بسم اللـه الرّحمن الرّحیم

سوال 1 : آیا سیاست رشد جمعیت ، مخالف آزادی و استقلال زن نیست؟

پاسخ: واضح است که طرح مسئله رشد فکری زن و بالا بردن سطح آگاهی وی در کشور های اسلامی توسّط کشورهای معاند، به خاطر توجّه کافی به آنها نمی باشد، بلکه تنها از آن به عنوان وسیله ای برای کاهش سطح رشد جمعیّت استفاده می شود . در این طرح, مقصود از " رشد زن" تغییر موقعیّت زن و نقش و کارکرد وی در جامعه می باشد که به عقیده پایه گذاران سیاست های جمعیتی به معنی جدا شدن زن از هرگونه ارزش های اخلاقی و اجتماعی است; ارزش هایی که ریشه مذهبی دارند.

در نتیجه این سیاست ، زنان مسلمان چیزی به دست می آورند از نوع آزادی زن غربی , و همین امر یکی از ابزار هایی است که موجب می شود سطح رشد جمعیّت در کشور های اسلامی سیر نزولی داشته باشد.ارائه افکار جدید که چون دستاویزی برای جدا ساختن زن از ارزش های جامعه اش مطرح میگردد موجب شده تا موقعیّت زن و نقش وی در جوامع اسلامی تغییر یابد و سخن از شرکت دادن زن در طرحهای رشد از این فکر سرچشمه میگیرد که از طریق تعلیم زن صورت میگیرد.آنچه از تحقیقات به دست می آید این است که چنین زنانی به شرکت در بازار کار روی میاورند و همین زنان شاغل هستند که اکثراً منادی جدا شدن از ارزش های اجتماعی خویش می باشند تا بدین وسیله، زن همراه با تمدّن غرب در مسیر بی دینی پیش برود و الگوهای غربی را برای خود بپذیرد.

دقیقاً همین زنان هستند که از زنان دیگر می خواهند با پذیرش ویژگی های یک زن غربی در مسیر بی دینی پیش بروند به این دلیل که بچّه دار شدن (زایمان) با آزادی و استقلال و تحقق هویّتشان در تضاد است!

آنها تلاش می کنند زنان را متقاعد کنند که زایمان ، زیبایی و سلامتی زن را به خطر می اندازد.تردیدی نیست که حرکت زنان در کشور های اسلامی که راه فرهنگ غرب را در پیش گرفته اند، زنان مسلمان را به طرف الگوهای فرهنگی غرب می کشاند.

سوال  2 : آیا مشکل زادوولد با " کار فرهنگی " حل می شود؟

پاسخ: پس از طرح مسئله بحران زادوولد توسط مقام معظّم رهبری و هم زمانی آن با علاقه دولت نهم و دهم, و تدبیرات آن برای حل این معضل شاهد اتفاق خاصی نبوده ایم. برای درک اینکه "هیچ اتفاقی نیفتاده " نیازی نیست تا از اطّلاعات خصوصی مردم آگاهی داشته باشیم, تنها نگاهی به آمار زادوولد در کشور پس از گذشت حدود دو سال از طرح این موضوع بیانگر این حقیقت است که تغییری در رشد جمعیّت نداشته ایم،حتّی نیاز به این کار هم نیست همین که چنین آماری اعلام نمیشود خود ناشی از این است که آن چنان امیدوار کننده نبوده است.

اما چرا این گونه است؟ تا کنون دلایل ساده ای گفته شده؛ از جمله که حمایت های دولت در موضوع تکثیر اولاد چشمگیر نیست و حتّی اینکه اعتمادی به قوانین مصوب در نظام نیست،زیرا به طور شبانه روزی تغییر میکنند و البته اینکه وقتی همین جمعیّت مشکل اشتغال و حتّی بعضاً تأمین مسکن و معاش دارند چرا باید بدبخت دیگری را به این جمع اضافه کنیم و ...

البته این حرف ها هیچ گاه در رسانه هاي حامي نظام مطرح نمیشوند زیرا در واقع جواب خاصی برای آنها ندارند.اگرچه عدم طرح آنها به معنی این نیست که در اذهان مردم وجود ندارند و یا در فضای وب و رسانه های دیگر طرح نمی شوند.

