نوشته زیر برگرفته از کتاب «نسیم مهر» (متن پیاده شده برنامه پرسش و پاسخ رادیویی استاد حسین دهنوی) می باشد.
جواب:
شما مىتوانید براى فرزندتان سه نوع اسباببازى بخرید:
1. اسباببازىهاى فعال مانند توپ، كفش اسكیت، یویو، طناب بازى و...؛
2. اسباببازىهاى خلاق مانند لگو (اسباببازىهاى چند تكه به شكل مكعب و آجرهاى ساختمان سازى)، خمیربازى، عروسكهاى خیمهشب بازى، وسایل خانگى بچگانه، وسایل پلاستیكى براى بازى با آب و...؛
3. اسباببازىهاى آموزشى مانند آهنربا، كره زمین، جورچین (پازل)، تخته سفید و... .
در صورتى كه مىخواهید اسباببازىهاى الكتریكى (عروسكهاى متحرك، حیوانات سخنگو، آدم آهنىها و...) را براى فرزند خود بخرید، زیادهروى نكنید و در انتخاب آنها، فرهنگ ملى و اسلامى خود را در نظر بگیرید.
بسیارى از این اسباببازىها جلو تفكر كودك را مىگیرند؛ زیرا كودك فقط دكمهاى را مىفشرد و حركت اسباببازى را به تماشا مىنشیند.
كنار این گونه اسباببازىها، حتما از اسباببازىهاى ساده و با كمترین ویژگى غفلت نكنید. بسیارى از این اسباببازىها (قرقره، حلقههاى بزرگ پرده، جعبههاى خالى و...) در خانه شما وجود دارند و لازم نیست خریدارى شوند.
به اعتقاد برخى اندیشهوران مانند ولف و فین بلوم (1969 م) هیچ نشانى وجود ندارد تا ما را مطمئن سازد كه اسباببازىهاى طراحى شده براساس ملاكهاى علمى، بر وسایل عادى خانه كه در دسترس اغلب كودكان هستند، مزیت و ترجیح داشته باشد. [1]
عروسكى ساده، بر عروسكى كه حرف مىزند و مىرقصد و راه مىرود، ترجیح دارد؛ زیرا فرزند شما با اولى حرف مىزند و دومى، او را به سكوت وا مىدارد؛ در نتیجه، مهارت سخن گفتن او پرورش نخواهد یافت. عروسكى كه راه مىرود، كودك شما را به سكون مىكشاند؛ اما عروسك ساده و بىحركت را مىگیرد و با خود حركت مىدهد.
قطار الكتریكى او را فقط به دیدن وا مىدارد؛ اما قطار چوبى ساده به فرزند شما این فرصت را مىدهد تا در واگنهایش چیزى قرار دهد و حتى آن را تغییر شكل دهد.
جالب است كه كودكان به اسباببازىهاى ساده بیشتر علاقه نشان مىدهند و با آنها بیشتر بازى مىكنند؛ زیرا قوه تخیل و ابتكار در آنها بالا است.
نكته مهم در خرید اسباببازى، تناسب آن با سن فرزند و امنیت آن است.
جواب:
نكته بسیار مهم در خرید اسباببازى براى كودكان زیر 1 سال، نوع و اندازه آن است. برخى از اسباببازىها براى این كودكان بسیار خطرناكند. آنچه در اختیار آنان قرار مىگیرد، ابعادش نباید از 3 یا 4 سانتىمتر كمتر باشد؛ زیرا خردسالان در این سن، همه چیز را به سمت دهان خود مىبرند و ممكن است آن را ببلعند.
گاهى خود اسباببازى بزرگ است؛ اما قطعات جدا شدنى (چشم، دماغ، باترى كوچك و...) دارد و با توجه به كنجكاوى كودكان در این سن، احتمال جدا كردن قطعه و بلعیدن هست. گاهى كودكان زیر 1 سال به سمت اسباببازىهاى فرزندان بزرگتر جذب مىشوند؛ بنابراین حتما به فرزندان بزرگتر خود بیاموزید كه در اتاق خود یا زمانى كه والدین، مراقب برادر یا خواهر كوچكشان هستند، بازى كنند.
فرزندان بزرگتر را از خطرهاى احتمالى اسباببازىها براى خواهر یا برادرشان آگاه سازید.
گاهى اسباببازى بزرگ است و از این جهت مشكلى ایجاد نمىكند؛ اما متأسفانه براى نشان دادن چشم و ابرو و دهان آن، از رنگهاى شیمیایى استفاده مىشود كه ممكن است باعث مسمومیت فرزند شما شود. اسباببازىهاى پُرزدار نیز كودكان مبتلا به آسم را دچار مشكل مىسازند.
لطفا براى كودكان زیر 1 سال بادكنك نخرید؛ زیرا ممكن است هنگام تركیدن، باعث ترس و وحشت آنان شود و نیز به صورتشان صدمه بزند.
