بخش اول: مطالعه را با هم تجربه كنيد
1. بگذاريد فرزندتان ببيند كه شما مى خوانيد:
اگر مى خواهيد فرزندتان در مدرسه موفق باشد و اگر مى خواهيد به مطالعه عشق بورزد، اگر مى خواهيد فرزندتان را كتاب خوان بار بياوريد، خودتان بايد مطالعه كنيد.
آنچه فرزندتان نياز دارد اين است كه ببيند به طور مرتّب براى خواندن كتاب وقت زيادى مى گذاريد.
اگر اهل مطالعه نيستيد مقدارى كار مى برد:
- بايد ببينيد كه به خواندن چه مطالبى علاقه داريد.
- بايد در خانه كتاب داشته باشيد. (به روش هاى 16 و 25 مراجعه كنيد.)
- بايد تلويزيون را خاموش كنيد. (به روش 46 مراجعه كنيد.)
- بايد كارى در نظر بگيريد كه فرزندانتان در زمان مطالعه شما به آن بپردازند. (چطور است به آنها هم كتاب بدهيد؟)
اگر وقت بگذاريد و كتاب بخوانيد به طور غير مستقيم به فرزندتان مى گوييد كه خواندن مهم است اما اگر برايش سخنرانى كنيد و او را پند و اندرز دهيد و برايش موعظه كنيد، هرگز نمى توانيد اين پيام را به او منتقل كنيد.
2. اطلاعاتى را كه از مطالعه به دست مى آوريد، تقسيم كنيد:
شما از مطلبى كه مى خوانيد، روزانه چيزهايى مى آموزيد. پس چرا آن را با خانواده خود در ميان نگذاريد؟ خبر كوتاه يك روزنامه، شايعه اى كه در خبرنامه شركتتان چاپ شده يا آمارى كه در گزارش سالانه چاپ مى شود مى تواند جرقه يك بحث يا گفت وگو را بزند.
بعضى از بچه ها بيشتر به هدف سرگرمى كتاب مى خوانند و گاهى از اين كه مى توان با هدف كسب اطلاعات نيز مطالعه كرد، بى خبرند. گرچه از كتاب هاى درسى خود در مدرسه اطلاعاتى به دست مى آوردند اما اگر آنها را به حال خود بگذاريم مطالب علمى را انتخاب نمى كنند. اما بزرگسالان بيشتر به هدف اطلاعات مطالعه مى كنند نه به اين دليل كه دوست دارند، بلكه چون اين مطالب بخش عمده اى از كار روزانه ى آنها را تشكيل مى دهد.
اگر اطلاعاتى را كه از مطالعه خود به دست مى آوريد با فرزندانتان در ميان بگذاريد، مى توانيد آنها را براى خواندن به قصد كسب اطلاعات آماده كنيد. با اين كار به بچه ها مى فهمانيد كه به آنچه مى خوانيد علاقه داريد و دوست داريد آنها نيز به آن علاقه مند شوند. وقتى بچه ها مى بينند كه چگونه از اطلاعاتى كه به دست آورده ايد استفاده مى كنيد، ديگر كمتر از خواندن به قصد كسب اطلاعات خواهند ترسيد.
حتى مى توانيد فرزندانتان را تشويق كنيد اطلاعاتى را كه از خواندن به دست مى آوردند با شما در ميان بگذارند، اگر بپرسيد: (در كتاب علوم شما درباره كلسترول چه چيزى نوشته اند؟) جالب تر از آن است كه بپرسيد: (امروز در مدرسه چه چيزى ياد گرفتى؟)
3. با صداى بلند بخوانيد:
يكى از مهم ترين كارهايى كه مى توانيد در طول عمرتان براى بچه ها انجام بدهيد اين است كه با صداى بلند برايشان كتاب بخوانيد. اين كار را مى توانيد كمى بعد از تولد آنها شروع كنيد و تا پيش دبستانى و سال ها بعد نيز ادامه بدهيد. هنگامى كه با صداى بلند براى بچه ها كتاب مى خوانيد، فرصت خوبى پيدا مى كنيد كه نوشته ها را با هم تجربه كنيد. با اين كار فرزندانتان به زبان توجّه مى كنند و مهارت هاى ضرورى درك مطلب آنها كه در مدرسه و در سال هاى بعد به آن نياز دارند، پرورش مى يابد.
براى موفقيت تحصيلى بچه ها، درك مطلب، پرورش دايره ى لغات و قدرت تشخيص لغات آنها با ميزانى كه والدين با صداى بلند برايشان كتاب مى خوانند رابطه ى مستقيم دارد. مهم تر از آن اين كه وقتى با صداى بلند كتاب مى خوانيد به بچه ها مى فهمانيد كه براى كتاب ارزش و اهميت قائليد و كتاب خواندن بخش مهمى از تعاملات خانوادگى شما را تشكيل مى دهد.
چگونه با صداى بلند بخوانيد:
- با حالت و لحن مناسب بخوانيد.
- براى هر يك از شخصيّت ها از يك صداى خاص استفاده كنيد. از علائم نقطه گذارى كمك بگيريد تا لحن خواندنتان را عوض كنيد يا براى افزايش تاثير خواندنتان مكث كنيد.
- با علاقه بخوانيد و با متن درگير شويد.
- اگر به طرح داستان يا مشكلات شخصيت هاى آن علاقه مند شده ايد به زبان بياوريد تا فرزندانتان بدانند.
- اگر اتفاقات هيجان انگيز است با لحنى هيجان زده بخوانيد، اگر ترسناك است با لحنى بخوانيد كه نشان ترس است.
- از سؤال هاى جديد و هوشمندانه استفاده كنيد.
- قبل از اين كه ورق بزنيد، از بچه ها بپرسيد كه به نظرشان چه اتفاقى خواهد افتاد.
- از آنها بخواهيد نام شخصيت هايى را كه در تصاوير ديده مى شوند، بگويند. (براى مطالب بيشتر درباره خواندن جدى و هوشمندانه مراجعه كنيد به روش 34.)
- تماس چشمى برقرار كنيد.
- شما بازيگر هستيد و فرزندتان تماشاچى. سرتان را بالا بياوريد و به حالت چهره فرزندتان توجه كنيد. همراه او بخنديد و براى اظهار نظر درباره روند داستان مكث كنيد.
- اگر درباره مهارت يا صدايتان هنگام خواندن، درباره توانايى تان براى انتخابِ كتاب يا ميزان وقتى كه مى توانيد براى اين كار بگذاريد نگرانى دارد، آن را برطرف كنيد. خواندن با صداى بلند مهم تر از اين است كه بتوانيد از آن چشم پوشى كنيد و هيچ وقت براى شروع اين كار دير نيست.
4. روزنامه را خانوادگى بخوانيد:
اگر فرصت كمى داريد كه با فرزندانتان و براى آنها بخوانيد، روزنامه مى تواند منجى شما باشد. سطح بيشتر روزنامه ها طورى است كه بچه هاى بين كلاس سوم دبستان و اول راهنمايى مى توانند آنها را بفهمند، و بيشتر روزنامه ها شامل سبك ها و انواع ادبى گوناگونى است. پس هر يك از اعضاى خانواده مى تواند مطلبى را كه باب طبع خود باشد در آنها پيدا كنند.
روزنامه هايى كه صفحات ويژه ى كودكان و نوجوانان يا ويژه نامه كودكان و نوجوانان چاپ مى كنند از همه بهتر است چون مطالب آن هم مناسب فرزندان دبستانى شماست و هم مناسب فرزند نوجوانتان. پس وقتى از راه مى رسيد همين طور روزنامه را نيندازيد و برويد. هدف شما مشاركت خانوادگى است پس بگذاريد فرزندانتان شما را در حال روزنامه خواندن ببينند.
اگر مى توانيد يك قدم جلوتر نيز برويد و برخى از مطالبى را كه خوانديد با آنها در ميان بگذاريد. از فرزند ده دوازده ساله تان بپرسيد درباره ى فيلم هاى جديد چه چيزى خوانده است و از فرزند نوجوانتان بخواهيد مهم ترين اخبار ورزشى را برايتان بازگو كند. از فرزند دبستانى خود بپرسيد كدام يك از مطالب طنز روزنامه از همه خنده دارتر بود. خودتان نيز مى توانيد به نامه هاى جالبى كه خوانندگان نوشته اند، يا به هر مطلب جالب ديگرى اشاره كنيد.
5. تشويق كنيد كه نسل هاى مختلف باهم بخوانند (خواندن بين نسلى):
اگر والدينتان مهمان شما هستند، از آنها بخواهيد در آيين قصه خوانى شبانه شركت كنند. اغلب پدربزرگ ها و مادربزرگ ها دوست دارند كه بدين ترتيب مركز توجه قرار بگيرند. گهگاهى از والدين يا از همسايه هاى مسن ترتان بخواهيد هنگامى كه از خانه بيرون مى رويد از فرزندانتان مراقبت كنند، مطالب خواندنى نيز در اختيارشان قرار دهيد تا با بچه ها بخوانند.
اگر بچه ها عادت كرده باشند كه فقط والدين خودشان برايشان كتاب بخوانند، ابتدا بايد آنها را آماده كرد تا بتوانند از سبك كتاب خوانى بزرگسالان ديگر لذت ببرند. به بچه ها بگوييد كه خوانندگان مختلف يك ترانه ى واحد را به صورت هاى متفاوت مى خوانند و هنرپيشه هاى مختلف يك نقش واحد را به صورت هاى متفاوت اجرا مى كنند.
6. تشويق كنيد كه بچه هاى يك نسل با هم بخوانند (خواندن بين نسلى):
قانونى وجود ندارد كه بگويد فقط بزرگسالان بايد براى بچه ها كتاب بخوانند، بچه هاى بزرگ تر مى توانند از اين فرصت استفاده كنند و هنرهاى خود را به رخ خواهرها و برادرهاى كوچك تر خود بكشند. اين كار به نفع خواننده، شنونده و به نفع شماست.
اگر فرزند بزرگ تر خود را تشويق كنيد كتاب هاى مورد علاقه خود را با صداى بلند بخواند بسيار مؤ ثر است. وقتى بچه ها براى بچه ها يك كتاب مى خوانند، كمى بار از دوش شما برداشته مى شود. شما هميشه فرصت نداريد كه كارتان را كنار بگذاريد و براى آنها كتاب بخوانيد، شايد حتى فرصت نكنيد مطالبى را كه روى بسته بندى مواد غذايى نوشته شده است براى بچه ها بخوانيد. اگر فرزند بزرگ ترتان سواد خواندن دارد، مى تواند به شما كمك كند، دستور بازى ها را بخواند، معنى لغتى را در لغت نامه پيدا كند و قبل از خواب براى خواهر يا برادر كوچكش قصه بخواند.
7. با صداى بلند با همديگر بخوانيد:
وقتى بچه ها ياد گرفتند كه به تنهايى بخوانند، باز هم بايد به كار خود ادامه بدهيم و براى آنها با صداى بلند كتاب بخوانيم. البته مى توانيم روال كار را تغيير دهيم. اكنون ديگر مى توانيم كار خواندن را با فرزندمان تقسيم كنيم. اگر فرزندتان در برابر اين كار مقاومت كرد، از آن يك بازى بسازيد. خواندن شعرها به صورت مشترك به طور طبيعى از هر چيز ديگرى راحت تر است اما انواع ديگر قطعات ادبى را نيز مى توان به صورت مشترك خواند.