     آیا با "کار فرهنگی" میتوان معضل زادو ولد را حل کرد؟

در شرایط فعلی قطعاً خیر؛ چرا که"کار فرهنگی" را چنانچه به معنای "تبلیغ یک تفکر" بگیریم ،شرط پیشینی آن "وجود یک فکر است" و مشکل هم دقیقاً همین جاست . ما "حرفی" در جواب به پرسش های ذکر شده نداریم که بخواهیم آن را با کار فرهنگی تبلیغ و القاء کنیم.ما میگوییم "کاهش جمعیّت یک بحران محسوب میشود" و مردم به راحتی پاسخ میگویند" جمعیّت بیکار و بی کیفیّت بحران بدتری است".حتّی اگر دست به دامن الفاظی چون "سرباز ولایت و اسلام" بشویم, پاسخ خواهم شنید که" یک گردان سرباز راضی از نظام، بهتر از یک پادگان سرباز ناراضی است."

باب این بحث ها هیچ گاه در رسانه ملی و دیگر رسانه های جمعی داخلی باز نمی شود. اگرچه در" بی بی سی "می شود. دلیل آن هم واضح است: جوابی برایشان نداریم.

"نداریم" نه به این معنی که ما اهالی رسانه نداریم ،کارشناسان هم جوابی در خور آن ندارند. چه بسا کارشناسان این حرف ها را درست هم بدانند, که می دانند.

 اما آیا این بدان معناست که رهبری, حرفی غیر کارشناسانه می زند؟

این سؤالی بسیار جدّی و حیاتی است و عدم پاسخ به آن, ریشه شکل گیری بسیاری از شبهات در اذهان مردم .

چرا کارشناسی رهبری با کارشناسی ما و کارشناسان ما در تضاد است؟

آیا علّت این اختلاف این است که ایشان اطلاّعاتی دارند که دیگران ندارند ؟

حتّی اگر این گونه است آیا ایشان از آمار بیکاری و تورم بی اطّلاع هستند؟

قطعاً خیر.پس علت این توصیه ایشان چیست؟

ظاهراً باید ریشه این اختلاف را چیزی فراتر از اطلاّعات دانست; یعنی خود "کارشناسی" .ایشان همین اطلاّعات را که هر کسی می تواند آنها را بداند, جور دیگری و بر مبنای دیگری و با شاخص های دیگری تحلیل میکنند و نکته مهم اینجاست که تفاوت این دو نوع تحلیل چیزی از جنس تفاوت نظر دو کارشناس و حتی دو نحله اقتصادی نیست، تحلیلی در خلاف جهت کلّ علم اقتصاد است.تحلیلی است که ازمبنا با این "علم" , در تضاد است.تحلیلی است که از همان ابتدا با تعریف این علم یعنی" اختصاص منابع محدود به نیازهای نامحدود" مخالف است و اصلاً منطق این تعریف را باطل می داند.

مسئولینی که سیاست تحدید نسل را پیش گرفتند بر مبنای آنچه "علم" نامیده می شد عمل کردند و هنوز هم از عملکرد خود دفاع می کنند. کار آنها به واقع "علمی" بود، براساس همان چیزی بود که در دانشگاه خوانده بودند و چه بسا مطالعات فرادرسی هم در آخرین نظریات اقتصادی داشته اند تا کارشان را دقیق انجام دهد.

امّا مشکلی که در واقع موجود است این است که علم بشری گاهی و در برخی موارد با دین در تضاد است.آنچه تحت عنوان "تحوّل در علوم انسانی" شناخته می شود، ریشه در همین اختلافات مبنایی دارد و در همین مواقع خود را عیان میکند.