در اسباببازىهاى داراى سوراخهاى كوچك، احتمال گیر كردن انگشت كودك و در اسباببازىهاى ریسماندار، امكان پیچیده شدن به دور گردن او وجود دارد؛ پس به این نكات امنیتى توجه كنید.
جواب:
خیر. خرید تفنگ و مسلسل اسباببازى و وسایلى مثل تانك و نفربر نظامى، آنان را جنگطلب، خشونتطلب و بزهكار نمىكند. بسیارى از رهبران صلحدوست جهان هم دوران كودكى خود را با همین اسباببازىها یا مشابه آنها پشت سر گذاشتهاند. علاقه به این گونه اسباببازىها مربوط به سالهاى اول زندگى پسرها است؛ همان گونه كه دختران در این سنین به عروسكهاى مختلفى علاقه دارند؛ اما به تدریج از بین مىرود و این گونه بازىها جاى خود را به فعالیتهاى ورزشى و مسابقههاى فكرى مىدهد.
در خرید این گونه اسباببازىها بر فرزند پسر خود سخت نگیرید؛ البته زیادهروى هم نكنید.
اگر فرزندانمان را در دیدن فیلمهاى خشن تلویزیونى و ویدئویى كنترل كنیم و خود نیز در منزل، رفتارهاى خشونتآمیز نداشته باشیم، این مقدار اسباببازى جنگى و پلیسى، به فرزندانمان لطمهاى نمىزند. در صورتى باید تأمل كرده و محدودیت ایجاد كنید كه فرزند شما هنگام استفاده از این گونه اسباببازىها، رفتارهاى خشن واقعى از خود نشان مىدهد. براى چنین كودكى به طور قطع، اسباببازىهاى دیگر مناسبتر است؛ زیرا ممكن است زمینهساز رفتارهاى خشن اجتماعى و بزهكارى در آینده شود. [2]
جواب:
تا 6 ماهگى كودك، جغجغههاى دستى، زنگوله، فرفره و عروسكهاى كوچك قابل آویختن به گهواره (به ویژه اگر داراى حركت و صدا باشند)، حلقههاى قابل شستوشو كه بتواند به راحتى در دست بگیرد و در دهان بگذارد، مناسب است. از شش ماهگى به بعد، جغجغههاى پایهدار، روروك، حیوانات عروسكى توپر، عروسكهاى پلاستیكى كه با فشار دادن، پرتاب كردن و كوبیدن روى آنها صدا مىدهند، اسباببازىهاى كوكى یا باترىدار كه حركت مىكنند و آهنگ مىزنند، ماشینها یا جانورانى با چرخهاى بزرگ، مكعبهاى بزرگ و نرم با رنگهاى روشن (به ویژه صورتى و زرد) مناسب هستند.
جواب:
اسباببازىهاى مناسب این سن عبارتند از: لگوهاى ساده (قطعههایى مكعب شكل كه كودكان با آنها خانه یا اشیاى دیگر مىسازند)، جورچین اشكال با شكلهاى دایره، مربع و مثلث و جورچینهاى ساده 4 تا 6 قطعهاى، مكعبهاى چوبى در اندازههاى گوناگون، مهرههاى بزرگى كه با نخى ضخیم به نخ كشیده مىشوند، مداد شمعىهاى كلفت، كتابهایى از جنس مقوایى ضخیم و داراى تصاویر بزرگ و ساده، وسایل بازى در حمام (استكان، فنجان و اسباببازىهاى شناور)، حیوانات عروسكى، قطار و ماشین و كامیونهاى چوبى یا پلاستیكى، وسایل خانه اسباببازى مثل ظروف و وسایل آشپزخانه و اسباببازىهایى با درپوش پیچى و... .
جواب:
افزون بر اسباببازىهاى مناسب كودكان 2 ساله، شما مىتوانید براى دخترتان، عروسكهایى با لباسهاى گوناگون و براى پسرتان ماشین، جرثقیل، بلدوزر و تراكتور اسباببازى و ابزارهاى اسباب بازى (چكش، میخ، پیچ، انبردست و...) تهیه كنید.
اسسباببازىهاى مشترك دختر و پسر در این سن، اسباببازىهاى ادارى (تلفن، رایانه، ماشین حساب و...) بازىهاى فكرى ساده، و بازىهاى ساده رایانهاى است.
جواب:
این رفتار او ممكن است به جهت دلزدگى از اسباببازىها باشد. اگر در خرید اسباببازى زیادهروى مىكنید، از میزان آن بكاهید. كودكانى كه اسباببازى فراوانى در اطراف خود مىبینند، به اشباع مىرسند و دیگر از آنها لذت نمىبرند.
اسباببازىهاى موجود را هم به طور كامل در اختیارش قرار ندهید. اسباببازىها را تقسیم كرده، تعداى را در اختیارش بگذارید و تعدادى را پیش خود نگه دارید. مىتوانید به فرزندتان بگویید كه مثلا شما فروشنده مغازه اسباببازى هستید و او مىتواند پس از مدتى، اسباببازىهایش را با اسباببازىهاى موجود در مغازه به صورت معامله پایاپاى عوض كند.