وقتى با همديگر با صداى بلند مى خوانيد به فرزندتان مى گوييد كه خواندن با صداى بلند تنها كار شما نيست، بلكه كارى است كه از آن لذت مى بريد و فرزندتان نيز مى تواند از آن لذت ببرد. يكى از محاسن آن اين است كه هميشه نسبت به توانايى فرزندتان در خواندن، يعنى ميزان روان بودن، درك مطلب و دايره لغات او آگاهى خواهيد يافت. فايده ديگر آن اين است كه فرزندتان را براى خواندن براى هم نسل هاى خود آماده مى كند (مراجعه كنيد به روش 6)، كه اگر كودك خردسالى داشته باشيد و وقتتان نيز كم باشد، كمك بزرگى است.
8. درباره مطالب مورد علاقه خود در خانواده صحبت كنيد:
اگر مى خواهيد فرزندان خود را با آنچه مى خوانيد آشنا كنيد و خود نيز با آنچه فرزندانتان مى خوانند آشنا شويد، بهترين روش اين است كه درباره مطالب مورد علاقه ى خود در خانواده صحبت كنيد.
آيا مطلب جذّابى مى خوانيد؟ درباره اش صحبت كنيد! اگر فرزندانتان كوچك تر از آنند كه بتوانند آن مطلب را بخوانند اشكالى ندارد. كافيست بفهميد كه از آنچه مى خوانيد لذت مى بريد و به آن علاقه داريد و دوست داريد كه علاقه ى خود را با آنها در ميان بگذاريد.
فرزندان بزرگ ترتان را نيز تشويق كنيد كه درباره ى آنچه مى خوانند صحبت كنند و بگويند كه چه جنبه اى از آن را دوست دارند (مراجعه كنيد به روش 38.) آيا علاقه دارند كه قسمت كوتاهى از آن را براى شما با صداى بلند بخوانند؟ آيا از همان نويسنده مطلبى هست كه به درد بچه هاى كوچك تر خانواده بخورد؟
به صورت خانوادگى به كتابخانه برويد و پس از بازگشت به خانه هميشه اين آيين را اجرا كنيد: كتاب ها را در يك قفسه ى مخصوص كتابخانه بگذاريد. اين كار دو فايده دارد:
- اول اين كه كتاب هاى كتابخانه كمتر گم مى شوند و كمتر اتفاق مى افتد كه در بازگرداندن آنها تاخير كنيد.
- دوم اين كه همه اعضاى خانواده مى بينند كه بقيه چه كتابى مى خوانند.
بچه ها به تدريج علايق خود را در زمينه هاى مختلف، از غذا و لباس گرفته تا مطالب خواندنى، پيدا مى كنند. اگر بتوانند ببينند كه افراد ديگر چگونه براساس ملاك هاى متفاوت انتخاب مى كنند، خود نيز مى توانند علايق خود را در زمينه كتاب خوانى گسترش دهند و به سليقه ى ناب ترى دست يابند.
9. صحنه هاى مورد علاقه خود را در خانواده اجرا كنيد:
معلمينى كه هنرهاى زبانى را آموزش مى دهند، فوايد تئاتر را در اين زمينه به خوبى درك مى كنند. تئاتر، بچه ها را در متن ديالوگ، شخصيت پردازى و طرح قرار مى دهد و به آنها كمك مى كند آنچه را كه مى خوانند بهتر درك كنند و به خاطر بسپارند. با اين روش عالى نيز مى توانيد بچه هايى را كه به خواندن تمايل ندارند، ترغيب كنيد كه مهارت هاى خود را بيازمايند.
لازم نيست صحنه اى را كه مى خواهيد اجرا كنيد، صحنه پيچيده اى باشد. مى توانيد صحنه را با تعريف داستان مورد علاقه فرزندتان بازسازى كنيد. هنگامى كه به صورت خانوادگى كتاب مى خوانيد، اگر پس از خواندن يك صحنه پرحادثه خواندن را قطع كنيد و آن را اجرا كنيد، لذت بخش است. از توانايى فرزندانتان براى اجراى صحنه به راحتى پى مى بريد كه چه مقدار از آن را به خاطر سپرده اند و پيچيدگى هاى شخصيت ها و طرح را تا چه حد درك مى كنند.
چگونه صحنه ها را در خانه اجرا كنيم:
- صحنه اى ساده را كه آغاز و پايانى مشخص دارد انتخاب كنيد.
- نقش هر فرد را مشخص كنيد يا اجازه بدهيد بچه ها نقش دلخواه خود را انتخاب كنند.
- ابتدا صحنه ها را مغشوش و به هم ريخته يادآورى كنيد و بعد آنها را به ترتيب وقوع مشخص كنيد.
- صحنه را اجرا كنيد و در صورت امكان از ديالوگ و حركت نيز استفاده كنيد.
- در آخر درباره آن بحث كنيد: هر يك از شخصيّت ها چه احساسى دارند؟ علت رفتارهاى آنها چه بوده؟ در آينده چه اتفاقى ممكن است رخ بدهد؟
- هر چه تعداد فرزندانتان بيشتر باشد يا هر چه بچه هاى بيشترى را بتوانيد به اين كار مشغول كنيد، تئاترتان پيشرفته تر مى شود. در صورت تمايل مى توانيد همه بچه هاى محل را درگير كار كنيد. از آنها بخواهيد متن نمايش را براساس داستان هاى مورد علاقه خود بنويسند، لباس بازى خود را درست كنند، نقش هاى خود را تمرين كنند و نمايش را براى دوستان و والدين خود اجرا كنند. بعضى از بچه هايى كه به هيچ وجه علاقه اى به خواندن نشان نمى دهند، كاملا مايل هستند متن گفت وگوهاى خود را حفظ كنند، آنها به خوبى از پس اين كار برمى آيند و نقش خود را به صورت عالى در برابر تماشاچيان اجرا مى كنند. نقش بازى كردن يكى از بهترين روش ها براى مشغول كردن بچه ها به خواندن است و به آنها انگيزه مى دهد كه خود نيز به تنهايى كتاب بخوانند.
10. خواندن كتاب هاى مورد علاقه ى خود را به فرزندانتان توصيه كنيد:
كتاب هاى مورد علاقه شما در دوران كودكى چه بود؟ آيا آنها را در اختيار فرزندتان قرار داده ايد؟ اگر خواندن كتاب هاى مورد علاقه خود را به فرزندانتان توصيه كنيد دو مطلب را به صورت ظريف و غير مستقيم به آنها مى فهمانيد:
- اول اين كه خودتان به خواندن علاقه داريد.
- دوم اين كه فرزندانتان را آن قدر دوست داريد كه مى خواهيد علاقه خود را با آنها نيز در ميان بگذاريد.
اگر فرزندتان مانند شما نيست و به كتاب يا نويسنده خاصّى شور و شوق نشان نمى دهد، نااميد نشويد. سليقه هاى افراد با هم متفاوت است. همين كه به طور غيرمستقيم به فرزندتان بفهمانيد كه شما نيز زمانى كودك بوديد و توانايى ها و علائق تان نيز در حد يك كودك بود، باب هاى ارتباط و گفت وگو بين شما گشوده مى شود.
11. براى خواندن دليل هاى عملى بياوريد: خريد
بچه ها به سختى مى توانند بين خواندن و فعاليت هاى روزمره خود ارتباط برقرار كنند، به خصوص اگر خواندن را صرفا فعاليتى درسى بدانند. حتى يك خريد ساده نيز به خواندن نياز دارد و اگر دستورالعمل ساده زير را به كار گيريد، فرزندتان متوجه آن خواهد شد.
چگونه هنگام خريد، تمرينِ خواندن كنيم:
- از فرزندانتان بخواهيد اجناسى را كه مى خواهيد در راهنماى فروشگاه پيدا كنند و با خواندن علائمى كه از سقف آويزان شده است محل مورد نظر را شناسايى كنند.
- از فرزندانتان بخواهيد مارك هاى مختلف پودر رخت شويى، ماست، حبوبات و غيره را از نظر قيمت، محتويات و اندازه بسته بندى آن با هم مقايسه كنند. با همديگر ببينيد كه كدام جنس براى خريدن بهتر است.
- علائم تجارى اى را كه فرزندتان مى شناسد به او نشان بدهيد و براى او توضيح بدهيد كه توليدكنندگان از اين علائم تجارى استفاده مى كنند تا مردم بتوانند محصولات آنها را در يك نگاه و بدون خواندن كلمات، پيدا كنند. حتى فرزند پيش دبستانى شما نيز مى تواند محصولات مورد علاقه خود را با (خواندن) علامت تجارى آنها پيدا كند.
- از فرزندانتان بخواهيد براساس ملاك هايى كه برايشان ذكر مى كنيد، مارك مشخصى را براى يك محصول انتخاب كنند. مثلا از آنها بخواهيد بيسكوئيتى را انتخاب كنند كه نسبت به ساير بيسكوئيت ها شكر كمترى در تهيه آن به كار رفته باشد يا نوشابه اى را پيدا كنند كه بدون كافئين باشد.
- هنگامى كه اجناس خريدارى شده را در منزل جابه جا مى كنيد با فرزندانتان صحبت كنيد و بگوييد كه خواندن چگونه به شما كمك مى كند تا بتوانيد خوب خريد كنيد و مواردى را كه هنگام خريد از خواندن استفاده كرديد برشمريد. مثلا: براى پيدا كردن مغازه، انتخاب كالا، پيدا كردن بخش مورد نظر فروشگاه، انتخاب چك پول مناسب و الى آخر.
- از بچه ها بخواهيد تعريف كنند كه چه چيزهايى را هنگام خريد خواندند و از آنها بخواهيد تصور كنند كه اگر نمى توانستند خوب بخوانند، چگونه خريد برايشان سخت تر، گران تر و وقت گيرتر مى شد.
12. براى خواندن دليل هاى عملى بياوريد: آشپزى
بسيارى از بچه ها هرگز به اين فكر نمى افتند كه (چرا بايد خواند؟) اما بعضى از بچه ها نياز دارند كه رابطه بين خواندن و مسائل عملى را ببينند.
فرزندتان از ديدن اين كه هنگام آشپزى از مهارت خواندن خود استفاده مى كنيد، سود مى برد. حتى اگر براساس غريزه ى خود آشپزى مى كنيد و هرگز كتاب آشپزى باز نمى كنيد، باز هم هنگام آشپزى مى خوانيد و فرزندتان مى تواند در اين كار به شما كمك كند.
چگونه هنگام پختن غذا، تمرينِ خواندن كنيم:
- اگر از كتاب آشپزى استفاده مى كنيد، از يكى از فرزندانتان بخواهيد صورت مواد لازم را بخواند و از ديگرى بخواهيد جاى هر يك از مواد را در قفسه ها پيدا كند.
- از يكى از فرزندانتان بخواهيد مراحل تهيه غذا را يكى يكى بخواند. اين مراحل را در صورت امكان با كمك فرزندتان انجام دهيد.
- هنگام كار به هر چيزى كه مى خوانيد اشاره كنيد. علاوه بر دستور پخت غذا چيزهاى ديگرى نيز هست كه بايد آنها را بخوانيد: اگر مى خواهيد فرزندتان تجربه ى جالبى از خواندن داشته باشد، از او بخواهيد دستور غذاى مورد علاقه خود را انتخاب كند، از موادى كه بايد براى پختن آن بخرد، صورتى تهيه كند، به فروشگاه برود و آن مواد را پيدا كند و سپس در پخت غذا به شما كمك كند. پخت غذا كارى اساسى و روزمرّه است اما به خوبى نشان مى دهد كه مردم چگونه در زندگى واقعى خود از خواندن استفاده مى كنند.
13. براى خواندن دليل هاى عملى بياوريد: تعمير خانه
دنياى عجيب تعميرات خانگى موقعيت هاى فراوانى را براى خواندن فراهم مى كند. اگر شما مثل من باشيد بايد قبل از تعويض يك لامپ سوخته، مطالب روى پاكت لامپ جديد را حتما بخوانيد و اگر مثل شوهر من باشيد اول مورد نظر را شروع مى كنيد و بعد در صورت برخوردن به يك مشكل دنبال دستورالعمل مى گرديد.