تحوّل در علوم انسانی  باید آغاز گردد و جز یک "تحلیل بر مبنای دین" توانایی این تحوّل را ندارد.تحوّل علمی یک فرآیند آرام و بی تنش نیست بلکه به واقع به یک "انقلاب" شبیه است.انقلابی که مبارزه میطلبد،چالش میطلبد،ایستادگی میطلبد.در انقلابات علمی به واقع گروه های چریکی طرفدار نظریه جدید شکل می گیرند و با نظریات پذیرفته شده قدیمی, به مبارزات علمی سنگین می پردازند.انقلاب علمی یعنی ارائه تحیلی کاملاّ متضاد با آنچه در جامعه به صورت بنیادین نهادینه شده و ریشه کرده است. مثلا در اقتصاد, یعنی زیر سوال بردن این فرمول به ظاهر بدیهی که"جمعیّت بیشتر = هزینه بیشتر برای حکومت = لزوم فقر بیشتر" .

تحول در علم اقتصاد، یعنی بتوان تحلیلی ارائه داد که بر مبنای آن ثابت شود هر چه جمعیّت افزایش یابد، ولو دولت برای آن آمادگی کاملی هم نداشته باشد وضع بهتر خواهد شد.

این یعنی حرفی بر خلاف پذیرفته شده ترین باور های جامعه.تا به این سمت و سوها پیش نرویم با توصیه و لبخند و ارائه آمار و بازپخش سخنان رهبری و ... هیچ اتّفاق قابل توجّهی نمی افتد.

سوال 3 : آیا افزایش جمعیّت منجّر به کمبود منابع طبیعی نمی شود؟

شما که این اندازه از افزایش جمعیّت حرف می زنید, آیافکری به حال منابع لازم برای ادارهء جمعیّت بیشتر کرده اید ؟ یکی از این منابع آب است که ما برای جمعیُّت امروزمان دچار مشکل هستیم; چه برسد به این که بخواهیم برای جمعیّت بیشتری آب تأمین کنیم.

پاسخ: به فرض اینکه آمار کمبود آب و انرژی صحیح باشد و بیست سال آینده دروغ بودن آن مانند برخی شعارهای دیگر مثل "فرزند کمتر" ثابت نشود , و بعضی ندیران برای شانه خالی کردن از عدم مدیریّت خود , آن را اعلام نکرده باشند !(البته بحث های اسراف و صهیونیسم را جلوتر به آن می پردازیم.)

 اجازه بدهید که این پرسش را کمی عمومیّت بدهیم.کمبود آب یکی از مسائلی است که می تواند به هنگام افزایش جمعیّت نگران کننده باشد; امّا در کل کمبود منابع انرژی و خوراکی از نگرانی های اصلی انسان امروز است; امّا در این میان چند نکته را باید در نظر گرفت:

    اول ) اوّلین بار که این ایده مطرح شد

اوّلین نفری که این ایده را مطرح کرد یک استاد دانشگاه انگلیسی با نام توماس رابرت مالتوس(1766-1834) بود.او معتقد بود که با توجه به محدودیّت منابع کشاورزی و عدم تناسب رشد آن با رشد جمعیّت باید جمعیّت را کنترل کرد.(رساله نکاحیّه ، ص 136 )

مالتوس با نگاهی کاملاً غیر دینی این نظریّه را مطرح کرد . از آن روز تا امروز حدود دو قرن می گذرد; امّا نه تنها درستی نظریه مالتوس به اثبات نرسیده بلکه با افزایش محصولات کشاورزی و کشف منابع جدید انرژی معلوم شده که نگرانی او چندان به جا هم نبوده است.

    دوّم ) اسراف و منابع

در جواب این سؤال باید به این پرسش اساسی پاسخ داد که آیا آنچه امروز تهدید کنندهء منابع مورد نیاز آنان است جمعیّت است یا اسراف افسار گسیخته که جزو زندگی انسان ها شده؟مقایسهء مصرف امروز و دیروز انسان ها به راحتی نشان میدهد که اولاً اسراف تبدیل به یک مسئلهء عادی شده و ثانیاً هر نفر آدم به اندازه چندین نفر مصرف دارد!