حبس و نگهدارى برخى اسباببازىهاى قدیم كه مدت زیادى در اختیار او بوده، جذابیت اولیهاش را براى فرزندتان بر مىگرداند.
علت دیگر بىتوجهى فرزند به اسباببازىها ممكن است این باشد كه اسباببازى، خوب و جالب است؛ اما بازى با آن در توان او نیست؛ یعنى با سن او تناسب ندارد؛ پس در خرید اسباببازى به این نكته (تناسب با سن) نیز توجه كنید.
گاهى فرزند ما براى بازى با برخى اسباببازىها به كمك ما نیاز دارد؛ پس بر بازى او نظارت كنید تا هنگام نیاز از راهنمایى شما بهرهمند شود.
دلیل ور رفتن او با وسایل منزل (رادیو، تلفن، دستگاه كنترل از راه دور و...)، افزون بر بىرغبتىاش به اسباببازىها، ممكن است نهى بیش از حد شما در دست زدن به این گونه وسایل باشد. یادتان باشد كه انسان بر آنچه منع مىشود، حریصتر خواهد شد (الانسانُ حریصٌ على ما مُنع) [3] پس اگر ور رفتن با این وسایل، ضرر جدى به آنها نمىزند، اجازه دهید در حضور و با نظارت خودتان، كنجكاوىاش را ارضا كند.
جواب:
1. به نقش الگویى خود توجه داشته باشید؛ پس اگر خودتان لوازم كارتان را پس از اتمام كار در جاى خودشان قرار نمىدهید؛ این رفتار را اصلاح كنید.
2. اسباببازىهاى او را هر از چند گاهى تصفیه كنید. احتمالا همین الان داخل كمد یا سبد اسباببازى او تكههایى از یك لگوى كهنه یا اسباببازىهایى كه خراب شده و دیگر مورد توجه او نیستند، وجود دارد. او براى هر بار بازى، سبدى پر از اسباببازى را خالى مىكند كه شاید به نیمى از آنها نیاز نداشته باشد.
3. پس از تصفیه اسباببازىها، قسمتى از اسباببازىهاى سالم و قابل استفاده را نزد خود نگه دارید و آنها را با اسباببازىهاى دیگرى كه در دسترس او هستند، معاوضه كنید.
4. ریخت و پاشهاى او را هرگز پشت سرش جمع نكنید. اگر اتاقش همیشه تمیز باشد، متوجه نامطلوب بودن بىنظمى نخواهد شد.
5. سعى كنید به صورت اشتراكى (با كمك شما و او) اسباببازىهایش را جمع كنید، و این خواسته را با مهربانى ولى قاطعانه (و نه تحكمآمیز) به او بگویید. انتظار نداشته باشید كه همه ریخت و پاشهایش را خود به تنهایى جمع كند. به مرور و با افزایش سن، میزان مشاركت او را بیشتر كنید تا جایى كه بتواند به تنهایى ریخت و پاشهایش را جمع كند و منظم باشد. در مورد نوپایان مىتوانید جمع كردن اشتراكى را با خواندن شعر همراه كنید كه خود این رفتار نیز براى آنان نوعى بازى و جذاب است.
6. امكان جمعآورى راحت و آسان را برایش فراهم كنید. به این معنا كه اگر كمد اسباببازى دارد، طبقهاى براى اسباببازىهاى بزرگ، و سطلهایى آویزان را براى اسباببازىهاى كوچك در نظر بگیرید.
7. در صورتى كه به خواسته شما (نظم اشتراكى) تن نداد، مىتوانید از روش محرومیت استفاده كنید (محرومیت موردى از آنچه دوست دارد كه مىتواند محرومیت از همان اسباببازى دلخواه او باشد).
8. او را از خطرهاى احتمالى ریخت و پاش بودن اسباببازىها آگاه سازید و به او بگویید كه ممكن است تكهاى از اسباببازىهاى ریز و تیز به پا یا قسمتى از بدن اعضاى خانواده آسیب برساند.
9. در صورت همكارى با شما، از تحسین و تشویق او غفلت نكنید.
_________________________
پی نوشت:
[1] ـ رونالد - س. ایلینگورث، كودك و مدرسه، ص 132 .
[2] ـ مخالفت جدى برخى اندیشهوران چون بنیامین اسپاك (1903 م) در كتاب تغذیه، تربیت و نگهدارى كودك (ص 402) با خرید اینگونه اسباببازىها، با توجه به فضاى آمریكا است كه پرخاشگرى و تهاجم و حملههاى مسلحانه در آن بین نوجوانان بیشتر به چشم مىخورد.
[3] ـ تفسیر شریف لاهیجى، ج 1، ص 292 .
منبع:
نسیم مهر جلد 3، پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان؛ حسین دهنوی