بچه ها اغلب از سنين پايين به استفاده از ابزار علاقه نشان مى دهند و چه بخواهيد و چه نخواهيد با چكش پلاستيكى خود به اشيا مى كوبند. اگر بتوانيد اين انرژى بچه ها را در جهت كارى كه به درد زندگى واقعى آنها مى خورد سمت و سو بدهيد بسيار عالى است. با اين كار به آنها نشان مى دهيد كه چگونه در زندگى خود به عنوان يك بزرگسال از خواندن استفاده مى كنيد.
چگونه هنگام تعمير خانه تمرين خواندن كنيم:
- ابزارتان را با فرزندتان بررسى كنيد و درباه ى نام، كار و طرز كار هر يك صحبت كنيد. حتما تاكيد كنيد كه بعضى از ابزارها فقط بايد توسط بزرگسالان استفاده شود.
- از ابزارى كه براى انجام يك كار خاص لازم داريد صورتى تهيه كنيد، از فرزندتان بخواهيد آن را بخواند، ابزار را پيدا كنيد و آنها را آماده كند.
- مسئوليت اشيا را به فرزندتان بسپاريد. اگر مى خواهيد ماشين لباس شويى را نصب كنيد، ممكن است داخل بسته مخصوص لوازم آن يك صورت از لوازم نيز وجود داشته باشد. از فرزندتان بخواهيد صورت را بخواند و اطمينان حاصل كند كه همه لوازم ذكر شده در بسته مخصوص موجود است.
- به هر چيزى كه مى خواهيد اشاره كنيد. علاوه بر دستورالعمل هاى موجود، چيزهاى ديگرى نيز هست كه بايد آنها را بخوانيد.
دخالت دادن بچه ها در كار تعميرات خانگى حُسن دارد، چون بچه ها با ديدن نتايج كار به اهميت خواندن پى مى برند. اگر لوله يا اتصالاتى كه تازه تعويض شده اند دچار مشكل شوند يا دستشويى اى كه پدر تازه نصب كرده است از جا كنده شود و به زمين بيفتد، لابد يك جاى كار ايراد داشته است. اين جور فاجعه ها معمولا زمانى رخ مى دهند كه از دستورالعمل پيروى نشود.
14. براى خواندن دليل هاى عملى بياوريد: كارهاى دستى
مطالب غيرادبى معمولا اهداف زير را پى گيرى مى كند: دادن اطلاعات، متقاعد كردن و دستور دادن يا راهنمايى كردن. ما از صبح تا شب چه پشت جعبه مايكروفر، چه در دفترچه خودرو و چه در نقشه راهنماى مسيرهاى اتوبوس، دستورالعمل يا راهنما مى خوانيم. براى انجام كارهاى دستى معمولا بايد از انواع دستورالعمل ها پيروى كنيم. وقتى در انجام كار خاصى مهارت به دست مى آوريد مى توانيد از خواندن تمام دستورالعمل آن چشم پوشى كنيد اما وقتى به ياد گيرى آن مشغول هستيد، استعدادتان در خواندن و عمل كردن به دستورها، نقش اساسى ايفا مى كند.
چگونه هنگام انجام كارهاى دستى تمرين خواندن كنيم:
- مدل ها، دستورالعمل ها و صورت لوازم مورد نياز را دم دست بگذاريد. از فرزندتان بخواهيد به شما بگويد كه براى انجام كار به چه چيزى نياز داريد.
- در صورت تمايل، فرزندتان را همراه خود به فروشگاه ببريد تا كالاهاى مورد نياز را پيدا كنيد و بخريد: پارچه، تكه هاى چوب، نخ، الگو يا شابلن، رنگ و غيره.
- ضمن انجام كار به هر چيزى كه مى خوانيد اشاره كنيد. به غير از دستورالعمل ها چيزهاى ديگرى نيز هست كه بايد بخوانيد: بسيارى از بچه ها به طور طبيعى به كارهاى دستى گرايش دارند. هنگام انجام كارهاى دستى مجازند كه دست و بال خود را كثيف كنند و نتيجه ى كار نيز برايشان كاملا ملموس است. وقتى براى اولين بار قلاب بافى مى كنند و تمام نخ ها را به هم گره مى زنند و وقتى قطعات ماكت هواپيماى خود را به ميز ناهارخورى تان مى چسبانند، مهارت هايى را مى آموزند كه تا آخر عمر از آنها استفاده خواهند كرد. مهارت هاى بصرى اى كه براى جور كردن قطعات يك ماكت يا بخش هاى يك الگو استفاده مى شود، پيش نيازى است كه به فرزندتان كمك مى كند به خوبى و راحتى بخواند. اگر فرزندتان بخواهد در مدرسه يا در شغل خود كارآيى خوبى داشته باشد، بايد بتواند از دستورالعمل هاى دو، سه يا ده مرحله اى پيروى كند. اگر براى سرگرمى به كارهاى دستى مى پردازيد، به فرزندانتان اجازه بدهيد آنها نيز در انجام اين كارها دخالت داشته باشند و بدين ترتيب در حق آنها خدمت بزرگى بكنيد.
15. براى خواندن دليل هاى عملى بياوريد: شغل شما
چرا بايد ديدار از محل كار پدر و مادر فقط سالى يك بار اتفاق بيفتد؟ محيط كار بهترين موقعيت را فراهم مى كند تا به صورت عملى به فرزندانمان نشان دهيم كه چرا بايد خواندن، نوشتن، جمع و تفريق را بياموزند. چه مهندس معمار باشيد و چه هنرپيشه، چه آرايشگر و چه نانوا، در محل كار خود مى خوانيد و فرزندانتان بايد اين را بدانند.
قبل از اين كه فرزندتان را به محل كارتان دعوت كنيد به پاسخ اين سؤ ال ها بيانديشيد:
- در كار خود چگونه از خواندن استفاده مى كنم؟
- آيا دفترچه راهنما مى خوانم يا نامه، صفحه نمايشگر رايانه، دستورالعمل، ابزار اندازه گيرى، جدول، برچسب پوشه ى پرونده، تابلوى فرمان، و يا نقشه؟
- اين كه بتوانم هنگام كار خود خوب و سريع بخوانم چه اهميّتى دارد؟
- كدام يك از مهارت هايى را كه در مدرسه آموخته ام در محل كار خود استفاده مى كنم؟ آيا مى نويسم؟ آيا حساب مى كنم؟ آيا از مهارت هاى گفتارى و شنيدارى استفاده مى كنم؟ چگونه؟
فرزندتان را به بخش هاى مختلف محل كارتان ببريد و قدم به قدم به او بگوييد كه در يك روز عادى چه كارهايى انجام مى دهيد. ابزارهايى را به او نشان دهيد كه كارتان را ساده تر مى كند و به او بگوييد كه چگونه آموختيد كه اين كار را انجام دهيد. بيشتر بچه ها فكر مى كنند كه ياد گيرى با خوردن زنگ و تعطيل شدن مدرسه، تمام مى شود و به سختى مى توان نظر آنها را عوض كرد. اگر برايشان تعريف كنيد كه چگونه هنگام انجام كار چيزهايى مى آموزيد، به آنها كمك مى كنيد تا بهتر بتوانند تجربيات زندگى تحصيلى خود را به (زندگى واقعى) بزرگسالان ربط دهند.
بخش دوم: مطالب خواندنى را در دسترس قرار دهيد
16. در خانه مطالب خواندنى داشته باشيد:
تحقيقات نشان مى دهد كه صرف نظر از وضعيت اقتصادى اجتماعى، بچه هايى كه در خواندن موفق اند چند خصوصيت مشترك دارند:
- والدينشان از آنها انتظار تحصيلى بالايى دارند.
- والدين يا خواهر و برادر بزرگ تر در انجام تكاليف مدرسه به آنها كمك مى كنند.
- والدين آنها با صداى بلند كتاب يا مطالب ديگر را برايشان مى خوانند.
- آنها در خانه كتاب دارند.
وقتى صحبت از مطالب خواندنى براى بچه ها مى شود، هر چقدر بر اهميت در دسترس بودن كتاب تاكيد كنيم باز هم كم است. بچه ها نبايد فكر كنند خواندن كارى است كه فقط بايد در مدرسه انجام داد.
شما چند بار با وضعيت زير روبرو شده ايد؟
فرزندتان بايد روز شنبه يك گزارش را به معلم خود تحويل دهد. جمعه شب است و شما نمى توانيد او را به كتابخانه ببريد.
اگر در قفسه هاى كتاب خود مطالب مرجع داشته باشيد فرزندتان مى تواند بدون ترك خانه گزارش قابل قبولى بنويسد. لازم نيست براى درست كردن يك كتابخانه مرجع در خانه خود متحمل هزينه سنگين بشويد. دايرة المعارف ها، لغت نامه ها و مطالب مرجع ديگر در بعضى از جاها به صورت دست دوم به فروش مى رود. به خاطر داشته باشيد كه اگر در خانه رايانه و مودم داريد از منابع مختلف اينترنت نيز مى توانيد استفاده كنيد. (به روش 42 مراجع كنيد.)
وقتى مى گويم كتاب ها بايد در دسترس باشند، منظورم دقيقا همين است. بچه ها بايد بتوانند به آنها دست پيدا كنند، به آنها دست بزنند، آنها را ورق بزنند و بخوانند. اگر كتاب هاى جلد اعلا را در قفسه هاى شيشه اى نگهدارى كنيد و آنها را از دور تحسين كنيد هيچ فايده اى به حال فرزندانتان نخواهد داشت. البته خوب است كه از سن پايين به فرزندانمان بياموزيم كه به كتاب احترام بگذارند اما اگر روى قفسه كتاب ها علامت (دست نزنيد) نصب كنيم يا با رفتار خود به بچه ها نشان بدهيم كه نبايد به كتاب ها دست بزنند، به جاى تشويق كتاب خوانى، بچه ها را از اين رفتار منصرف مى كنيم.
چگونه احترام گذاشتن به كتاب را آموزش بدهيم:
- به بچه ها يادآورى كنيد كه با دست هاى تميز به كتاب ها دست بزنند.
- از آنها بخواهيد كتاب ها را پاره نكنند، صفحات كتاب را تا نكنند.
- در كتاب ها به خصوص كتاب هاى كتابخانه چيزى نكشند و ننويسند.
- فرزندانتان را كمك كنيد براى كتاب هاى خود نشان گر درست كنند. به آنها بگوييد كه به جاى باز گذاشتن كتاب ها در حال دَمَر كه به شيرازه ى كتاب فشار وارد مى آورد، از نشان گر استفاده كنند.
- به همديگر كمك كنيد و صفحات يا شيرازه ى كتاب هايى كه پاره شده اند را تعمير كنيد.
- با نام فرزندتان مُهرى تهيه كنيد تا در كتاب هاى خود بزند. اگر فرزندتان احساس كند كتاب جزو اموال شخصى اوست، بهتر مى تواند مسئوليت نگهدارى آن را به عهده بگيرد.
17. به هر جايى كه مى رويد همراه خود كتاب ببريد:
بچه ها از انتظار كشيدن متنفرند. اگر ماشين خراب شود، اگر صف فروشگاه بلند يا اگر مطب دندانپزشكى بيش از حد شلوغ باشد حتى خوش خُلق ترين بچه نيز مى تواند رفتارى از خود نشان بدهد كه والدين را به ستوه بياورد.
