بیان نظریّة استاد آیت الله علامه سیّد حسن ضیائی در درمان برخی از مشکلات مربوط به استخوان‌ها، مفاصل و عضلات:
مواردی که باید پرهیز شود:
1ـ قندهای شیمیایی (قند، شکر، شیرینی‌های قنّادی‌ها و...)
2ـ اسانس‌های شیمیایی (آبمیوه‌های شیمیایی، نوشابه‌های گازدار، بستنی‌های صنعتی و ...)
3ـ خوراک‌های صنعتی و غذاهای آماده (فست فودها، سوسیس‌ها، کالباس‌ها، همبرگرها، پیتزا و...) [که بسیاری از ویتامین‌ها و املاحِ مقوّی آن از بین رفته و تا80% از آنزیم‌های مفید آن کم شده است]
4ـ غذاهای مانده. 5ـ کم تحرّکی. 6ـ بار سنگین برداشتن
7ـ چاقی شکمی (باعث ازدیاد قوس کمر میشود.)
8ـ إضافه وزن(هر یک کیلوگرم إضافه وزن معادل 10 برابر فشار اضافه بر مفصل زانو وارد می‌کند.)
9ـ فشار اضافه به یک طرف مهره‌های بدن (یا عدم توازن)
10ـ کوله‌پشتی سنگین (وزن آن بالای 15 تا 20 کیلوگرم باشد.)
11ـ کفش پاشنه بلند و کفش و دمپایی غیر مناسب پوشیدن (یعنی کفشی که کف آن تخت باشد، یا کف آن یا خیلی نرم، یا خیلی خشک مانند چوب باشد، یا پاشنۀ آن بیش از 2 سانتی متر باشد، یا کفش تنگ باشد.)
12ـ پیاده روی‌های طولانی مدّت بدون استراحت در بین آن
13ـ راه رفتن نامناسب (قوز مانند راه رفتن، سینه سِپَر راه رفتن یا به اصطلاح عامیانه سینه کفتری راه رفتن)
14ـ رانندگی طولانی مدّت (لذا هر دو ساعت، 15 دقیقه استراحت کنید)
15ـ به مدّت زمان طولانی، دو زانو یا چهار زانو نشستن
16ـ ایستادن در مدّت زمان طولانی، نشستن در مدّت زمان طولانی
17ـ زیاد بالا و پائین رفتن از پلّه و نردبان و چهار پایه
درمان التهاب مفصل (آرتریت):
1ـ خوردن دمکردۀ سیاهدانه با عسل (یک استکان) و ماساژ با روغن سیاهدانه در بین روز، 2ـ عصرانه خوردن روغن بنفشۀ طبّی (که در پایۀ روغن زیتون به دست آمده) و ماساژ با آن، 3ـ خوردن سبزی خرفه و تخم آن، 4ـ ماساژ با روغن طبیعی مار، 5ـ ماساژ با روغن‌استبرق، 6ـ خوردن سبزی‌ریحان و تخم آن، 7ـ خوردن یک‌عدد کدو‌مسمّی با پوستش(کدو خورشتی= کدو سبز)، 8ـ خوردن مغز گردو با پنیر در شب،9ـ خوردن یک قاشق غذاخوری روغن زیتون خوراکی طبیعی به همراه غذا (زیرا اُمِگا 3 موجود در مغز گردو و روغن زیتون، ضدّ التهاب مفصل و خشکی مفصل صبحگاهی است)، 10ـ زنجفیل پرورده در عسل طبیعی.
سائیدگی مفصل (آرتروز):
علل ایجاد آرتروز: 1ـ وزن نامناسب؛ زیرا 10 الی 20 کیلو اضافه وزن، 20% الی 30% آرتروز را افزایش میدهد، 2ـ کمبود ویتامین D، 50% تا 60% آرتروزها را افزایش میدهد، 3ـ کمبود سِلِنیوم، 4ـ کمبود ویتامین B، 5ـ عضلات ضعیف، 6ـ چهار‌زانو زیاد نشستن، 7ـ گردن را در یک حالت زیاد نگه داشتن، 8ـ چرخش ناگهانی، 9ـ خم شدن زیاد
درمان: 1.یک‌قاشق غذاخوری پودر سنجد (که از مخلوط پودر پوست‌و گوشت‌و هستۀ سنجد است) در یک‌لیوان شیر، 2. شیر خرما، 3.شیرۀ خرما، 4ـ برگ سنا، 5ـ سنجد، 6ـ زنجفیل (زنجبیل، به تنهائی یا مخلوط با عسل)، 7ـ سبزی‌جاتِ تازۀِ سالمِ بهداشتی به رنگ‌های زرد، بنفش و سبز، به همراه ناهار و شام بخورند، 8ـ برای از بین بردن درد آرتروز، روغن رازیانه را بر محل درد بمالید.