در حال حاضر میانگین آب مصرفی سرانه جهان حدود 580 متر مکعب برای هر نفر در یک سال است; اما این در حالی است که در ایران با این که در منطقه خشک و نیمه خشک قرار دارد و جزو کشور های کم آب محسوب می شود این سرانه برای هر نفر حدود 1300 متر مکعب در سال است و به رغم توصیه ها برای اصلاح الگوی مصرف آب در کشور، سرانه مصرف همچنان در ایران دو برابر  میانگین دنیاست. از سوی دیگر هدررفت آب در ایران برای هر فرد روزانه 150 لیتر آب در شبانه روز است که بر اساس آن سهم استحمام 50 لیتر، سرویس بهداشتی 30 لیتر،شستن لباس ها 20 لیتر ،پخت و پز 15 لیتر، شستن ظرف ها 15 لیتر ،نظافت منازل و آبیاری باغچه 10 لیتر ،کولر 5 لیتر و آشامیدنی و غیره 5 لیتر است و متاسفانه در عمل شاهد آن هستیم که چندین برابر استاندارها مصرف میشود .(www.abfa-chb.ir(

 ميزان سرانه مصرف آب در استان تهران بیش از 350 لیتر در شبانه روز است ،که این عدد در متوسط کشوری 192 لیتر و در متوسط جهانی 150 لیتر در شبانه روز محاسبه شده که فاصله بسیاری با استاندارد های موجود دارد(www.jamejamonline.ir)

1- سرانه مصرف آب در کلان شهر های ایران ، 250 لیتر در روز است و این در حالی است که استاندارد جهانی 150 لیتر است به عبارتی هر نفر در ایران 100 لیتر آب به صورت روزانه اسراف میکند.(www.tabnak.ir)

این در حالی است که ما مدّعی دینی هستیم که بیرون ریختن اضافه آب را هم اسراف می داند.سلیمان بن صالح میگوید : (( به امام صادق علیه السّلام عرض کردم،کمترین حدّ اسراف چیست ؟)) حضرت فرمود: (( این که لباس بیرونت را لباس خانه قرار دهی ،ته مانده ظرفت را دور بریزی و خرما بخوری و هسته هایش را این طرف و آن طرف بیندازی. )) (الکافی ج4 , ص56 )

مصرف برق در ایران سه برابر ،بنزین شش برابر و گاز سه برابر میانگین جهانی است (پایگاه اطلاع رسانی تبیان). ما باید فرهنگ مصرف صحیح را در میان مردم جا بیندازیم ;نه این که صورت مسئله را پاک کرده و از ازدیاد جمعیّت جلوگیری کنیم.یکی از نشانه های بالا بودن مصرف بی رویه و اسراف، حجم زباله های تولید شدهء هر کشوری است.

سرانه ایران در زمینه پسماند و تولید زباله 800 کیلو گرم در سال است.این سرانه در جهان 299 کیلو گرم است، که نشان می دهد در استفادهء بهینه از منابع طبیعی مدیریت درستی نداریم.(www.tabnak.ir(

این که ما می بینم تعداد افرادی که در جهان اضافه وزن دارند بیشتر از کسانی است که دچار سوء تغذیه شده اند نشان از چه نکته ای دارد؟

2- یک سوّم مواد غذایی تولید شده برای مصرف انسان ،سالانه در دنیا دور ریخته یا اسراف می شود.سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در گزارشی اعلام کرد حجم ضایعات و اسراف مواد غذایی سالانه حدود 3/1 میلیارد تن در دنیاست که این میزان بیش از نصف کل محصول غلاّت جهان را شامل میشود! (www.hakimemehr.ir)

برنج یکی از پر مصرف ترین مواد غذایی در میان ایرانی هاست ،اما همین محصولی که قیمت چندان ارزانی هم ندارد, فدایی اسراف های درد آور ماست. در ایران بیش از دو برابر سرانه متوسط جهان برنج مصرف می شود. در سرانه متوسط جهانی مصرف برنج 20 کیلوگرم در سال است اما متأسفّانه در ایران 43 تا 44 کیلوگرم در سال برنج مصرف می شود؛ که این میزان با استاندارد های تغذیّه ، مغایرت اساسی دارد. (www.icana.ir)

