نماز بگوید؟
4- نماز كسی كه یك سجده را فراموش كرده و بعد از مدتی یادش بیاید؟
5- نماز كسی كه قبل از آرام گرفتن بدن تكبیرة الاحرام بگوید؟
6- نماز كسی كه با آب انار وضو بگیرد؟ (انار نام شهری در استان كرمان است.)
7- نماز كسی كه عمدا رو از قبله بگرداند؟
8- نماز كسی كه با آب غصبی وضو گرفته؟
9- نماز كسی كه با آب پرتقال وضو بگیرد؟ (كشور پرتقال)
10- نماز كسی كه در حال نماز، بلند بخندد و یا چرت بزند؟
نمونه سوم:
از فرد یا افرادی كه در مسابقه شركت كرده اند می‌خواهیم تا بعد از مطرح شدن سؤالات زیر، با كلمات «پاك» یا «نجس» جواب دهند.
1- فضله موش و گربه؟
2- خون ماهی و پشه؟
3- سگ و خوك خشكی؟
4- ماهی مرده در آب؟
5- فضله پشه و مگس؟
6- مشرك و كافر و منكر خدا؟
7- گندم نجسی كه آرد شود؟
8- سگی كه در نمك زار تبدیل به نمك شود؟
9- كافری كه مسلمان شود؟
6- مسابقه هوشی
می توان برای رفع خستگی در حین اجرای برنامه برای نوجوانان، مسابقه «هوش» گذاشت و با طرح سؤالاتی، نكات اخلاقی، اعتقادی و... را به آن‌ها آموزش داد. مثلا می‌توانیم از آن‌ها بخواهیم تا بعد از مطرح شدن نام افراد یا گروه‌های زیر، فورا با كلمات «باشیم» یا «نباشیم» پاسخ دهند.
1- كارگر (همه كارگر خدائیم) 2- حرام خوار 3- صبور 4- روزه دار 5- راستگو 6- نمازخوان 7- منافق 8- معتكف 9- با حیا 10- منظم 11- كافر 12- مردم آزار 13- مبارز 14- روزه خوار 15- دروغگو 16- مسلمان 17- بی ایمان 18- دریادل 19- خنده رو.
7- مسابقه اولین‌ها
«اولین ها» عنوان دیگری برای مسابقه در ضمن اجرای برنامه برای نوجوانان است. برای اجرای این مسابقه، سؤالاتی را درباره اولین اشیاء، اعمال و یا اشخاص دینی طراحی كرده و از شركت كنندگان در مسابقه می‌خواهیم
به این سؤالات به صورت كوتاه و كلمه‌ای جواب دهند.
نمونه‌هایی از سؤالات برای اولین‌ها عبارتند از:
1- اولین كسی كه توبه كرد؟ (حضرت آدم علیه السلام)
2- اولین كسی كه الله اكبر گفت؟ (حضرت ابراهیم علیه السلام)
3- اولین كسی كه خط نوشت؟ (حضرت ادریس علیه السلام)
4- اولین جمله‌ای كه حضرت آدم بر زبان آورد؟ (الحمدلله رب العالمین)
5- اولین زنی كه به حضرت موسی علیه السلام ایمان آورد؟ (آسیه همسر فرعون)
6- اولین كسی كه وارد بهشت می‌شود؟ (حضرت زهرا علیها السلام)
7- اولین خانه‌ای كه در روی زمین ساخته شد؟ (كعبه)
8- اولین زنی كه به اسلام ایمان آورد؟ (حضرت خدیجه علیها السلام)
9- اولین ركن نماز؟ (نیت)
10- اولین سؤال در روز قیامت؟ (نماز)
11- اولین زنی كه در كربلا به شهادت رسید؟ (هانیه مادر وهب)
12- اولین كسی كه در كربلا جنگ را شروع كرد؟ (عمرسعد)
13- اولین كسی كه راه را بر امام حسین علیه السلام بست و مانع رفتن امام به كوفه شد؟ (حر)
14- اولین كسی كه به زیارت قبر امام حسین علیه السلام رفت؟ (جابر)
15- اولین كسی كه با تربت امام حسین علیه السلام نماز خواند؟ (امام سجاد علیه السلام)
16- اولین كسی كه در شب عاشورا به امام حسین علیه السلام اظهار وفاداری كرد؟ (حضرت ابوالفضل علیه السلام)
17- اولین شهید از بنی هاشم در ماجرای كربلا؟ (حضرت علی اكبر علیه السلام)
ب) مسابقات با پرسش‌های تفصیلی
در این گونه از مسابقات، پرسش‌ها به صورت تفصیلی بیان می‌شوند و از شركت كنندگان در مسابقه خواسته می‌شود تا باپاسخی كوتاه جواب دهند. این مسابقه می‌تواند به شكل‌های مختلفی برگزار شود كه در ذیل به بعضی از آن‌ها اشاره می‌شود.
