نوشته زیر برگرفته از کتاب «نسیم مهر» (متن پیاده شده برنامه پرسش و پاسخ رادیویی استاد حسین دهنوی) می باشد.

سؤالاتی درباره ارتباط کودکان با همسالان

سؤال 1ـ پسر 8 ساله‏ ام در دوست‏یابی ضعیف است و وقتی دوستی می‏یابد، به راحتی او را از دست می‏دهد.

پاسخ:
به عقاید کودک خود در انتخاب دوست، احترام بگذارید. او را هرگز به دوستی با کودک دیگر وا ندارید. به او القا نکنید که در دوست‏یابی ناتوان است و به او نقش بی‏ عرضه ندهید.
برای ایجاد زمینه‏ ی دوست‏یابی از راه کارهای ذیل بهره ببرید:
1. ارتباط خود را با نزدیکان بیشتر کنید تا فرصت بیشتری برای انتخاب دوستان متناسب با روحیاتش به دست آورد.
2. همه یا برخی از هم کلاسی‏ هایش را به مناسبت‏ هایی به منزل خود دعوت کنید.
3. او را به شرکت در برنامه‏ های جنبی مدرسه و فعالیت‏های گروهی چون روزنامه ‏ی دیواری، اجرای مراسم، تئاتر و... و حضور در اردوها تشویق کنید.
4. ثبت نام کودک در کلاس‏های ورزشی، هنری و... می‏تواند زمینه‏ ساز دوست‏یابی او شود؛ البته به سلامت محیط این گونه کلاس‏ها توجه داشته باشید.
5. دعوت از یکی از همسالان نزدیکان برای گذراندن تعطیلات آخر هفته در منزل شما یا در یک مسافرت کوتاه مدت، ممکن است کودک شما را به او علاقه مند کند و با او دوست شود.
در صورت ناسازگاری با دوست، حساسیت نشان ندهید. این روحیه‏ ی کودکان بین 4 تا 8 ساله است که با دوست خود ارتباط یک طرفه برقرار، و به راحتی قهر می‏کنند. این کودکان، امروز دوستان گرمابه و گلستان، و فردا دشمنان خونی‏ اند. آنان به تأثیر رفتارشان بر دوست چندان اهمیت نمی‏دهند و دوستی را رابطه‏ ای دامنه ‏دار نمی‏بینند.
برای ایجاد سازگاری، بکوشید خودتان الگوی خوبی باشید و با دوستانتان بی ‏دلیل قطع رابطه نکنید. خوردنی بیشتری را در اختیار فرزندتان بگذارید تا با دوست خود به صورت مشترک استفاده کند.
با بیانی نرم و در موقعیت‏های عاطفی برخورد خوب با دوست را به او بیاموزید، و ارزش دوست خوب را برایش تبیین کنید تا بداند که انسان بدون دوست، غریب است.
امام علی (علیه السلام) می‏ فرماید: «الغریب من لم یکن له حبیبٌ». غریب، کسی است که دوستی ندارد.(1)
در صورت استمرار دوستی کودکتان، از تشویق و تحسین او غافل نشوید.

سؤال 2- آیا ارتباط کودک 4/5 ساله با همسالان لازم است و اگر همسالان مطلوب در دسترس نباشد چه باید کرد؟