پیشگیری از آرتروز گردن: 1. صبح، ظهر و شب، هر بار 30 مرتبه دستها را به کمر گرفته و شانه ها را بالا داده و به حالت چرخش به عقب دور دهند، 2.گردن را به چهار طرف بطور آهسته و نَرم، هر طرف 10 مرتبه، 3. آرنج را روی میز گذاشته، کف دست را به مدّت 10 ثانیه به پیشانی فشار دهند، 4.به مدّت 10 ثانیه سر را به عقب فشارداده، درحالیکه دو دست را پشت‌سر گذاشته‌و به طرف جلو فشاردهند، 5.بایستی بالِشِ سر، کوتاه و سِفت باشد.
درمان سائیدگی غضروف:
1ـ مخلوط پودر سنجد با شیر، 2ـ قرص کلسیم غضروف آمریکائی (با تجویز متخصص)، 3ـ مصرف کلّه پاچه (منع مصرف در بیماران دارای چربی‌خون بالا و بیمارانی که رسوب کلیه آنها زیاد است). توجّه: برای ایجاد یک‌میلی‌متر ضخامت غضروف، نیاز به 3 الی 4 سال زمان است.
* توجّه: گاهی دردهای مفصل و زانو مربوط به بیماری‌های فشار خون، چاقی شکمی، و چاقی به نوع إضافه وزن می باشد، لذا شخص بیمار در صورت إبتلا به یکی از این‌ها، موارد ذیل را رعایت کند:
ـ درمان فشار خون: 1. خوردن میوۀ گریپ فوروت به همراه ناهار و شام، 2. سبزی شنبلیله بعد از ناهار و شام.
ـ درمان چاقی‌شکمی: 1.خوردن یک‌قاشق‌چایخوری پودر زنیان (منع مصرف در حاملگی‌و شیردهی) با یک‌لیوان دوغ‌شیرین‌کم‌چرب، یا خوردن یک‌استکان عرق‌طبیعی‌زنیان (منع مصرف در حاملگی‌و شیردهی)، 2.خوردن یک‌قاشق‌چایخوری پودر زیره با غذا (منع مصرف در حاملگی).
ـ درمان چاقی به نوع اضافه وزن: 1. قبل از غذا سالادِ کاهو و خیار و آبغوره بخورید، 2. بعد از غذا یک عدد سیب بخورید، 3. وسط روز و عصرانه یک استکان عرق زیره (منع مصرف در حاملگی) بخورید.
درمان کمبود مایع مفصلی:
1. یک عدد لیمو شیرین، 2. مغز بادام شیرین درختی خام 14 عدد، 3. قرص شیمیائی ویتامین B1 300 میلی گرمی 20 عدد، که هر روز یک عدد مصرف گردد (با تجویز پزشک). یا یک قاشق چای‌خوری پودر عَلَفِ هفت بند (هزار بند) در یک استکان آبجوش دَم شود، سپس میل گردد.
درمان عمومی رُماتیسم مفصلی:
1. آلوبخارا، 2. انار شیرین یا رُبِّ طبیعی انار شیرین، 3. زرشک خام، 4. روغن گُل بنفشۀ طبّی هم بخورید و هم ماساژ دهید، 5. ماساژ با روغن طبیعی مار.
درمان درد مفاصل ناشی از سردی مفاصل و بادگرفتگی:
یک قاشق غذا خوری سرکۀ طبیعی به همراه زنبق (سوسن) خورده، و ماساژ با روغن زنبق (سوسن) دهید.