تنها علاج اين است كه خود را با سرگرمى هاى گوناگون براى موقعيت هاى اضطرارى مجهّز كنيد. پس هرجا كه مى رويد اسباب بازى و كتاب را بخشى از اثاثيه خود قرار دهيد.
قبل از اين كه از خانه خارج شويد از فرزندانتان بخواهيد كه هر كدام كتاب يا مجله مورد علاقه خود را براى بردن انتخاب كند.
شايد به نفعتان باشد كه بادوام ترين كتاب ها را با خود ببريد يا كتابه ها و مجلاتى را ببريد كه از گم شدن يا خراب شدن آنها ناراحت نمى شويد. همه والدين مى دانند كه بردن كتاب و اسباب بازى به سفر خيلى از اوقات يعنى جا گذاشتن كتاب يا اسباب بازى در سفر. اگر به جايى مانند ساحل دريا يا رستوران مى رويد كه ممكن است كتاب هاى خوب در آنجا آسيب ببينند يا اگر فرزندتان حواس پرت است ، كتاب هاى كتابخانه را همراه خود نبريد.
18. در اختيار بچه هاى مريض، كتاب و مجله قرار دهيد:
شايد درست نباشد بگويم اما به نظر من خواندن مطالب سطح پايين بهتر از اين است كه آدم چيزى نخواند. چرا بايد بچه ى مريض با چشم هاى تب دار خود به صفحه تلويزيون زُل بزند حال آن كه مى تواند مهارت هاى خواندن خود را تقويت كند؟ حتى كتاب هاى كارتونى هم باارزشند. آنها هم مانند ادبيات داستانى (واقعى) شامل طرح، شخصيت پردازى و گفت و گويند. مجله هاى نوجوانان با جذابيّت هاى ظاهرى شان براى بچه هاى ده دوازده ساله منبع لذت اند و شامل انواع سبك هاى نوشتارى غير داستانى نيز مى شوند كه بسيارى از بچه ها به قدر كافى فرصت آشنايى با آنها را پيدا نمى كنند.
19. به عنوان پاداش به فرزندانتان كتاب يا مجله بدهيد:
زنى را مى شناسم براى اين كه فرزندان خود را به خواندن تشويق كند، در صفحه دهم يا پانزدهم لاى كتاب اسكناس مى گذاشت. استدلال او اين بود كه اگر تا آن صفحه مى خواندند جذب مى شدند و واقعا هم همينطور بود.
من به شخصه طرفدار اين نيستم كه به خاطر گرفتن نمره هاى خوب در مدرسه يا به خاطر تعداد كتاب هايى كه مى خوانند، به بچه ها پاداش بدهيم. اما قبول دارم كه بعضى از اوقات بچه ها مستحق پاداشند و فكر مى كنم بد نيست چيزهايى را به آنها بدهيم كه مى خواهيم برايش ارزش قائل شوند.
پاداش را به خاطر رفتارهايى بايد به بچه ها داد كه (وراى وظيفه) آنهاست نه به خاطر رفتارهايى كه در روند عادى زندگى از آنها انتظار داريم. البته كه نمره هاى خوب مايه افتخار است. اما نمره هاى خوب بايد در طولانى مدت و به خودى خود پاداش كار فرد محسوب شود. خواندن هم همينطور است. بعضى از بچه ها هنگام رقابت شكوفا مى شوند و به همين دليل نيز برنامه مطالعه تابستانى كتابخانه ها مى تواند مفيد باشد (مراجعه كنيد به روش 30). البته اگر كودك را با پاداش به خواندن تشويق كنيد ممكن است اثر عكس داشته باشد: آيا با برداشتن پاداش انگيزه ى خواندن از بين مى رود؟
فرض كنيد فرزندتان يك كار واقعا قابل توجه انجام داده است: مثلا باعث پيروزى تيم فوتبالشان شده است يا دو هفته پشت سر هم در تعطيلات پايان هفته از خواهر و برادر كوچك ترش بدون هيچ شكايتى نگهدارى كرده، يا براى نظافت محله اهالى محل را بسيج كرده است. چطور است به او نشان بدهيد كه با موضوع كارش ارتباط داشته باشد: مى توانيد به او يك رمان ورزشى يا كتابى درباره ى نگهدارى از بچه بدهيد يا او را مشترك يك مجله مربوط به طبيعت و محيط زيست كنيد.
اگر كارى كه انجام داده است كوچك تر است مى توانيد به او يك كتاب مصور يا كتابِ جدول و معما بدهيد. و اگر كارش خيلى بزرگ بود مى توانيد پاداش بزرگى به او بدهيد، مثلا يك دايرة المعارف كودكان . اگر فرزندانتان را طورى بار آورده ايد كه به خواندن علاقه مند باشند از دريافت چنين پاداشى به هيجان مى آيند. علاوه بر آن وقتى از مطالب خواندنى به عنوان پاداش استفاده مى كنيد اين مفهوم را نزد بچه ها تقويت مى كنيد كه كتاب، مجله و حتى مجله ى مصور كودكان، فى نفسه باارزش اند.
20. كارهايى را اختراع كنيد كه به خواندن مربوط مى شود:
حتما كارهاى زيادى در خانه داريد كه حوصله يا فرصت انجام آنها را نداريد. كدام يك از اين كارها شامل خواندن يا نوشتن مى شود؟ اگر فرزندتان كسل و بى حوصله است، آيا مى توانيد او را به انجام آن كار ترغيب كنيد؟ به پيشنهادهاى زير فكر كنيد و خودتان نيز كارهايى را پيشنهاد كنيد:
- از فرزندتان بخواهيد يك صورت غذا براساس حروف الفبا برايتان تهيه كند يا دستور تهيه غذاهايى را كه با عجله از تلويزيون يادداشت كرده ايد، برايتان پاك نويس كند يا در كامپيوتر تايپ كند.
- از فرزندتان بخواهيد از جشن ها و مراسم و سالگردهاى افراد فاميل يك تقويم درست كند و آن را براى ساير اعضاى فاميل نيز ارسال كند.
- عكس هايى را كه مى خواهيد در آلبوم بچينيد به فرزندتان بدهيد و از او بخواهيد تاريخ و محل گرفتن هر عكس را روى يك برچسب مشخص كند.
- از فرزندتان بخواهيد قفسه كتاب يا مجموعه نوارها و CDهايتان را به ترتيب حروف الفبا و براساس نام خانوادگى نويسنده يا خالق اثر مرتب كند.
- از فرزندتان بخواهيد كارهايى را كه هر يك از اعضاى خانواده بايد در خانه انجام دهد، به صورت يك تقويم هفتگى بنويسد كه روى در يخچال نصب كنيد.
- اگر مى خواهيد همراه خانواده يا براى خانواده كارى انجام دهيد كه نياز به تحقيق و جمع آورى اطلاعات دارد، از فرزندتان بخواهيد بخش تحقيق و جمع آورى اطلاعات را به عهده بگيرد. مثلا براى خريد ماشين، انتخاب محل مناسب براى مسافرت و غيره.
اگر براى فرزندتان عاقلانه كار اختراع كنيد، نه تنها مهارت هاى خواندن و نوشتن او را تقويت مى كنيد بلكه ترتيب آن را مى دهيد كه او برخى از كارهاى شما را نيز برايتان انجام دهد. كارى كه براى شما تكرارى است و هيچ ارزش ذهنى ندارد مى تواند براى فرزندتان واقعا جالب يا مشكل باشد، به خصوص اگر طورى آن را نشان دهيد كه ضرورى و باارزش به نظر برسد.
21. مجلاّت كودكان را مشترك شويد:
مجله هاى بچه ها براساس موضوع و گروه سنّى دسته بندى مى شوند و به همين دليل است كه جالب اند. فرزند شما بيشتر به چه مطالبى علاقه دارد؟ به چه فعاليت هايى علاقه دارد؟ براى هر سليقه اى مى توانيد مجله اى پيدا كنيد. قبل از آن كه سرمايه گذارى كنيد و مجله را آبونمان شويد مى توانيد چند شمار آن را از كتابخانه قرض كنيد تا علاقه ى فرزندتان را آزمايش كنيد. كتابدار نيز شايد بتواند به شما در پيدا كردن عنوان مجلات مناسب كمك كند.
آبونمان مجله يك هديه ى عالى است.
22. براى فرزندتان يك دوست مكاتبه اى پيدا كنيد:
وقتى در پست مطلبى را دريافت مى كنيم كه حامل نام ماست براى خواندن آن ترغيب مى شويم. كمتر بچه اى پيدا مى شود كه نامه اى را نخوانده كنار بياندازد تا تلويزيون تماشا كند و یا به بازى هاى رايانه اى بپردازد. حتى نامه هاى تبليغاتى نيز براى كسى كه نامه هاى زيادى دريافت نمى كند، مى تواند هيجان انگيز باشد.
بهترين دوست مكاتبه اى براى فرزند شما كسى است كه تقريبا هم سن و سال خود او باشد. دوست مكاتبه اى او مى تواند، پسر خاله، فرزند يكى از همكاران شما يا يك دانش آموز خارجى باشد.
چگونه دوستى مكاتبه اى را فعال نگه داريم:
- به مطالبى كه دوستت مى گويد يا مى پرسد پاسخ بده.
- درباره ى زندگى، احساسات، آرزوها و اهداف بگو.
- درباره ى زندگى، احساسات، آرزوها و اهداف دوست مكاتبه اى ات سؤ ال كن.
- نقاط مشتركتان را پيدا كن و درباره ى آنها بنويس.
- نقاط تمايزتان را پيدا كن و درباره ى آنها بنويس.
- براى همديگر عكس و يادگارى بفرستيد.
- طورى بنويس كه انگار با دوستت مستقيما صحبت مى كنى.
- اگر دوست مكاتبه اى ات اينترنتى است باهم قرار ملاقات نگذاريد. اگر ارتباط مكاتبه اى فرزندتان موفقيت آميز شد و فرزندتان از نوشتن و دريافت نامه لذت مى برد مى توانيد موارد مشابه زير را براى برقرارى ارتباط به او پيشنهاد كنيد:
- به نويسنده مورد علاقه خود نامه بنويس و بگو كه چرا از كتابش لذت بردى.
- براى اعضاى فاميل كه دور از شما زندگى مى كنند يك خبرنامه درست كنيد.
- براى سردبير روزنامه مورد علاقه و يا محلى خود نامه اى بنويس و نظر خود را درباره ى يك موضوع مهم بيان كن.
23. در خانواده داستان هاى تجربه ى زبانى خلق كنيد:
داستان تجربه زبانى، داستانى است كه كودك بر اساس تجربه خود و به زبان خود بيان مى كند.
بسيارى از بچه ها كه تازه خواندن مى آموزند براى خواندن مطلبى درباره زندگى خود انگيزه ى زيادى دارند.
چگونه داستان تجربه ى زبانى را پديد آوريم:
- اگر فرزندتان كم سن و سال است، مطالبى را كه به زبان مى آورد بنويسيد و اگر بزرگ تر است بگذاريد خودش داستان را بنويسد.
- موضوع هاى ساده انتخاب كنيد؛ برای مثال: بزرگ ترين آرزوى تو چيست؟ ترسناك ترين اتفاقى كه برايت افتاد چه بود؟ دوست دارى به كجا سفر كنى؟ بهترين دوست تو كيست و به چه دليل؟
- مطلب را ساده نگه داريد.
- اجازه بدهيد چند دقيقه فكر كند سپس چند جمله اى را براى داستان انتخاب كند.
- خيلى بازنويسى نكنيد، سعى كنيد داستان را به زبان كودكتان بنويسيد.
- ضمن اين كه مى نويسيد براى فرزندتان توضيح بدهيد كه چه مى كنيد. اگر فرزندتان كم سن و سال است توضيح بدهيد كه هر چه مى گويد را مى توان با حروف الفبا نوشت. و حتى افراد غريبه نيز مى توانند بعدا آنچه را كه گفته است، بخوانند.