پاسخ:
بله این ارتباط لازم است و سبب رشد عاطفی روحیه اجتماعی و کسب « خود انگاره» (2) کودک می شود.
در صورت نبودن همسالان یا عدم صلاحیت آنان، ارتباط فامیلی با نزدیکان همتا، ایفای نقش همسالان به وسیله پدر و مادر، بازی کودک با اسباب بازی ها (عروسک ها، خرس های پشمالو و ...) در نقش همسالان و ذکر قصه هایی با محتوای روابط همسالان می تواند تا حدودی جای رابطه با همسالان را پر کند.
در حالت ضرورت ارتباط کودک با همسالان نامطلوب (عدم امکانات یا وابستگی فرزند به آنان) برای این مساله حساسیت فراوانی نشان ندهید؛ زیرا با حساسیت شما وابستگی اش بیشتر خواهد شد: «الانسان حریصٌ علی ما مُنِع»: انسان بر آنچه منع می شود حریص تر است (3).
می توانید برای تاثیر پذیری کمتر فرزند خود، زمان ارتباط آنان را کمتر کنید یا منزل خود را محل تجمع کودکان قرار دهید تا بتوانید بر رفتار آنان به طور مستقیم نظارت داشته باشید ودر صورت لزوم (برای مثال، سخن زشتی از همسالان) با برخورد سنجیده دخالت کنید.
برای کاهش تاثیر منفی همسالان باید فضایی سالم را در خانه فراهم سازید؛ به این گونه که رابطه ای عاطفی خود را با کودک قوی تر کنید. اعتماد به نفس او را افزایش دهید و ارزش ها و ضد ارزش ها را برایش تبیین کنید.
مطلوب، ایجاد پشتوانه فرهنگی و تقویت روحیه دینی است تا فرزند شما در محیط های خارج از خانه (مهد کودک، آمادگی، مدرسه، و ...) سالم بماند و تحت تاثیر بد آموزی های دیگران قرار نگیرد.

سؤال 3 ـ دختر 3 ساله ‏ای دارم که وسایل همسالان را می‏ گیرد. با این مشکل چگونه برخورد کنم؟

پاسخ:
این گونه رفتارها برای کودک 3 ساله طبیعی است و در کودکان زیر 4 سال فراوان دیده می‏شود؛ البته درجه ‏ی آن متفاوت است.
کودکان، در این سنین گمان می‏کنند مالک همه ‏ی اشیا هستند. نگران نباشید و بکوشید تنش‏ ها را کم کنید؛ زیرا طرف مقابل فرزند شما هم کودکی است که به طور طبیعی، رفتاری مشابه از خود نشان می‏دهد. سعی کنید جلو نهادینه شدن این رفتار را بگیرید.
در تشدید این رفتار، عللی می ‏تواند مؤثر باشد:
1. آموزش از بزرگ‏ترها و همسالان:
گاهی بزرگسالان (والدین، خواهر و برادر) و همسالان بر سر اموال می‏ جنگند و این رفتار، به کودک منتقل می ‏شود. بکوشید محیط را اصلاح کنید.
2. آموزش عملی از دیگران:
گاهی همسالان یا برادر و خواهر، اشیایی را به زور از او می‏گیرند و به طور عملی، این رفتار را به کودک می‏ آموزند. جلو رفتار آن‏ها را بگیرید.
3. نیاز:
برای فرزندتان لوازم و اسباب‏ بازی‏های مورد نیازش را در حد متعارف تهیه کنید.

چند توصیه:
1. پرهیز از زور:
وقتی اسباب‏ بازی دیگران را می‏ گیرد، سعی نکنید به زور از او پس بگیرید؛ زیرا سبب قشقرق بیشتر کودک و آسیب احتمالی به شی‏ء می‏شود.
2. آموزش مالکیت:
به کودک خود بیاموزید که مالک همه چیز نیست و هر اسباب‏ بازی یا وسیله‏ ای، از آن شخص خاصی است.
3. استفاده از روش پرت کردن حواس:
از این روش برای سنین زیر 2 سال و تا حدودی سن کودک شما می ‏توان استفاه کرد. سعی کنید به ویژه در مهمانی ‏ها، شی‏ء دلخواه او را همراه داشته باشید و هرگاه خواست اسباب‏ بازی‏های کودکان دیگر را بگیرد، اسباب ‏بازی دلخواهش را به او نشان دهید؛ به احتمال فراوان، حواسش پرت خواهد شد. اگر چنین اتفاقی نیفتاد، اسباب ‏بازی دلخواهش را به همان کودکی که می‏ خواهد اسباب‏ بازی‏اش را بگیرد، ارائه کنید؛ به طور قطع به چنین معامله ‏ای راضی نخواهد شد و وسیله ‏ی کودک دیگر را رها خواهد کرد.

_______________________
پی نوشت:
1 ـ نهج‏ البلاغه، نامه‏ ی 31.
2- خود انگاره برداشتی است که انسان ازخود دارد و درصد بالایی از این خود انگاره را از دیگران می گیرد.
3- تفسیر شریف لاهیجی، ج 1، ص 292.

منبع:
نسیم مهر جلد 1، پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان؛ حسین دهنوی