نوشته زیر برگرفته از کتاب «نسیم مهر» (متن پیاده شده برنامه پرسش و پاسخ رادیویی استاد حسین دهنوی) می باشد.
پاسخ:
بازی انواعی دارد که کودکان و نوجوانان در سنین گوناگون می توانند از آنها استفاده کنند:
1. بازی فعال:
نشستن، سینه خیز رفتن، ایستادن، دویدن، بالا رفتن، پریدن، پرتاب کردن، سرسره، تاب، طناب، دوچرخه، توپ و.... در صورت استفاده کودکان از بازی فعال، متوجه باشید که با خشونت همراه نشود و خطرساز نباشد.
2. بازی تقلیدی:
خاله بازی، دکتر بازی، حمام کردن عروسک، مهمانی رفتن، جنگ، پلیس بازی، آتشنشانی و....
3. بازی سازنده:
خانه سازی با گل و گچ و خمیر، خاک و ماسه، اسباب بازیهای چند تکه و.... به کودکان خود اجازه دهید با خاک و گل تمیز بازی کنند.
4. بازی قاعده مند:
عمو زنجیرباف، گرگم به هوا، قایم باشک، عمو رنگی، بالا بلندی و....
5. بازی فکری:
نخ کردن مهره ها، جورچین (پازل) [1]، کیت، نقاشی و....
6. بازی الکترونیکی:
سگا، پلی استیشن، رایانه و... . توجه داشته باشید که زیاده روی در این نوع بازی، آثار سویی دارد.
7. بازی با بزرگترها:
اسب سواری، دوچرخه، تنیس و... .
جواب:
كودكان زیر 1 سال، افزون بر بازىهاى فعال (نشستن، سینهخیر رفتن، ایستادن، خوابیدن روى شكم و ایستادن روى ساعدها) به بازىهاى كاركردى یا تمرینى نیز به شدت علاقه نشان مىدهند؛ مثل این كه وقتى جغجغه را تكان مىدهند، صدا مىدهد یا وقتى به عروسكشان ضربه مىزنند، تكان مىخورد یا وقتى به جعبهاى خالى مشت مىكوبند، از آن صدایى بلند مىشود.
كودك وقتى این بازى را انجام مىدهد، لبخند مىزند و گاهى صداهایى از خود در مىآورد كه نشان دهنده خوشحالى او است.
یكى از بازىهاى بسیار جذاب براى این سن، بازى «دالى موشه» یا «دالى دالى» است. این بازى را مىتوان از همان ماههاى اول زندگى كودك با استفاده از دستها انجام داد. در ماههاى بعد مىتوان از پشت مبل، در یا دیوار با او بازى كرد. فایده مهم این بازى، افزون بر سرگرمى كودك، این است كه ترس از جدایى را كاهش مىدهد.
بازى دیگرى كه كودك را در این سن سرگرم مىكند، یافتن اسباببازى پنهان شده است؛ البته اگر در حضورش آن را زیر پتو یا شىء دیگرى پنهان كنید. او همچنین از پرتاب كردن اسباببازىها به اطرافش لذت مىبرد و صحنه و صدایى كه از افتادن آن ایجاد مىشود، او را خوشحال و هیجانزده مىكند.
فرزند زیر 1 سال شما از به هم زدن و كشیدن اسباببازىها روى سطوح سخت و ایجاد صدا و هل دادن اشیاى كوچك با انگشت به جلو نیز لذت مىبرد و بازى دس دسى، دمیدن در لولههاى كاغذى خالى و تقلید صداى حیوانات برایش جالب است.
جواب:
كودك در این سن، بازى موازى انجام مىدهد؛ یعنى كنار كودكان دیگر، اما بدون مشاركت آنها بازى مىكند. بازى «وانمود سازى» برایش بسیار جالب است؛ براى مثال، با چیزى شبیه فرمان ماشین وانمود مىكند كه در حال رانندگى است و صداى مناسب ماشین را نیز در مىآورد. وقتى به باغ وحش مىرود و حیوانات را مىبیند، وانمود مىكند كه یكى از آنها است و حركات و صداى آن را تقلید مىكند.
از فواید بازى وانمود سازى این است كه كودك، تجربهاى ناخوشایند را بازآفرینى، و موقعیت منفى خود (ترسو بودن) را به موقعیت مثبت (شجاعت) تبدیل مىكند.
او در این سن به بازى «قایم باشك» علاقه دارد كه افزون بر كسب لذت، ترس از جدایى را نیز در او كاهش مىدهد.
كودك 2 ساله از بازىهایى كه در آنها صداهاى آهنگین باشد، لذت مىبرد. داخل شدن در جعبههاى بزرگ و بیرون آمدن از آنها، گذاشتن اشیا داخل جعبه و خارج كردن از آنها، و كشیدن خطهایى روى كاغذ با عقب و جلو بردن قلم، و اتل متل توتوله، از بازىهاى مورد علاقه او است.
فرزند 2 ساله شما اكنون به این حد از توانایى رسیده كه با اسباببازىهاى چند تكه (لگو)، برجهایى با شش قطعه بسازد؛ اسباببازىهاى چرخدار بزرگ را هل دهد یا آنها را بكشد و آنهایى را كه كوچكتر هستند، با دست خود هدایت كند. او مىتواند روى سه چرخهاش با حركت پاها بر روى زمین، آن را به جلو براند.