- از فرزندتان بخواهيد براى داستان نقاشى بكشد و آن را در يك پوشه يا كلاسور بگذاريد.
- روز بعد از اين كه داستان تجربه ى زبانى را نوشتيد از فرزندتان بخواهيد آن را بخواند. حتى بچه هايى كه سواد خواندن ندارند نيز مى توانند برخى از عناصر داستان را به ياد بياورند يا برخى از كلمات را بشناسند. چون داستان ساخته ى خودِ فرزندتان است، مى خواهد بداند كه هر كلمه چيست.
- تعدادى داستان جمع آورى كنيد و از بچه ها بخواهيد آنها را با اعضاى ديگر خانواده بخوانند. بد نيست خودتان نيز درباره ى موضوعى كه به فرزندتان داده ايد، بنويسيد و اجازه دهيد فرزندتان علاوه بر داستان خود، داستانِ شما را نيز بخواند. با اين كار داستان فرزند خود را (منتشر) مى كنيد و به تجربيات شخصى او مشروعيت مى بخشيد و وقتى خودتان مى نويسيد به او نشان مى دهيد كه همه براى انتقال عقايد خود از زبان استفاده مى كنند.
24. براى خانواده دفتر يادگارى درست كنيد:
گردآورى دفتر يادگارى علاوه بر اين كه روشى عالى براى حفظ تاريخ خانواده است مى تواند يك تجربه آموزشى فوق العاده نيز باشد. كشوى عكس هايى را كه با عكس فرزند قنداقى تان شروع مى شود بيرون بريزيد. بليط هواپيماى اولين سفر هوايى خود يا كودكتان، برچسب هايى كه هيچ وقت به ماشين خود نچسبانديد، كارت تبريك هايى كه از فاميل دريافت كرده ايد و هر چيزى كه بخشى از فرهنگ خانواده ى شما را تشكيل مى دهد مى تواند در دفتر يادگارى قرار بگيرد.
چند پيشنهاد براى دفترهاى يادگارى موضوعى:
- فعاليت هاى ورزشى فرزند خود را ثبت كنيد.
- جشن عبادت، جشن پايان دبستان، جشن ورود به دبيرستان، يا هر حادثه اى را كه تنها يك بار رخ مى دهد ثبت كنيد.
- خاطرات يك سفر خانوادگى را گردآورى كنيد.
- زندگى هر يك از فرزندان خود را در دفترى جداگانه ثبت كنيد.
- عكس هايى را كه فرزندتان در اردوهاى تابستانى يا تشكل هاى دانش آموزى گرفته است در يك دفتر نگهدارى كنيد.
- براى جشن هاى تولد اعضاى خانواده تان يك دفتر يادگارى درست كنيد.
25. مراجعه به كتابخانه را در روال كارهاى جمعى خانواده قرار دهيد:
در طول كودكيم، شنبه هر هفته با خانواده ام به کتابخانه مى رفتيم. آنجا پخش مى شديم: بزرگسالان به اتاق بزرگسالان مى رفتند، بچه هاى كوچك به سراغ كتاب هاى تصويرى و من به سراغ كتاب هاى سرى.
والدين ما كه رفتن به كتابخانه را روال خانوادگى قرار داده بودند، به ما خدمت بزرگى كردند:
- آنها منبع بى پايانى از مطالب خواندنى در اختيارمان قرار دادند. (قابليت دسترسى)
- آنها كارى كردند كه بتوانيم مطالبى را پيدا كنيم كه با سن و توانايى خواندنمان هماهنگى داشته باشد. (قابليت خواندن)
- آنها ما را به جايى بردند كه بتوانيم درباره ى هر موضوع يا در هر سبك ادبى قابل تصور مطلب پيدا كنيم. (علاقه)
- و مهم تر از همه: آنها خواندن را به صورت يك عادت مشترك خانوادگى درآوردند و بدين ترتيب باز هم بر اهميت آن تاكيد كردند.
اطلاعات زير را حتما بدست بياوريد:
- زمان مجاز براى نگه داشتن هر كتاب چقدر است؟
- جريمه تاخير در باز گرداندن كتاب چيست؟
- آيا اتاق يا قسمت كودكان وجود دارد؟
- آيا جلسات كتابخوانى با صداى بلند براى بچه ها برگزار مى شود؟
- آيا برنامه ى مطالعه ى تابستانى برگزار مى شود؟
- ساعت كار كتابخانه چگونه است؟
- آيا كتابخانه خدمات ويژه مانند دوره هاى آموزشى يا جلسات سخنرانى ارائه مى دهد؟
وقتى من به سن بلوغ رسيدم، ديگر همراه خانواده به كتابخانه نمى رفتم. (بچه ها بالاخره در يك زمان در مقابل حركت هاى جمعى خانواده شورش مى كنند. به آنها بگوييد كه هر وقت مايل باشند با شما بيايند از همراهى آنها استقبال خواهيد كرد اما اگر ترجيح مى دهند به تنهايى به كتابخانه بروند، باز هم مى توانند.)
26. به نمايشگاه هاى كتاب برويد:
فروشگاه هاى زنجيره اى كتاب جاى بسيار جالبى براى جلب علاقه كودكتان به كتاب و كتابخوانى است. در بسيارى از آنها علاوه بر ارائه كتاب هاى كودكان بخش هايى نيز تعبيه شده است كه به فعاليت هاى جنبى اختصاص دارد. اجراى نمايش هاى عروسكى، گروه هاى قصه خوانى، كارگاه هاى داستان نويسى، آشنايى با نويسندگان كودكان، همه فعاليت هايى اند كه مى توانند در شكوفا كردن علاقه ى فرزندانتان نسبت به كتاب و كتابخوانى تاثير بگذارند.
27. فرزند خود را با كتاب هاى سرى آشنا كنيد:
كتاب هاى سرى براى خواننده بهترين دوست به حساب مى آيد. گاهى محبوبيت اين كتاب ها نه به خاطر كيفيت ادبى بلكه به خاطر كميت آنهاست. بچه ها آنها را يك جلد بعد از ديگرى با سرعت مى خوانند و باز هم منتظر جلد بعدى اند.
گاهى كه بچه ها به سرى كتاب هاى مورد علاقه ى خود دست مى يابند به كلى از جلوى چشم غيب مى شوند و فقط هرچند گاه يك بار پديدار مى شوند تا بگويند: (بعدى كجاست ؟)
28. داستان هايى را پيدا كنيد كه فيلم يا كارتون آن نيز ساخته شده است:
براى خواندن، كتاب هاى فراوان و خوبى وجود دارد كه فيلم يا سريال تلويزيونى آن ها نيز ساخته شده است.
براى اين كه از اين داستان ها و فيلم ها بهترين استفاده را بكنيد بهتر است كتاب را قبل از ديدن فيلم به فرزندتان بدهيد. بدين ترتيب بچه ها ابتدا فرصت مى كنند شخصيت ها و حوادث را پيش خود تصور كنند و سپس آنها را با تصور فيلم ساز مقايسه كنند. بعضى از بچه ها داستان را بيشتر به اين دليل مى خوانند كه مى خواهند بدانند آخر چه مى شود، ديدن فيلم از خواندن داستان، كتاب را براى چنين بچه هايى خراب مى كند. البته ديدن فيلم براساس داستان نويسنده اى بزرگ ممكن است بچه ها را به خواندن داستان هاى ديگر آن نويسنده نيز ترغيب كند.
29. از كتاب هايى كه موضوع آن جشن هاى ملى و مناسبت هاى مذهبى است، استفاده كنيد:
برقرار كردن رابطه بين ادبيات و زمان معقول به نظر مى رسد. معلمين هميشه همين كار را مى كنند و مناسبت هاى ملى و مذهبى را هر سال با دانش آموزان خود مرور مى كنند، از روز دانش آموز گرفته، تا سالگرد انقلاب و پيروزى و روز استقلال و اعياد مذهبى و ...
كتابدار مى تواند به شما كمك كند تا كتاب هايى را پيدا كنيد كه به اين مناسبت ها مربوط مى شود. بعضى از آنها را مى توانيد هنگام خواب براى بچه ها بخوانيد و بعضى را مى توانيد به آنها بدهيد تا به تنهايى بخوانند.
30. براى تابستان يك برنامه مطالعه آزاد تنظيم كنيد:
مهارت خواندن در بچه هايى كه در خانه مطالعه نمى كنند ممكن است در طول تابستان به اندازه يك سال تحصيلى يا بيشتر، پس رفت كند. خواندن هم مانند اغلب مهارت هاى ديگر است: اگر از آن استفاده نكنيد آن را از دست مى دهيد. معلمان به خوبى نتيجه آن را مى بينند. بچه هايى كه در طول تابستان مطالعه مى كنند، در ابتداى هر سال تحصيلى بسيار جلوتر از پايان سال تحصيلى گذشته اند. بچه هايى كه كمى مطالعه مى كنند معمولا سطح مهارت هاى خود را حفظ مى كنند و بچه هايى كه اصلا مطالعه نمى كنند عقب مى افتند و ممكن است هنگامى كه بقيه كلاس پيشرفت مى كند، باز هم عقب بمانند.
چگونه براى تابستان برنامه مطالعه شخصى خود را تنظيم كنيد:
- از فرزندانتان بپرسيد براى تابستان چه آرزوهايى دارند. آيا مى خواهند سفر كنند، به بازى هاى ورزشى بپردازند، باغبانى كنند؟ در كتابخانه كتاب هايى پيدا كنند كه به اين موضوع ها ربط داشته باشد.
- با فرزندتان هدفى معقول براى مطالعه تعيين كنيد، آيا فرزندتان مى تواند در هفته يك كتاب بخواند؟ دو كتاب چه؟ آيا بايد براى رسيدن به هدف پاداش بگيرد؟
- براى ماه هاى تابستان يك تقويم درست كنيد. هر بار كه فرزندتان كتابى را تمام كرد از او بخواهيد روى تقويم يك برچسب بچسباند.
- فرزندتان را تشويق كنيد درباره كتاب، يعنى موضوع، طرح داستان و شخصيت هايش برايتان تعريف كند. از او بپرسيد كه چه جنبه هايى از كتاب براى او خوشايند يا ناخوشايند بود.
- به صورت منظم به كتابخانه سر بزنيد. وقتى فرزندتان كتابى را تمام كرد حتما كتاب ديگرى در دسترس داشته باشيد.
- در پايان تابستان، این سؤال ها را از فرزندتان بپرسيد و برنامه مطالعه او را ارزيابى كنيد. آيا به هدف مطالعاتى اوليه خود دست يافتى؟ آيا چيز جديدى ياد گرفتى؟ آيا در ميان آنچه خواندى مطلب خيلى جالب هم بود؟ آيا مهارت هاى خواندنت پيشرفت كرده است ؟
31. در سفرهاى طولانى با ماشين كتاب بخوانيد:
سفرهاى طولانى با ماشين مى تواند حتى صبورترين پدر و مادرها را از پا دربياورد و دادن داروى خواب آور به بچه ها چندان تجويز نمى شود. البته مى توانيد راه هايى پيدا كنيد تا بچه ها در سفرهاى طولانى از سر و كول هم بالا نروند. حتى بعضى از اين روش ها تا حدودى كاركرد آموزشى نيز دارند:
- بچه ها را مسئول مسيريابى كنيد: بچه ها مى توانند، بسته به سن خود، نقشه، تابلوهاى جاده، تابلوهاى خيابان ها، علامت خروجى جاده ها يا علامت ابنيه تاريخى را بخوانند. اگر مى خواهيد براى صرف ناهار بايستيد از فرزندانتان بخواهيد تابلو رستوران مورد علاقه شان را پيدا كنند.