درمان قولنج و درمان بادگرفتگی و اسپاسم‌های عصبی و گوارشی و درمان باد گرفتگی سرتاسری:
1ـ یک‌قاشق غذاخوری مخلوط سرکۀ‌طبیعی به همراه زنبق (سوسن) میل کرده، 2ـ سُعوطِ (استنشاق) عَنبَر و زَنبَق در شب، 3ـ مخلوط یک مُشت سبزی‌شنبلیله با یک مُشت انجیرخشک در آب طبخ نموده‌و سپس صاف کنیدو روزی یک‌استکان بخورید(در روایات‌شیعه آمده)
تشکیل شبکۀ پروتئینی در مفصل:
علّت وجود تشکیل شبکۀ پروتئینی در مفصل: در کسانی که چربی‌زیاد بخورندو کم‌تحرّک باشند، ضایعۀ تجمّع نسج‌چربی در زانو بالا می‌رود، و وجود نَسج چربی در جِدار زانو یا در جِدار شکم به مقدار زیاد، ایجاد مادّۀ لیپوکالین در زانو یا مفصل نموده و ضایعه در زانو ایجاد میشود.
درمان: بمدّت 40 روز آب درمانی به این‌صورت‌که در 24 ساعت، 10 إلی 12 لیوان آب‌و آب جوش ولرم مخلوط با عسل اُستُوخُدّوس مصرف‌شود
باید توجّه داشت که در پزشکی جدید، متخصّصین پس از مشورت (کمیسیون پزشکی)، جراحی را پیشنهاد میکنند.
درمان پوکی استخوان (استئوپُورُز):
درمان طبیعی: صبح: شیر عسل، ظهر: شیر خرما، عصرانه: پودر سنجد(که از مخلوط پودر پوست و گوشت و هستۀ سنجد است) مخلوط با شیر، عصرانه یا وسط روز: خوردن مخلوط سه شیره (خرما، انگور، توت)، شب: مغز گردو با پنیر
درمان شیمیائی: ویتامین B1، قرص کلسیم D، قرص کلسیم غضروفی (با تجویز پزشک متخصص)
درمان نرمی استخوان (راشیتیسم):
1ـ شیر خرما، 2ـ پودر سنجد(که از مخلوط پودر پوست و گوشت و هستۀ سنجد است) با شیر، 3ـ حلیم گندم گوشت، 4ـ جوشاندۀ غلیظ مریم‌گُلی درمان راشیتیسم و رماتیسم است.
دیسپلازی فیبرو:
در این بیماری بر اثر یک نقص ژنتیکی، استخوانِ طبیعی و سالمی ساخته نمیشود، بلکه در بعضی نواحی بدن، استخوان، ضعیف و پوک است. این نواحی ضعیف استخوان که در کل اسکلت بصورت پراکنده وجود دارد، ممکن است موجب درد یا شکستگی استخوان شوند و گاهی اوقات استخوان ها بر اثر این عارضه تغییر شکل پیدا میکنند.
درمان: 1ـ پودر سنجد(که از مخلوط پودر پوست و گوشت و هستۀ سنجد است) مخلوط با شیر، 2ـ مخلوط خُرما با مغز بادام درختی شیرین خام، 3ـ خوردن مخلوط سه شیره (خرما، انگور، توت)، 4ـ مخلوط باقِلّا آب پز با پوست سبز آن، با خرما و کره بهمراه نان سبوس دار میل شود.
توجّه: گاهی این عارضه در نواحی متعدد از چند استخوان بدن است‌و همچنین نواحی از رنگ پوست تیره تر میشود و اختلالات هورمونی هم بوجود میاید، که به این بیماری سندرم آلبرایت گویند، در اینمورد بیمار علاوه بر مصرف‌موارد بالا، شیرتازۀ‌گاو با عسل‌طبیعی گَوَن و شیر خرما نیز مصرف کند.
تنگی کانال نخاعی:
بطور معمول در افراد مُسِنّ رخ میدهد و دیسک‌ها خشک و متورّم می‌شوند.
علائم: بی حِسّی، گرفتگی عضلات، درد کمر، درد ساق‌ها، درد شانه، درد بازو، ضعف قسمتی از پاها، ضعف قسمتی از دستها، ایستادن و یا راه رفتن درد را بیشتر و بدتر می‌کند.