وقتی سفرهء غذا را می خواستید جمع کنید, نگاهی به بشقاب ها و سفره بیندازید.چقدر برنج در بشقاب ها و سفره ریخته است ؟ فکر نمی کنم به ازای هر نفر کمتر از ده دانه برنج باشد؛البته بدون تردید در بسیاری از خانه ها ده ها برابر این برنج دور ریخته می شود امّا ما فرضی را در نظر می گیریم که هیچ کس فکر انکار آن را نکند. اگر هر ایرانی در طول یک روز فقط ده دانه برنج اسراف کند با توجه به جمعیّت هفتاد و شش میلیونی ما ،هفتصد و شصت میلیون دانه برنج می شود. وزن هر پنجاه دانه برنج به صورت تقریبی یک گرم است.پس با توجّه به این وزن تقریبی، باید گفت هر روز پانزده هزار و دویست کیلو برنج هدر می رود .با توجّه به این که هر کیلو برنج تقریباً غذای 5 نفر را تامین میکند، این میزان برنج یک وعدهء غذایی برای هفتاد و شش هزار نفر را تأمین می کند.

 

حالا محاسبه کنید در یک ماه چه اندازه برنج تلف می شود؟

چهارصد و پنجاه و شش هزار کیلو .در طول یک سال هم پنج میلیون و چهار صدو هفتادو دو هزار کیلو برنج اسراف می شود.اگر حداقل متوسط قیمت برنج را چهار هزار تومان بگیریم قیمت این اندازه از برنج می شود بیست و یک میلیارد و هشتصد و هشتاد و هشت میلیون تومان.

3- آنچه گفتیم نگاهی خوش بینانه به اسراف در یک ماده غذایی بود.ما پیرو مکتبی هستیم که برای خوردن تکه نان های کنار افتاده، پاداش های خارج از حدّ انتظار برشمرده است. مولای شهامت و شجاعت ،حسین بن علی علیه السّلام از قول جدّ مهربانشان می فرمایند: ((اگر کسی لقمه ای کنار افتاده را بیابد و آن را پاک کرده و آلودگی هایی را که روی آن وجود دارد را بشوید و سپس آن را بخورد ، این لقمه در شکم او قرار نمی گیرد مگر آنکه خداوند او را از آتش جهنّم رهایی می دهد.)). (عیون اخبار الرّضا علیه السّلام ، ج 2،ص 44)

پس چرا این اندازه در زمینه اسراف حتّی از برخی کشور های غیر مسلمان هم پیشی گرفته ایم؛ حالا نگاهی گذرا به اوضاع مصرف نان هم بیندازیم تا کمی بیشتر ابعاد اسراف در جامعهء ما نمایان شود.ایران بالاترین مصرف نان را در جهان دارد و سالانه 3 میلیون تن گندم در کشور اتلاف می شود.سرانه مصرف نان در ایران حدود 160 کیلوگرم است که نسبت به کشور های اروپایی نظیر فرانسه که 56 کیلوگرم و در آلمان 70 کیلوگرم در سال است بیشتر می باشد.میزان آرد مصرفی داخلی (آرد خبّازی) حدود 8/5 میلیون تن در سال و میزان ضایعات نان در استان تهران بر طبق آمار های موجود 11 تا 13 درصد است. (روزنامه ابتکار 11/3/1388)

حالا به سرانهء مصرف برخی از اقلام دیگر هم نگاهی بیندازیم :

سرانهء مصرف روغن در کشور حدود 17 کیلو گرم و مصرف سرانه دنیا  5/12 کیلوگرم است. (روزنامه ابتکار 11/3/1388)

سرانهء مصرف گوشت مرغ در ایران ،بالغ بر 4/25 کیلوگرم در سال اعلام شده است.مصرف این نوع گوشت در ایران طی سال های اخیر روندی افزایشی  داشته است و از سال 2007 تاکنون 3 کیلوگرم به ازای هر نفر افزایش داشته است که رشد 13 درصدی را نشان میدهد.

مصرف گوشت مرغ در ایران بیشتر از چین (6/9 کیلوگرم)، کلمبیا (1/24)، اتحادیه اروپا (1/18)، هند(3/2)، اندونزی(8/3)، ژاپن(5/16)،کره جنوبی (5/15) و برخی کشور های دیگر بوده است.