1- متن‌های ادبی
در این شكل از مسابقه، یك متن ادبی را كه درباره شخصیت، مكان و یا... است خوانده و از شركت كننده در مسابقه می‌خواهیم كه نام آن شخص یا مكان و... را بگوید. به نمونه‌های زیر توجه كنید:
نمونه اول: او كیست؟
او نزد اهل مدینه به زیركی معروف بود، او را عقیله قریش می‌گفتند، كسی در شاعری به پای او نمی‌رسید، او بسیار شیرین زبان بود و بیانی رسا داشت، او زنی حاضر جواب بود.
روزی دختر عثمان به او گفت: من دختر شهید هستم. ناگهان صدای مؤذن بگوش رسید «اشهد ان محمدا رسول الله» ، او رو به دختر عثمان كرد و فرمود: این «محمد» پدر من است یا پدر تو؟ دختر عثمان شرمنده شد و گفت: دیگر هیچ گاه بر شما خاندان رسول الله صلی الله علیه و آله فخر فروشی نمی‌كنم.
مهمترین بخش زندگی او پیام رسائی قیام كربلا و همراهی و كمك به عمه‌اش زینب بود كه به خوبی از عهده این امر برآمد؛ چنان كه وقتی به همراه كاروان اسیران وارد شام شد و آن‌ها را به مجلس یزید بردند به یزید كه از روی تكبر نسبت به سر مقدس امام حسین علیه السلام بی احترامی می‌كرد، اعتراض كرده و گفت: «من ندیدم كسی را كه قلبش تیره‌تر و تاریكتر از یزید باشد و هیچ كافر و مشركی بدتر از یزید ندیده‌ام.» یزید از اطرافیان پرسید: او كیست؟
جواب: «حضرت سكینه علیها السلام»
نمونه دوم: او كیست؟
در كربلا جوانان و نوجوانان و حتی كودكان، مجاهد و دلیر و شجاع بودند. در بین آن‌ها كودكی یازده ساله بود كه جان سالم به در برد واسیر شد و همراه كاروان اسیران وارد دمشق؛ مركز حكومت یزید شد، یزید خطاب به آن قهرمان كرد و گفت: «می توانی با پسرم خالد كشتی بگیری؟»
یزید می‌خواست با این پیشنهاد او را تحقیر كند، اما این قهرمان جواب داد: «اگر می‌خواهی شجاعت او را معلوم كنی، شمشیری به دست من و شمشیری به دست او بده تا در حضور تو بجنگیم، اگر من او را كشتم به جدش ابوسفیان ملحق می‌شود و اگر او مرا كشت به جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله ملحق خواهم شد. این كودك یازده ساله كیست؟
جواب: «عمرو پسر امام حسن علیه السلام»
نمونه سوم: او كیست؟
او كه ابراهیم 1 گونه نجات دهنده سمیه‌های 2 زمان، حجت 3 خدا، امین 4 مردم، و براستی كه امام 5 انقلاب 6 بود، با فریادی آذر7 بیان، ارم 8های دنیوی ستمگران را در هم ریخت، ندایش توحید9 بود و شاگردانی چون معلم شهید مطهری 10، و همرزمانی چون آیت الله كاشانی 11 و سعیدی 12 و صدوقی 13 و دكتر بهشتی 14- رحمهم الله - و پیشتاز شهدائی چون 15، شهید مصطفی خمینی 16 رحمه الله كه مثل عمار17 یاسر بود، داشت. در جریان قیام 18 19 دی و 15 خرداد19، منزلش ایستگاه 20 و گلستان 21 با صفای 22 دل آذرها23 و افراد با هدف 24 و نیروگاه 25 مردم دور تا دور26 شهر آن روز و بسیج 27 و سپاه 28 امروز بود. اما افسوس كه در آستانه 29 به ساحل 30 نجات رسیدن انقلاب، مصلایش 31 را سكوی پرواز قرار داده و از آن معراجی 32 نو آغاز كرد. او را روح الله‌اش اگر ننامیم پس چیست؟
جواب: «نام 32 خیابان شهر مقدس قم»
نمونه چهارم:
متن زیر را مطرح كرده و از شركت كنندگان در مسابقه سؤال می‌كنیم، در متن ذیل چند اسم آمده است؟
«بیائید سری به كوچه‌های آخرت بزنیم. بیائید با حیاء (یحیی) زندگی كنیم. بیائید (یاس) خوشبوی (الیاس) را ببوئیم. بیائید (مونس) (یونس) باشیم و (زلیخای) خواهان (یوسف) . بیائید دم (عیسی) را غنیمت شمریم. بیائید روی كتاب (تاب) نخوریم و قدر (زعفران) وقت را بدانیم. بیائید كمی برای دل‌های مجروح مظلومین دنیا (جوش شیرین) بزنیم و فریاد سر بدهیم تا (فرهاد) همت به فریاد آن‌ها بشتابد. بیائید (امیر كبیر) نفس‌های خودمان باشیم و دل‌های ریشمان را اصلاح كنیم. بیائید هر روز یك شیشه (نوشابه) معرفت بنوشیم. بیائید هیچ وقت سیر نخوریم تا بوی بد ندهیم.»