درمان: 1ـ گاهی کُمپِرِس سردو گاهی کمپرس گرم باعث کاهش‌درد میشود، 2ـ گاهی خوردن روغن‌بنفشۀطبّی (که در پایۀ روغن زیتون درست شده باشد)، و ماساژ با آن، و یا خوردن سیاهدانه با عسل و ماساژ با روغن سیاهدانه باعث کاهش درد شده، 3ـ نرمش‌های مناسب و استراحت لازم در بین کارها مخصوصاً هر دو ساعت کار 20 دقیقه استراحت‌کنید، 4ـ اگر تنگی کانال نخاعی ژنتیکی و وراثتی یا زائدۀ استخوانی باشد، بایستی جرّاحی شود
درمان دیسک و سیاتیک:
1.خوردن دمکردۀ سیاهدانه با عسل آویشن یا اُستوخدّوس (یک استکان) و ماساژ با روغن سیاهدانه در بین روز، 2.خوردن سیاهدانه با عسل، 3. گلبرگ‌های گُل لالۀ سرنگون (گُل قَهرو) را پودر نموده و مخلوط با گلاب طبیعی کنید و هر صبح و شب، با این مخلوط ماساژ ملایم دهید و ضماد نمائید، 4. هر روز، مخلوط نصف قاشق چای‌خوری اَنزَروت با یک قاشق مربّاخوری روغن بید انجیر ( روغن کرچک) بخورید (ضدّ درد مفاصل و سیاتیک)
درمان درد کمر (لومباگو):
1.فقط یکبار ضماد سیر(منع مصرف در حساسیت پوستی) 10 دقیقه روی کمر باشد، 2. فقط یکبار ضماد خردل (منع مصرف در حساسیت پوستی) به مدّت 10دقیقه روی کمر باشد، 3.خوردن پاچۀ گوسفند (منع مصرف در بیماران دارای چربی‌خون بالا و بیمارانی که رسوب کلیه آنها زیاد است)، 4.خوردن کشمش و مغز گردو، 5.خوردن کشمش و نارگیل، 6. یک قاشق چای‌خوری پودرِ سیاهدانه را در یک قاشق غذاخوری روغن کوهان شتر مخلوط کرده، به مدت 20 دقیقه ماساژ دهید، 8ـ خوردن نخود پُخته، نخودی زرد، آب نخود زرد، 9ـ حلیم گندم و گوشت، 10ـ خوردن گوشت پرندۀ هوبرِه (حُباری)
درمان شکستگی و جوش خوردن ترک استخوان:
پرهیز شود از خوردن چیزهای تُرش، و خوردن چیزهای تند و تیز.
درمان: 1ـ هرروز بمقدار یک ماش یا عدس، مومیای اصل (عَرَقُ الجِبال) بخورد، 2ـ هر روز 7 الی 14 عددخرما را بهمراه 7 الی 14 عدد مغزخام بادام‌درختی‌شیرین بخورد (یعنی دوتا دوتا باهم جویده و خورده شوند) که سرعت به بهبودی می‌بخشد، 3ـ بعد از بهبودی و بازشدن محلّ شکستگی‌و ترک‌خوردگی توسّط دکتر، مومیا را در آبجوش ولرم حل کند و بصورت ملایم به محلّ شکستگی و ترک خوردگی، بمالد.
توجّه: پس‌از شکستگی، در ابتدا بایستی به شکسته‌بند ماهر یا به متخصّص ارتوپدی مراجعه کرد، تا بدرستی استخوان‌های شکسته جابیفتند و در یک راستا قرار بگیرند و سپس موارد بالا مصرف شود.
درمان کوفتگی و ضرب دیدگی:
1.ضماد تُرُب مخلوط با عسل، 2. ضماد مخلوط زردچوبۀ خالص با زردۀ تخم‌مرغ سالم، 3.ضماد مخلوط پودر زَمِه در زردۀ تخم‌مرغ سالم.
درمان کشیدگی عضلۀ پا: ضماد مخلوط کتان با عسل آویشن.
درمان درد ماهیچه و درمان ورم بدن:
صبح‌قبل‌از کار: زنجفیل پرورده در عسل، قبل‌از ناهارو شام: مخلوط ماست‌شیرین کم‌چرب با آویشن، بعد‌از ناهارو شام: سیاهدانه با عسل.