جواب:
كودكان در این سن، از بازىهاى تمرینى مانند توپ بازى، طناب بازى، گذراندن نخ از مهرهها و...، و بازىهاى خلاق مثل ساختمان سازى با مكعبها (با 9 یا 10 قطعه)، جور كردن جورچینهاى رنگى ساده، دستهبندى اشیا و... به تنهایى یا با همسالان لذت مىبرند (از این سن به بعد، بازىها بیشتر گروهى مىشود).
بازىهاى سمبولیك (نمادى، نقش گذارى) نیز بین آنها شایع است؛ مثل یك تكه چوب كه جاى اسبى تندرو یا یك سینى كه جاى فرمان ماشین و یك قالیچه سبز رنگ كه جاى زمین چمن را در بازى مىگیرد.
این كودكان به بازىهاى نمایشى (مهمان بازى، خاله بازى، عروسك بازى، دكتر بازى، معلم بازى و...) بسیار علاقه دارند. این بازىها به كودك كمك مىكند تا نقشهاى اجتماعى را بیاموزد.
فرزند 3 ساله شما اكنون به این حد از توانمندى رسیده است كه با بازىهاى ساده رایانهاى بازى كند و سه چرخهاش را با ركاب زدن و هدایت آن در پیچها به جلو براند.
جواب:
افزون بر بازىهاى مربوط به كودك 4 ساله، فرزند 5 ساله شما به بازىهاى «با قاعده» نیز گرایش مىیابد. بازىهاى با قاعده مانند بازىهاى گوناگون با توپ (فوتبال، والیبال، بسكتبال و...) است كه در آنها قانونها و قواعد ویژهاى رعایت مىشود.
بازىهاى گروهى كه رقابت را نیز در كودكان این سن بر مىانگیزند، از نوع بازىهاى با قاعده هستند.
بازىهاى با قاعده براى این سن مناسبند؛ زیرا در آنها درك ارزشهایى چون همكارى، رعایت نوبت، عدالت و انصاف و ثبت دقیق نتایج لازم است.
فرزند شما اكنون آن قدر توان دارد كه در بازىهاى نمایشى گروهى پیچیدهتر شركت كند؛ دوچرخه سوار شود؛ از سرسره بالا رود و سر بخورد؛ طناب بازى كند؛ طناب بزند؛ تاب بخورد؛ لى لى كند و با استفاده از ده مكعب، چهار تا پله بسازد.
جواب:
كودكان بیشتر در همین سن (7 ـ 6 سالگى) آتشبازى مىكنند و به آن علاقه نشان مىدهند. آتش بازى در این سن، بیشتر به جهت تقلید از بزرگترها و ارضاى حس كنجكاوى است. او دائم مىبیند كه بزرگترها براى پختن غذا، آماده كردن چایى، و روشن كردن سیگار و پیپ از آتش استفاده مىكنند و مىخواهد آن را تجربه كند.
براى ارضاى این حس، گاهى اجازه دهید در حضور شما اجاق یا شمع را روشن كند. اگر این رفتار، افزایش و ادامه یافت، ممكن است نشان دهنده مشكلى عاطفى در او نیز باشد.
این رفتار در كودكانى كه تنبیه بدنى مىشوند، بیشتر دیده مىشود؛ پس اگر چنین رفتارى با او دارید، آن را متوقف كنید.
در هر صورت، تا اطمینان از حل شدن مشكل، فرزندتان را به مدت طولانى تنها نگذارید و بدون حساسیت و واكنش شدید (اما جدى و با قاطعیت)، او را از این كار نهى كنید؛ زیرا بسیار خطرناك است و احتمال دارد آتش بازى او فاجعهاى را به بار آورد.
وسایل روشن كردن آتش (كبریت و فندك) را از دسترس او دور نگه دارید و او را از خطرهاى احتمالى آگاه سازید.
افزون بر راهكارهاى پیشین، به او بیاموزید كه اگر چوب كبریت روشنى روى فرش یا وسایل قابل اشتعال افتاد، چگونه با پتو یا پارچهاى آن را خاموش كند.
جواب:
آتش بازی کودک، نشان دهنده مشکل عاطفی او است. بررسی کنید و با به دست آوردن منشأ مشکل عاطفی او (اختلاف والدین، فرزند دوم، کم توجهی، بی محبتی، سرزنش و...) آن را از بین ببرید.
حساسیت و واکنش شدید در مقابل این رفتار، او را حریص تر می کند؛ بنابراین، واکنش شدید نشان ندهید؛ اما زمینه های خطر را با مراقبت بیشتر و قرار دادن کبریت ها و فندک ها در کمد، از بین ببرید.
فرزند خود را با آرامی و در موقعیت های مناسب (نشان دادن اخبار مربوط به آتش سوزی های مهیب از تلویزیون) آگاهی دهید که رفتارش خطرساز است و ممکن است فاجعه ای به بار آورد. نشان دادن عکس های آتش سوزی ها و قربانیان آن ها در مجلات و روزنامه ها و قرار دادن کپسول اطفای حریق در منزل، هشدار دهنده خوبی است.
توصیه می کنم هرگاه به کوه و دشت می روید، مسؤولیت روشن کردن اجاق را به او واگذارید و اگر برای روشن کردن آن، یک جعبه کبریت را به طور کامل آتش زد، بردباری کنید تا اشباع شود و در منزل و جاهای خطرساز، کمتر آتش بازی کند.
___________________________
پی نوشت:
[1] ـ Puzzle وسیله ای برای سرگرمی است که کودک تکه های به هم ریخته را مرتب کرده، کنار هم می چیند و تصویر خاصی را پدید می آورد.
منبع:
نسیم مهر، جلد 1، پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان؛ حسین دهنوی