- بازى كنيد: بد نيست از پلاك خودروها شروع كنيد. ببينيد كدام يك از بچه ها مى تواند زودتر از بقيه ده پلاك از ده استان مختلف ببيند، يا از استان مجاور ده پلاك پيدا كند. از بچه ها بخواهيد خنده دارترين تابلوى تبليغاتى يا عجيب ترين نام براى شهرهاى سر راه يا تابلوى جالب ترين مكان ديدنى توريستى را پيدا كنند.
- با صداى بلند كتاب بخوانيد: منطقى ترين مطلب براى خواندن، كتابچه راهنماى جديد است كه همان روز به آنجا مى رسيد. از يكى از بچه ها بخواهيد تمام اطلاعات مربوط به آنجا را با صداى بلند بخواند. اگر خانواده تان خيلى دموكراتيك باشد مى توانيد حتى براى اماكن ديدنى، محل اقامت، يا رستورانى كه مى خواهيد امتحان كنيد، راى گيرى كنيد. كار ديگرى كه مى توانيد بكنيد اين است كه هنگام ديدار از يك مكان، بروشور مربوط به آن را برداريد و وقتى به ماشين برگشتيد آن را با صداى بلند بخوانيد.
- بازى هاى لُغَوى بكنيد: يك موضوع پيدا كنيد، مثلا حيوانات. يك حيوان نام ببريد: شير نفر بعد بايد حيوانى را نام ببرد كه با حرف آخر حيوان قبلى، يعنى (ر) شروع شود. آن قدر ادامه بدهيد تا همه خسته شوند سپس موضوع را عوض كنيد. يا نام شهر، استان يا منطقه اى را كه از آن عبور مى كنيد به فرزندانتان بگوييد و از آنها بخواهيد با استفاده از حروف آن هر چند لغت كه مى توانند روى كاغذ يادداشت كنند.
- بازى هاى جغرافيايى بكنيد: سعى كنيد به كمك خانواده، همه استان هاى كشور را به ترتيب الفبا نام ببريد، مراكز استان ها يا استان هاى مجاور استانى كه در آن قرار داريد را نام ببريد. به اطلس مراجعه كنيد تا جواب خود را كنترل كنيد.
- از بچه ها بخواهيد بازى اختراع كنند: به بچه ها پنج دقيقه فرصت دهيد تا با هم قوانين يك بازى را تنظيم كنند و بتوانيد با هم در ماشين بازى كنيد. با گذر زمان مى توانيد قوانين بازى را اصلاح كنيد و بهبود بخشيد. شايد تعجب كنيد بسيارى از اين بازى ها نزد خانواده تان يك بازى محبوب مى شود و مى تواند همه را كيلومترها سرگرم كند.
32. به نوار قصه گوش كنيد:
نوار قصه هم براى بزرگسالان وجود دارد و هم براى بچه ها.
بعضى از نوارهاى قصه هاى كودكان نيز در بسته هايى همراه كتاب قصه فروخته مى شود تا كودك بتواند ضمن گوش كردن به قصه، متن آن را نيز در كتاب دنبال كند. اين روش براى تقويت مهارت هايى كه به تازگى در خواندن پيدا شده، روش مؤثرى است و قابل درك است كه چرا والدينِ نگران نيز از آن استقبال مى كنند. البته اين روش هرگز نبايد جاى خواندنِ والدين يا خواندن براى والدين را بگيرد.
بعضى از نوجوانان، على رغم اين كه در كودكى خوب مى خواندند، ترجيح مى دهند درِ اتاق را روى خود ببندند و گوشى واكمن را روى گوش هاى خود بگذارند. نوار قصه براى چنين نوجوانانى نيز مى تواند مفيد باشد.
بخش سوم: رفتار بچه ها را اصلاح كنيد
33. اطمينان حاصل كنيد كه فرزندتان براى خواندن آمادگى دارد:
درك تصويرى در بچه هاى مختلف با سرعت متفاوتى رشد مى كند. بچه هاى خيلى كوچك ممكن است M و A را با هم اشتباه بگيرند چون نوك هر دو رو به بالا است و وقتى كمى بزرگ تر مى شوند ممكن است d و b، p يا m و w را با هم اشتباه بگيرند.
درك شنيدارى در آمادگى براى خواندن، به توانايى كودك براى تشخيص تفاوت صداى حروف يا تشخيص كلمات هم صدا مربوط مى شود. كودكانى كه مهارت آنها براى تشخيص تفاوت صداها به قدر كافى رشد نكرده است، ممكن است نتوانند كلمات هم وزن را تشخيص بدهند يا صداى ب و پ را با هم اشتباه بگيرند.
تمايل كودك براى خواندن تابع دو چيز است : رشد عاطفى او و برخوردهايى كه در خانه مى بيند. اگر با صداى بلند براى كودكتان مى خوانيد و به او نشان داده ايد كه خواندن كار باارزشى است، كودكتان با علاقه براى ياد گيرى به كلاس مى آيد.
تجربه:
- از جاهاى جديد ديدن كنيد و درباره ى آنها صحبت كنيد.
- براى معرفى مفاهيم تازه از برنامه هاى آموزشى تلويزيون استفاده كنيد.
- درباره تجربيات مختلف زندگى براى او صداى بلند قصه بخوانيد.
درك بينايى:
- رسم شكل و نقاشى را از روى سرمشق تمرين كنيد.
- با همديگر پازل درست كنيد.
- با خمير بازى و آجرهاى خانه سازى كار كنيد.
درك شنيدارى:
- با هم با صداى بلند شعر و ترانه بخوانيد و بازى هاى زبانى بكنيد. (مراجعه كنيد به روش 43).
- بازهاى لغوى كنيد كه شامل ذكر كلمه هايى مى شود كه مانند هم شروع يا تمام مى شوند.
مشكلات جسمى:
- قبل از ورود به دبستان بخواهيد كه چشم ها و گوش هاى فرزندتان توسط متخصص معاينه شود.
توانايى گفتارى:
- فرزندتان را تشويق كنيد جمله ها را به صورت كامل بيان كند.
- وقت بگذاريد و از تجربيات خود براى همديگر تعريف كنيد و به حرف يكديگر گوش كنيد.
تمايل براى خواندن:
- به صورت منظم به كتابخانه سر بزنيد.
- به بچه هايى كه سواد خواندن ندارند كتاب هايى بدهيد كه ظاهرى جذاب دارند.
- در هر فرصت ممكن با صداى بلند كتاب بخوانيد.
34. خواندن فعال را تشويق كنيد:
خوانندگان و شنوندگان فعال نسبت به خوانندگان و شنوندگان منفعل مطلب را بهتر درك مى كنند. خودتان فكر كنيد: وقتى هوشيار هستيد، سؤ ال مى كنيد و درباره روايت شخص مقابل اظهار نظر مى كنيد، گفت و گو را بهتر از حالتى كه فقط سخنان گوينده را مى شنويد، دنبال مى كنيد و به خاطر مى آوريد. به همين دليل است كه بيشتر افراد با شركت در سمينار بهتر مى آموزند تا با گوش كردن به سخنرانى.
احتمالا سقراط اولين كسى بود كه فوايد ياد گيرى فعال را تشخيص داد. در روش سقراطى با پرسيدن يك سرى سؤال از دانشجويان و بررسى عميق پاسخ آنها، دانش را از زبان خود دانشجويان بيرون مى كشند. بدين ترتيب دانشجويان تشويق مى شوند دانسته هاى خود را در ارتباط با آنچه نمى دانند به كار بگيرند.
اصلى كه خواندن جدى براساس آن نهاده شده است نيز شبيه به همين است. گاهى قبل از شروع به خواندن از دانشجويان يك سرى سؤال پرسيده مى شود. ممكن است در طول داستان چند بار مكث كنند تا آينده داستان را پيشگويى كنند، به سؤالات پاسخ دهند يا درباره اتفاقات داستان اظهار نظر كنند. در پايان داستان، دانشجويان آنچه را كه آموخته اند دوره مى كنند.
ياد گيرى فعال يك مهارت است و بچه ها لزوما به صورت خود به خود به آن دست نمى يابند. اگر هنگامى كه با صداى بلند براى فرزندانتان كتاب مى خوانيد از برخى از روش هاى زير استفاده كنيد مى توانيد به آنها كمك كنيد خواندن و گوش دادن فعال را بياموزند.
خواندن جدى و هوشمندانه را چگونه تشويق كنيم:
قبل از خواندن:
- جلد كتاب را بالا نگه داريد و از بچه ها بخواهيد موضوع داستان را حدس بزنند.
- عنوان كتاب و نام نويسنده را ذكر كنيد. اگر داستان مشابهى براى بچه ها خوانده ايد برايشان يادآورى كنيد يا اگر از همان نويسنده چيزى ديگر خوانده ايد ذكر كنيد.
در ضمن خواندن:
- تصاوير را به بچه ها نشان دهيد و از آنها بخواهيد شخصيت هاى داستان و كارهاى آنها را مشخص كنند.
- درباره ى شخصيت ها و وقايع داستان، سؤالاتى بپرسيد: آيا چنين اتفاقى واقعا مى تواند بيفتد؟ چرا چنين كرد؟ اگر تو بودى همين كار را مى كردى؟ مشكلش چيست؟ چگونه مى تواند مشكلش را حل كند؟ بعدا چه اتفاقى مى افتد؟
- اگر داستان به نظم نوشته شده است يا ترجيع بند دارد هنگام رسيدن به بندهاى تكرارى مكث كنيد و به بچه ها اجازه بدهيد آنها را به زبان بياورند.
بعد از خواندن:
- به بچه ها يادآورى كنيد كه درباره داستان چه چيزهايى پيش گويى مى كردند و از آنها بپرسيد كه داستان با پيشگويى آنها چه تفاوتى داشت.
- نظر بچه ها را درباره تصاوير، شخصيت پردازى، سبك نگارش و طرح داستان بپرسيد.
35. اجازه بدهيد بچه ها به موضوعى علاقه مند شوند و آن را دنبال كنند:
يادگيرى براساس پرسش نوعى آموزش است كه در آن معلم به دانش آموز اجازه مى دهد كه به موضوع خاص خود علاقه مند شود و تا جايى كه مى خواهد آن را دنبال كند. اين كار براى معلمى كه مسئول 30 دانش آموز است پرزحمت است اما اگر يك، دو يا سه فرزند داشته باشيد خيلى ساده تر است. در ياد گيرى براساس پرسش تمام ياد گيرى كودك براساس سؤال هايى صورت مى گيرد كه نسبت به دنياى اطراف خود دارد. اين روش ياد گيرى روشى طبيعى است كه مشابه روش يادگيرى او درباره دنيا، هنگام خردسالى است. اين چيه؟ آها، چقدر نرم است. چه بوى خوبى دارد. مزه اش عجيب است.
بچه ها نسبت به دنياى خود به طور طبيعى كنجكاوند اما وقتى مجبور مى شوند با 29 نفر ديگر كه هر كدام گذشته، نقطه نظر، علايق و توانايى هاى متفاوتى دارند، در يك كلاس بنشيند، اغلب اوقات اين كنجكاوى طبيعى تضعيف مى شود. گاهى بهترين جا براى پرورش اين كنجكاوى خانه است .
در ياد گيرى براساس پرسش، نكته اين است كه اجازه بدهيد كودك علايق خود را تا جايى كه ادامه دارند دنبال كند و بدين ترتيب سبب شود تا چيزى ياد بگيرد.