نمونه پنجم:
متن زیر را مطرح كرده و سؤال می‌كنیم پیام این متن چیست؟
«خواهرم» ! چشمان خواب آلوده را بگشای، چند مشت از آب بیداری به صورت زن، پرده هارا از دیده ات بزدای، خواب را در چشم خود بشكن. خواهرم! چارچوب و تار و پود زندگیت از چیست؟ چارچوب استوار و سخت یك ایمان، تار فكر و پود یك احساس.
خوش به حالت خواهرم، خواهر! تو بارانی، تو ابری، تو درمانی، تو دردی. خواهرم! درمان دردت در درون توست. خواهرم! باران فكری، ابر احساسی، حیف از این باران استعداد و گنج ذوق.
خواهرم! در گذرگاه حیات و زندگانی كوه خواهی بود یا چون كاه؟ بادهای سهمگین می‌وزد در راه، موج‌های خشمگین می‌خیزد از دریا، كوه اگر باشی توانی ماند، روی در روی هزاران موج، سینه اندر سینه هر باد و هر طوفان، كاه اگر باشی چه؟ می‌دانی، خرمنی را در مسیر بادها بنگر، آنچه ماند گندم است و آنچه بادش می‌رباید كاه.»
2- خاطرات
می توان خاطره‌ای را نقل كرده و درباره آن سؤال كنیم. مثلا می‌توانیم خاطره زیر را بیان كرده و سؤال كنیم كه این خاطره را چه كسی در مورد چه كس دیگری بیان نموده است؟
«در گذشته برادری ایمانی و الهی داشتم، آنچه او را در چشم من بزرگ می‌نمود این بود كه دنیا در چشم او كوچك بود، از سلطه شكم خود بیرون بود، چیزی را كه نمی‌یافت آرزو نمی‌كرد و چون به آن دست می‌یافت از حد نمی‌گذراند، بیشتر اوقات خود را به سكوت می‌گذراند و اگر سخن می‌گفت، گزیده می‌گفت و تشنگان معرفت را از دانش سرشار خود سیراب می‌كرد. در چشم ظاهربینان، ضعیف و مستضعف می‌نمود و در میدان كار و كارزار چون شیری خشمگین و ماری پر زهر بود.
تا برای كاری محمل و عذری می‌یافت كسی را سرزنش نمی‌كرد، از بیماری و ابتلای خود وقتی خبر می‌داد كه بهبود یافته بود، آنچه را كه بنای انجام آن را نداشت بر زبان نمی‌راند، اگر دیگران در كلام بر او چیره می‌شدند در سكوت بر او پیروز نمی‌شدند، به شنیدن حریص‌تر بود تا بر سخن گفتن، هر گاه سر دوراهی قرار می‌گرفت می‌سنجید كه كدام راه به هوی و هوس نزدیكتر است تا با آن مخالفت كند.»
جواب: «امام علی علیه السلام در مورد پیامبر صلی الله علیه و آله»
3- معماها
در این گونه از پرسش، معمایی را مطرح كرده و از شركت كنندگان در مسابقه می‌خواهیم جواب دهند. نمونه‌هایی از این معماها را در ذیل می‌آویم.
1- آیا می‌توان نماز صبح را در شام خواند به طوری كه ادا هم باشد یا خیر؟ (بله نماز صبح را در شهر شام به صورت ادا می‌خوانند.)
2- ذكری كه در آن لب‌ها بهم نمی‌خورد؟ (لا اله الا الله)
3- اگر شما تنهای تنها در یك بیابان قرار بگیرید چه می‌كنید؟ (این سؤال غلط است، هر كجا باشیم خدا با ما است «هو معكم اینما كنتم»)
4- روزه چیست؟ (روی ز یك نقطه است.)
5- جمله زیر را شخصی غیر از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می‌گوید و در گفته خود هم صادق است. بفرمائید چگونه ممكن است؟
«انا احمد النبی الامی العربی المكی المدنی القرشی الابطحی الهاشمی»
جواب: (احمد فعل متكلم وحده است.)
4- اشعار
با استفاده از شعر نیز می‌توان سؤال كرد و پاسخ خواست. مثلا شعرهای زیر را مطرح كرده و دنباله آن‌ها را از شركت كنندگان در مسابقه می‌خواهیم؛
1-ای زن به تو از فاطمه این گونه خطاب است
2- تن آدمی شریف است به جان آدمیت
3- یوسف گم گشته بازآید به كنعان غم مخور
4- ابر و باد و مه خورشید و فلك در كارند
پاورقــــــــــــــــــــی
1) مبلغان، ش 26.
2) همان، ش 27 و 28.