درمان دردهای عضلانی و رفع گرفتگی عضلانی:
درمان‌های خاص: 1ـ اگر از کمبود کلسیم باشد، لبنیات بخورد، 2ـ اگر از کمبود منیزیم باشد، مویز بخورد، 3ـ اگر از کم‌کاری تیروئید باشد، نمک یُد دار دریا در اوّل و آخر غذا و سوپ ذرّت بخورد، 4ـ اگر ناشی از سرد مزاجی و باد گرفتگی باشد، روغن زنبق (سوسن) خورده و با روغن زنبق ماساژ دهد، 5ـ اگر ناشی از تحرّک زیاد و یا نرمش و ورزش باشد، بعد از تحرّک، نرمش و ورزش، دو عدد میوۀ شاه بلوط (بلوط الملک= قَصطَل) بخورد. و همچنین مقداری زنجفیل پرورده در عسل بخورد.
درمان‌های عمومی: 1ـ خوردن یک‌استکان عرق‌طبیعی تَرخون، قبل ازغذا، 2ـ خوردن 7 عددخرما بعد ازغذا، 3ـ هر صبح و شب ماساژ با روغن نارگیل (یا قبل از هر خوابیدن با روغن نارگیل ماساژ دهد)، 4ـ صبح ناشتا، خوردن کشمش‌انگور یاقوتی (قرمز)، 5. اسفناج با پیاز را به‌عنوان میان وعدۀ غذائی یا به‌عنوان غذای اصلی به همراه نان سبوس‌دار میل کنید، 6.خوردن سبزی ریحان(یا تخم آن ) به همراه غذا .
واریس پشت پا:
نارسائی ورید (سیاهرگ) سطحی اندام تحتانی هنگام اتّصال به ورید مرکزی، باعث ایجاد واریس رگ میشود.
علل ایجاد واریس: 1ـ چاقی زیاد (که در مردان بیشتر واریس پشت ساق پا است و در زنان بیشتر واریس دور مفصل مچ پا است)، 2ـ ورزش‌های سنگین، 3ـ کارهای سنگین، 4ـ حاملگی های مکرّری که توأم با کار ایستادۀ زیاد است، 4ـ افزایش سن، 5ـ وراثت، 6ـ ایستادن یا نشستن های طولانی روی صندلی، 7ـ استعمال دخانیات، 8ـ ضربه به پا در اثر تصادف یا شکستگی ، 9ـ مصرف قرص های ضدبارداری، 10ـ وجود لخته در وریدهای عمقی پا به هر دلیل، 11ـ یبوست و بواسیر که باعث زیاد نشستن در توالت میشود، 12ـ بسیار کم خوردن آب و آبجوش ولرم و داشتن یبوست در زنان حامله (که علاوه بر واریس پشت پا، باعث افتادگی رحم نیز میشود).
توجّه: بروز واریس در زنان بیش از مردان است زیرا هورمون هایی که با غلظت بالا در بدن آنها وجود دارد، تا حدی شل کننده دیواره عروق هستند. در دوران بارداری هم به دلیل تغییرات هورمونی و فشاری که در لگن به وریدها وارد می شود، احتمال بروز واریس وجود دارد.
ازموارد ذیل پرهیز‌شود: بارسنگین، یکجا زیاد‌ایستادن، زانوی‌پا روی زانوی‌پای‌دیگر انداختن، کفش پاشنه‌بلند، غلظت‌خون، زیاد نشستن
درمان: 1. پنبۀ آغشته به آبلیمو ترش تازه روی رگ‌های واریس بمالید، 2. از جوراب ضدّ واریس استفاده کنید، 3. زالو طبّی روی رگ‌های واریس بمدّت 20 دقیقه گذارید، 4ـ خوردن میوۀ شاه‌بلوط، 5ـ شب قبل از خواب چند برگ سداب بخورید (منع مصرف در زنان حامله، و همچنین مردان جوان نخورند؛ زیرا باعث کاهش اسپرم میشود).
« بحث التهاب مفاصل »
دكتر محمد رضا هاتف فرد (متخصص داخلي، فوق تخصص روماتولو‍ژي، رئيس پنج همايش بين المللي روماتولوژی و دانشيار دانشگاه علوم پزشكي مشهد) فرمودند:
بيماري التهاب مفاصل، كشنده نيست امّا مي‌تواند گاهي زندگي فرد را به شدت دچار مخاطره كند. لذا درمان التهاب مفاصل، كيفيت زندگي را افزايش مي‌دهد. التهاب مفاصل افراد را در سنين كودكي تا سالمندي درگير مي‌كند گرچه در سنين ميانسالي شايع است.