هنگام گردش علمى با همكلاسى ها يا خانواده، هنگام گفت و گو با يك دوست يا با ديدن كلمه اى ناشناخته در روزنامه ممكن است فرصتى براى ياد گيرى پديد آيد. هدف اين نيست كه شما پاسخ سؤ الات فرزندتان را بدهيد، بلكه نقش كتابدار كتاب هاى مرجع را باز كنيد و منابع اطلاعاتى مورد نياز فرزندتان را در اختيار او قرار دهيد.
36. به بچه هايى كه نمى توانند بخوانند اجازه بدهيد قصه را از روى تصاويرتعريف كنند:
بعد از شنيدن داستان و قبل از اين كه فرزندتان بتواند كلمات آن را بخواند، مى توانيد داستان را از روى تصاوير آن تعريف كند. اين مرحله، مرحله مهمى در مسير خواندن است. كودك با هجى كردن صداى كلمات قادر به خواندن نمى شود. براى اين كه بتواند مسلط و روان بخواند بايد بتواند ساختار يك داستان را درك كند و آن را درونى كند.
كتاب هاى مصور با به تصوير كشيدن اتفاقات، شخصيت ها و موقعيت مكانى داستان به بچه ها كمك مى كنند كه اين مهارت را در خود پرورش دهند.
چگونه داستان را از روى تصوير تعريف كنيم:
- از ابتدا شروع كنيد از فرزندتان بخواهيد بگويد كه چه كسانى در داستان نقش دارند و داستان در كجا اتفاق مى افتد.
- صفحات را ورق بزنيد يا از فرزندتان بخواهيد اين كار را انجام بدهد. در هر صفحه از فرزندتان بپرسيد كه چه اتفاقى مى افتد. اگر نمى تواند يا نمى خواهد بگويد، صفحه را بخوانيد. در صورت تمايل از فرزندتان بخواهيد پيشگويى كند كه چه اتفاقى مى افتد.
- در آخر از فرزندتان بپرسيد قصه چگونه تمام شد. آيا پايان خوش داشت؟ آيا قابل فهم و قابل قبول بود؟
چند توصيه هنگام به كار گيرى اين مراحل:
- اصرار نكنيد فرزندتان طرح دقيق داستان را توصيف كند يا از همان كلماتى استفاده كند كه در كتاب نوشته شده است. اجازه بدهيد تا حد امكان از تخيل خود استفاده كند.
- اگر خيلى از موضوع پرت شده مى توانيد بپرسيد: (در تصوير چه اتفاقى افتاده است؟ تو از كجا فهميدى ؟)
- تنها يك پاسخ درست وجود ندارد پس از پاسخ خلاق فرزندتان با آغوش باز از او استقبال كنيد.
- اگر هنگامى كه قصه را از روى تصاوير آن مى خوانيد از خود شور و هيجان نشان دهيد براى خواندن از روى كلمات تشويق مى شود و شايد ضرورت پيدا نكند در طول چند ماه آينده يك داستان را بيش از چند صدبار براى او بخوانيد!
37. از بچه ها بخواهيد پس از شنيدن داستان آن را دوباره تعريف كنند:
تعريف كردن يكى از مهارت هاى مهم تفكر انتقادى است. ممكن است ساده به نظر برسد ولى واقعا پيچيده است.
اگر مى خواهيد به فرزندتان كمك كنيد اين مهارت را به دست بياورد، او را تشويق كنيد داستان هاى آشناى خود را از بَر تعريف كند. هفته اى يك بار به جاى اين كه داستان هاى تكرارى را با صداى بلند بخوانيد، از فرزند پيش دبستانى تان بخواهيد قصه كتاب مورد علاقه ى خود را برايتان، با استفاده يا بدون استفاده از كتاب به عنوان راهنما، تعريف كند. اگر فرزندتان كمى بزرگ تر است از او بخواهيد طرح داستان هاى آشناى خود را براى بچه هاى كوچك تر تعريف كند.
شما مى توانيد مهارت فرزند خود را براى تعريف وقايع زندگى واقعى نيز بهبود بخشيد. هنگام صرف غذا از فرزندتان بخواهيد خلاصه يكى از كارهايى كه در مدرسه انجام داده را بيان كند. تشويق اش كنيد كه براى روايت خود، قسمت آغاز، ميانى و پايانى قائل شود. براى اين كه گيج نشود از او بپرسيد: (اول چه اتفاقى افتاد؟ بعد چه شد؟ چگونه تمام شد؟)
چگونه اتفاقات زندگى واقعى خود را تعريف كنيم:
- به موضوع اصلى بيانديشيد. مهم ترين اتفاقى كه افتاد چه بود؟ براى داستان چه تيترى مى توانيد بگذاريد؟
- از ابتدا شروع كنيد. افرادى را كه نقش داشتند و محل وقوع جريان را توضيح دهيد.
- جزئيات طرح را به ترتيب وقوع اضافه كنيد. سعى كنيد از بيان جزئيات كه به مفهوم اصلى ربط ندارند يا موضوع را مبهم مى كنند، اجتناب كنيد.
- در صورت امكان براى داستان خود پايانى پر سر و صدا و هيجانى قرار دهيد.
38. از بچه ها بخواهيد داستان ها را ارزيابى كنند:
نبايد انتظار داشته باشيد فرزندتان به هر كتابى كه به او توصيه مى كنيد با تمام وجود علاقه نشان دهد، حتى اگر اين كتاب ها، كتاب هاى مورد علاقه دوران كودكى شما باشند. بهتر است به آنها اجازه بدهيد از كتاب هايى كه به نظر آنها بد است بدگويى كنند و از كتاب هايى كه لذت مى برند تمجيد كنند، اما آنها را تشويق كنيد براى دفاع از عقيده ى خود دليل بياورند. كسى كه خواندن را دوست دارد به صورت خودكار از هر مطلبى خوشش نمى آيد؛ او با نگاهى انتقادى مى خواند، ارزش ادبى را درك مى كند، سبك و نقطه نظر نويسنده را دقيقا بررسى مى كند و به تدريج و به مرور زمان علايق شخصى خود را پيدا مى كند.
اين سؤ ال ها به فرزند شما كمك مى كنند تا كتاب ها را ارزيابى كند:
- آيا اين كتاب، كتاب خوبى بود؟
- آيا چنين داستانى مى تواند واقعا اتفاق بيفتد؟
- آيا رفتارها و گفته هاى شخصيتها مانند افراد واقعى بود؟
- آيا مى توانيم محل وقوع داستان را تصور كنيم ؟
- آيا هنگام خواندن داستان در آن (غرق ) شدم ؟
- آيا پايان داستان معقول بود؟
- آيا پيام نويسنده معقول بود؟
- آيا كتاب هيجان انگيز بود؟ جالب بود؟ ناراحت كننده بود؟
- آيا وقتى كتاب را بستم باز هم دوست داشتم بخواندن ادامه بدهم؟
- آيا علاقه دارم درباره ى اين موضوع يا از همين نويسنده كتاب ديگرى بخوانم؟
39. بين داستانها و زندگى بچه ها ارتباط برقرار كنيد:
دانسته هاى بچه ها بر كوچك ترين متنى كه مى خوانند تاثير مى گذارد. براى اين كه بتوانند آنچه را مى خوانند درك كنند بايد بين دانش خود از جهان و آنچه كه در صفحه چاپ شده است ارتباط برقرار كنند.
دانش پيش زمينه + محتواى داستان = درك متن
شما مى توانيد به بچه ها كمك كنيد بين داستان ها و زندگى واقعى ارتباط برقرار كنند. براى اين كار به آنها بياموزيد آنچه را مى خوانند با آنچه مى دانند مقايسه كنند. هنگامى كه با صداى بلند براى بچه ها قصه مى خوانيد، از آنها سؤ ال بپرسيد.
سؤال هايى براى كمك به فرزندتان براى برقرارى رابطه بين داستان ها وزندگى واقعى:
- يادت مى آيد كه از مزرعه بازديد كرديم؟ آيا مانند مزرعه ى اين داستان بود؟
- بيابانى كه در قصه وجود دارد با جايى كه ما در آن زندگى مى كنيم چه تفاوتى دارد؟
- آيا بچه هاى اين قصه در زمان ما زندگى مى كنند؟ از كجا مى فهمى؟
طرح:
- آيا چنين اتفاقى براى آشنايان ما افتاده است؟
- اگر چنين اتفاقى براى تو مى افتاد چه مى كردى؟
شخصيت پردازى:
- اين شخصيت چه احساسى دارد؟ از كجا مى فهمى؟
- اگر تو بودى اين شاهزاده خانم را چگونه توصيف مى كردى؟
40. بچه ها را تشويق كنيد با شخصيت ها همانند سازى كنند:
ليندا پرسيد: (نظرت راج به نمايش چه بود؟)
من گفتم : (بدم آمد. تحمل هيچ يك از شخصيت هايش را ندارم . جز اين كه زبانمان مشترك است هيچ وجه اشتراك ديگرى با هيچ يك از آن آدم ها ندارم .)
داستان هايى مى توانند ما را عميقا تحت تاثير قرار دهند كه بتوانيم با شخصيت هاى آنها ارتباط برقرار كنيم، چه داستان تخيّلى باشد و چه واقعى. اگر با شخصيت ها همانند سازى كنيم مى توانيم احساس آنها را درك كنيم و عكس العمل آنها را پيش بينى كنيم. اگر رفتار و انديشه ى آنها غلط باشد، اين را نيز درك مى كنيم و آرزو مى كنيم كه روش خود را تغيير دهند.
شما مى توانيد حتى به خردسالان نيز كمك كنيد از شخصيت پردازى دركى به دست آورند. وقتى با صداى بلند برايشان مى خوانيد، از آنها بپرسيد كه شخصيت يا قهرمان داستان چه احساسى دارد. آيا تو هم چنين احساسى را داشته اى؟ آيا تو هم در موقعيت مشابهى قرار گرفته اى؟ شخصيت ها با چه مشكلى روبه رو شده اند؟ شخصيت ها بايد چه كارى انجام دهند؟ شخصيت ها از چه نظر تغيير كرده اند؟
با بچه هاى بزرگ تر مى توانيد درباره ى داستان هاى واقعى صحبت كنيد.
41. بين كتاب ها رابطه برقرار كنيد:
بچه ها در سن و سال خاصى هيچ وقت به اين موضوع نمى انديشند كه كتاب، نويسنده هم دارد. آنها به دنياى يك كتاب وارد مى شوند، رقص كنان از آن عبور مى كنند و با بستن كتاب از آن دنيا خارج مى شوند. اگر از آن كتاب خوششان آمد ممكن است آن را بارها و بارها بخوانند.
اگر درباره ى كتاب مورد علاقه ى بچه ها با آنها صحبت كنيد، به جاى اين كه به خاطر عشقشان همان صفحات ثابت را بارها و بارها بخوانند، مى توانند اين عشق را با خود به دنياى بيرون بياورند. از بچه ها بپرسيد كه چه چيز خاصى در آن كتاب وجود دارد؟ آيا موضوع كتاب خاص است؟ يا نوع آن، تصاوير، يا شخصيت هايش؟ آيا از ابتدا تا انتهاى كتاب همين احساس كلى را داشتى كه كتاب عالى است؟
اگر كتاب از نظر فرزندتان واقعا عالى بود به او كمك كنيد از همان نويسنده كتاب هاى ديگرى پيدا كند. به خاطر داشته باشيد كه يك نويسنده ممكن است براى گروه هاى سنّى گوناگون بنويسد. كتابدار مى تواند به شما در انتخاب عناوين مناسب كمك كند. اگر نويسنده يك سرى كتاب نوشته باشد برنامه ى مطالعاتى فرزندتان تا مدتى پر مى شود. (مراجعه كنيد به روش 27.)
اگر موضوع كتاب جالب بود، كتاب هاى ديگرى پيدا كنيد كه موضوع مشابهى دارند.
42. بچه ها را تشويق كنيد پاسخ خود را از كتاب بگيرند نه از شما:
پدر و مادر اولين مرجع اطلاعاتى فرزندان خود هستند. به سؤ الات فرزندان خود، به خصوص سؤ الاتى كه هنگام خواندن به ذهن آنها خطور مى كند، حتما پاسخ دهيد. البته مى توانيد آنها را در جهت مستقل شدن كمك كنيد و منابع ديگر را به آنها معرفى كنيد. وقتى روند كلى سؤال كردن آنها تغيير مى كند و به جاى اين كه بپرسند: (زرّافه چيست؟) مى پرسند: مهم ترين (شكارچى زرافه در طبيعت چه موجودى است؟) معرفى منابع جديد اهميت بيشترى پيدا مى كند. به هر حال شما كه پاسخ همه چيز را نمى دانيد و نبايد و نبايد هم بدانيد. همين قدر كافى است كه بدانيد پاسخ را كجا مى توان پيدا كرد.
در خانه ى شما بايد يك اطلس جغرافيايى، يك لغت نامه خوب و يك دايرة المعارف (دايرة المعارف تك جلدى كافيست) پيدا شود.
بخش چهارم: رفتار خوب را تغيير دهيد
43. از واژه ها لذت ببريد و اين لذت را نشان بدهيد:
در حالى كه رانندگى مى كنيد مى توانيد واژه اى سخت و ناآشنا را براى فرزندانتان بخوانيد، يا هنگام روزنامه خواندن واژه اى پرطمطراق و دهن پر كن را، بلند خوانى كنيد. به ريتم ها و قافيه هاى ناهماهنگ در گفتار توجه كنيد. به بازى هاى زبانى اهميت بدهيد چون فرزندانتان از اين كار خوششان مى آيد و كم كم متوجه مى شوند زبان ارزش كشف را دارد.
44. افق هاى فرزندتان و افق هاى خود را گسترش دهيد:
گسترش دادن تجربيات بچه ها در زندگى مى تواند علايق و توانايى هاى آنها را در خواندن افزايش دهد.
ما بزرگسالان هنگام خواندن، مى دانيم كه چگونه كلمه اى ناآشنا را از كلمات اطراف آن درك كنيم و معمولا مى توانيم براساس متن درباره ى معنى كلمه ى ناآشنا حدسى عالمانه بزنيم. اما تصور كنيد كه هر سه يا چهار كلمه يك بار به كلمه ى ناآشنا برسد. كودكى كه با متنى درباره ى لاك پشت ها و قورباغه ها روبه رو مى شود، همان قدر گيج مى شود كه اگر متنى درباره ى فيزيك نجومى به شما بدهند.
با خارج كردن فرزندتان از محدوده ى كوچك زندگى او، يعنى خانه و مدرسه، مى توانيد افق هاى او را گسترش دهيد و بدين ترتيب توانايى خواندن او را افزايش دهيد. اگر از طرح زير پيروى كنيد، بيرون رفتن با خانواده مى تواند بالقوه دايره ى لغات و مهارت هاى زبانى فرزندتان را افزايش دهد.
بيرون برويد = درباره ى جايى كه رفتيد صحبت كنيد = كتاب هايى پيدا كنيد كه موضوع را بسط دهد.
45. محيط مناسبى براى خواندن فراهم كنيد:
در اين كتاب وقت زيادى صرف كرده ام تا جنبه هاى مهم يك محيط مناسب براى خواندن را ترسيم كنم: داشتن كتاب و مطالب خواندنى ديگر در خانه، مطالعه كردن والدين، بيرون رفتن و تجربه كردن به صورت مشترك. علاوه بر آن، محيط مناسب براى خواندن بايد ساكت، راحت، و پرنور باشد.
46. تلويزيون را به طور دائم روشن نگذاريد، بلكه از آن عاقلانه استفاده كنيد:
من نمى خواهم پيشنهاد كنم تلويزيون خود را بسوزانيد چون معتقدم در خانه اى كه به كتاب خوانى عشق مى ورزند براى تلويزيون نيز جا هست.
زمانى را كه فرزندتان صرف تماشاى تلويزيون مى كند محدود كنيد. يكى از روشهاى انجام اين كار برگزارى يك همايش خانوادگى است. براى فرزندانتان توضيح بدهيد كه مى خواهيد همه ى اعضا خانواده زمان تماشاى تلويزيون خود را محدود كنند تا بتوانند فعاليت هاى خارج از خانه، مطالعه، كارِ خانه و يادگيرى بپردازند. سپس به بچه ها اجازه بدهيد در جلسه ى تصميم گيرى شركت كنند و به سؤ الات زير پاسخ دهند:
- هر هفته چند ساعت مى توانيم تلويزيون تماشا كنيم؟
- كدام برنامه ها مورد علاقه ى ماست و مى خواهيم آنها را تماشا كنيم؟
- چگونه مى توانيم براى برنامه هاى خاص يا برنامه هاى آموزشى وقت بگذاريم؟
- اگر اعضاى مختلف خانواده براى انتخاب كانال نظر واحد نداشته باشند چه كنيم؟
اجازه بدهيد هريك از اعضاى خانواده از جدول هفتگى برنامه هاى تلويزيون براى انتخاب برنامه هاى مجاز هفته آينده خود استفاده كند. به صورت خانوادگى ساعت تماشا را محدود كنيد و اختلاف نظرهايى كه به وجود مى آيد حل كنيد. برنامه اى را كه به دست آورديد بنويسيد و روى ديوار نصب كنيد و دقت كنيد كه افراد خانواده در طول يك هفته تا چه حد آن را رعايت مى كنند. در صورت لزوم در برنامه تغييراتى ايجاد كنيد.
47. با معلم فرزندتان همكارى كنيد:
تحقيقات گوناگونى كه در كشورهاى مختلف انجام شده است نشان مى دهد كه بين موفقيت نوآموزان در خواندن و نقش والدين در امور مدرسه ى آنها رابطه اى مهم وجود دارد. منظور من اين نيست كه تمام علايق خود را كنار بگذاريد تا به انجمن اوليا و مربيان بپيونديد، بلكه لازم است درك كنيد كه در يادگيرى فرزندتان، هم در مدرسه و هم در خانه، نقش مهمى داريد.
آيا با كتاب هاى درسى فرزندانتان آشنايى داريد؟ آيا وقت مى گذاريد تا كتاب هايى را كه از كتابخانه به خانه مى آورند، تورق كنيد. آيا مى توانيد با اطمينان بگوييد كه فرزندانتان با شعر، ادبيات تخيلى، مطالب غيرادبى، و نمايشنامه روبه رو شده اند؟ شايد سطح توانايى فرزندتان را در خواندن بدانيد اما آيا مى دانى كه در حال حاضر مشغول خواندن چه كتابى است؟
48. انتظار بالايى داشته باشيد:
وقتى والدينِ يك كودک او را ناموفق ارزيابى مى كنند، دلايلى بسيار پيچيده تر از اين دارد، اما به همين نسبت براى كودك ضرر دارد.
اگر مى خواهيد محيط خانه ى خود را مناسب خواندن كنيد، يكى از مهم ترين قدم هايى كه مى توانيد برداريد اين است كه به فرزندانتان بفهمانيد كه از آنها انتظارات بزرگى داريد. طبق تحقيقى كه انجام شد بچه هايى كه در خانواده هاى كم درآمد زندگى مى كردند اما در خواندن موفق بودند، والدينى داشتند كه از آنها انتظار رفتن به دانشگاه را داشتند. در واقع تقريبا" همه تحقيقاتى كه نقش والدين را در موفقيت بچه ها در خواندن بررسى مى كنند، نشان مى دهند كه برخورد والدين با امور آموزشى و موفقيت هاى بچه ها، بسيار مهم تر از موقعيت اقتصادى - اجتماعى خانواده آنهاست.
49. تفاوت هاى بين بچه ها را به رسميت بشناسيد:
بعضى از والدين به تفاوت هاى ظاهرى يا تفاوت استعدادهاى هنرى فرزندانشان افتخار مى كنند اما همين والدين به سختى مى توانند قبول كنند كه رشد شخصيتى يكى از بچه ها سريع تر از رشد شخصيتى ديگرى صورت مى گيرد يا يكى از بچه ها از فعاليت مورد علاقه ى ديگرى است. هرگز نمى گوييد: (چه بد كه چشمان پسرمان سبز است، آخر چشمان ساير اعضاى خانواده قهوه است.) اما اگر پسرتان نتواند خوب بخواند ممكن است به هر غريبه اى كه مى رسيد بگوييد: (وقتى خواهرانش اين سن بودند خيلى خوب كتاب مى خواندند.)
اين گونه مقايسه ها هميشه تاثير مخرّب دارد. حتى اگر در حضور فرزندانتان اظهار نظر نكنيد، آنها اضطراب شما را حس مى كنند. كودكى كه به خواندن علاقه دارد كم رو مى شود، و كودكى كه نمى تواند خوب بخواند احساس حماقت مى كند.
حتى بچه هايى كه در ظاهر هيچ مشكلى در يادگيرى ندارند و دانشمندترين والدين دنيا را دارند ممكن است كارهاى ديگر را به خواندن ترجيح بدهند. شما مى توانيد فرزندتان را سرميزى كه غذاى آن كلم است بنشانيد اما نمى توانيد او را به خوردن آن وادار كنيد. خواندن نيز همين طور است. بعد از آن که همه كارهاى لازم را انجام داديد و همه گفتنى ها را گفتيد، بقيه اش به سليقه تان ربط دارد. بهترين كارى كه مى توانيد بكنيد اين است كه ميز را طورى بچينيد كه اشتهاى فرزندتان تحريك شود، سپس غذا را در بشقاب ها بكشيد و اميدوار باشيد كه الگوى رفتار مناسب شما نتيجه ى مورد نظرتان را سبب شود.
50. آرام باشيد:
بين توجه فعال به دست آوردهاى فرزندانمان و به دست گرفتن كامل زندگى آنها تفاوتى وجود دارد. خط باريكى وجود دارد كه داشتن انتظارات بالا را از انتظارات غير واقع بينانه جدا مى كند. بسيارى از والدين از روى حسن نيت و براى ديدن موفقيت فرزندان خود، از اين خط عبور مى كنند و فرزندانشان را به اضطراب هاى فردى خود مبتلا مى كنند.
اگر فرزندتان نمى تواند با موفقيت بخواند طبيعى است كه مضطرب شويد. اما لازم است يك قدم عقب برويد، يك نفس عميق بكشيد و به علل عدم موفقيت فرزندتان بيانديشيد. شايد فرزندتان هنوز براى خواندن آماده نيست (مراجعه كنيد به روش 33).
اكنون به پيام هايى كه شما مى خواهيد به فرزندتان بدهيد بيانديشيد:
- تو مى توانى.
- اگر به كمك نياز داشته باشى كمكت مى كنم.
- خواندن لذت بخش است.
براى اين كه بتوانيد اين پيام ها را به فرزندتان منتقل كنيد بايد بتوانيد آرام باشيد. به فرزندتان تكاليف اضافى ندهيد. از كتاب ظنز مورد علاقه شان براى آنها بخوانيد. اگر نمره ى پايين گرفتند قشقرق به پا نكنيد.
با نشان دادن استفاده هاى عملى خواندن به آنها كمك كنيد اهميت خواندن را درك كنند. و مهم تر از همه اين كه با رفتار خود به آنها نشان دهيد: خود نيز براى لذت بردن بخوانيد.
منبع: 50 روش ساده براى علاقه مند كردن فرزند به مطالعه، مترجم : سارا رئيسى