التهاب مفاصل يك عنوان كلي براي دسته‌اي از بيماري‌ها از طيف حادّ تا مُزمِن است كه مي‌تواند باعث ايجاد ورم در مفاصل بدن و دردناكي آنها شود.
بيماري التهاب مفاصل به دو دسته بزرگ تقسيم مي‌شود: الف. التهاب يك مفصل (مُونُو آرتريت)، ب. التهاب چند مفصلي (پُلي آرتِريت)، كه هر كدام علل و بيماري‌هاي مختلفي را شامل مي‌شود، اين بيماري‌ها غالباً شروع حادّي دارند ولي به تدريج مُزمِن مي‌شوند
بيماري التهاب مفاصل، بيماري با علت‌هاي ناشناخته است گرچه علل ديگر هم دارد:
1ـ عامل ارثي
2ـ عفونت‌ها، که از مهمترين عامل‌هاي التهاب مفاصل است، مانند: تب مالت، لذا التهاب حادّ چند مفصلي (پلي آرتريت) در سنين پائين و نوجواني بخاطر بيماري بِرُوسِلُوز (تب مالت) است كه شايع‌ترين شكل اين بيماري ، آرتريت رُوماتُوئيد است.
3 – استرس‌ها، که باعث تشديد علائم التهاب و شدت يافتن درد رماتيسم است.
4 – نقرس (MSU) كه ابتلا به التهاب مفصل حادّ می آورد.
5 – سِلِ خوني، عفونت‌هاي قارچي و تب مالت كُهنِه و مُزمِن، التهاب مزمن مفصل‌ها مي‌آورد.
6 – آرتروز نيز ابتلا به التهاب مفاصل مي‌آورد.
7 – بيماري لوپوس: شديدترين شكل التهاب مفاصل از نوع التهاب‌هاي چند مفصلي است. بيماري لوپوس در بين انواع التهاب‌هاي مفصلي، بيماري شايعي نيست اما بدليل عوارض سوئي كه دارد مي‌تواند كيفيت صحيح زندگي را بشدّت پائين آورده و در صورت درمان نشدن باعث مرگ فرد شود. يعني بيماري لوپوس (بيشتر در خانم‌هاي جوان ديده مي‌شود) به این‌صورت است كه تمام مفاصل و تمام عروق فرد بيمار از موي سر، پوست و دهان گرفته تا سيستم قلبي و شكمي را درگير كرده و به تدريج فرد لوپوسي آن قدر ناتوان مي‌شود كه مرگ در انتظارش خواهد بود.
توجّه: بيماري‌هاي مفصلي در پزشكي جديد به طور كامل ، قابل درمان نيستند اما شروع درمان و استفاده از داروها، مي‌تواند از ناتواني بيمار و پائين آمدن شديد كيفيت زندگي كم كند .
تذكّر: برنامه غذائي صحيح ، شدت دردهاي التهابي مفصل و دردهاي رماتيسمي را كاهش مي‌دهد و گاهي عامل پيشگيري و گاهي عامل درمان نيز مي‌شود، لذا بایستی برنامۀ غذائی زیر رعایت شود:
1ـ چربي‌هاي غير اشباع {ضروري (اُمِگا 3)، غير ضروري (اُمگا 6)}: الف. روغن زيتون، روغن كتان، ب. ماهي سفيد، ماهي قزل آلا (بعد از آن خرما یا عسل خورده شود)، ج. گردو با پنير در شب، مغز خام بادام شيرين
2ـ رژيم غذايي كم كالري (مصرف كم قند شيميايي و اگر نخورند بهتر است ... )، 3ـ رژيم غذايي كم آلرژي و كم حسّاسيّت زا (یعنی مقدار كمي فلفل، یا سُس فلفل یا غذای هندی، و اگر این موادّ حسّاسیّت زا را نخورند بهتر است)
4ـ كاهش وزن (داراي وزن ايده آل)
5ـ مصرف آنتي اكسيدان‌هاي غذائي كه در ميوه‌هاي رسيدۀ تازه و سبزي‌هاي تازۀ سالم و بهداشتي هست:
الف. ويتامين C ، مانند: پرتقال، هندوانه ، ب. ويتامين D ، مانند: نور آفتاب، كره
ج. كاروتنوئيدها، مانند: گوجه فرنگي رسيدۀ خام، هويج زرد، انواع كلم