بر اساس این گزارش سرانهء مصرف گوشت گوساله در ایران نیز طی 4 سال گذشته 3 کیلوگرم افزایش داشته و از 3/7 کیلوگرم در سال 2007 به 3/10 کیلوگرم در سال 2011 رسیده است. بدین ترتیب مصرف سرانهء گوشت گوساله در ایران طی 7 سال بالغ بر 41 درصد رشد داشته است.

مصرف گوشت گوساله در ایران بیشتر از این کشورهاست : چین 4 کیلو گرم ، مصر 7/6 کیلوگرم ،هند 6/1 کیلوگرم ،ژاپن 8/9 کیلوگرم،پاکستان 1/8 ،فیلپین 8/3 ، تایوان 5/5  و اوکراین 4/8 (خبرگزاری ایمنا www.imna.ir)

پس از خواندن مطالبی درباره اسراف در کشورمان پای سخنان مقام معظّم رهبری دربارهء همین موضوع بنشینیم:

ما مردم مسرفی هستیم، ما اسراف می کنیم؛ اسراف در اسراف، اسراف در آب , اسراف در نان ، اسراف در وسایل گوناگون و تنقّلات ، اسراف در بنزین .کشوری که تولید کننده ء نفت است، واردکننده فرآورده نفت -بنزین- است ! این تعجّب آور نیست هر سال میلیارد ها بدهیم بنزین وارد کنیم یا چیز هایی وارد کنیم برای این که بخشی از جمعیّت و ملّت ما دلشان می خواهد ریخت و پاش کنند! این درست است؟! ما ملّت, به عنوان یک عیب ملّی به این نگاه کنیم... . اسلام نمی گوید که مردم بایستی با ریاضت و زهدآن چنانی زندگی کنند؛ نه معمولی زندگی کنند، متوسط زندگی کنند .این که می بنید بعضی از فضولهای خارجی، دولت های خارجی، دائم و دم به ساعت چندین سال است که ملّت ها راتهدید میکنند که تحریم می کنیم، تحریم می کنیم، تحریم می کنیم  - بار ها هم تحریم کرده اند- به خاطر این است که چشم امیدشان به همین خصوصیت منفی ماست.ما اگر آدم های اهل اسراف و ولنگاری در خرج باشیم، ممکن است تحریم برای آدم مسرف و ولنگارسخت تمام بشود، اما ملتی که نه ؛حساب کار خودش را دارد ،حساب دخل و خرج خود را دارد ،حساب مصلحت خود را دارد،زیاده روی نمی کند،اسراف نمی کند، خب تحریم کنند.بر چنین ملّتی از تحریم ضرری وارد نمی شود.(بیانات مقام معظم رهبری، خطبه های عید سعید فطر ، 21/7/1386)

  ایشان در جای دیگری می فرمایند :

در مصارف گوناگون شخصی و خانوادگی اسراف فردی صورت می گیرد . تجمّل گرایی ها ،چشم و هم چشمی ها ،هوسرانی افراد خانواده، مرد خانواده، زن خانواده ،جوان خانواده، چیزهای غیر لازم خریدن; اینها از موارد اسراف است. وسایل تجمّلات ،وسایل آرایش ،مبلمان خانه ،تزئینات داخل خانه؛ اینها چیز هایی است که ما برای آن ها پول صرف میکنیم ،پولی که می تواند در تولید مصرف شود ،سرمایه گذاری شود،کشور را پیش ببرد ،به فقرا کمک کند، ثروت عمومی کشور را زیاد کند.این را ما صرف می کنیم به این چیز های ناشی شده از هوس،چشم و هم چشمی ها ،آبروداری های خیالی.مسافرت می روند میآیند، میهمانی درست می کنند-گاهی خرج آن مهمانی از مسافرت مکّه ای که رفته اند بیشتر است!- عروسی می گیرند ،عزا می گیرند؛ هزینه ای که برای این مهیمانیها مصرف می کنند, هزینه های گزافی است; انواع غذاها ! چرا؟چه خبر است ؟در کشور ما هنوز هستند کسانی که از اَوّلیّات هم محروم اند.باید کمک کنیم کشور پیش برود.نمیگوییم پول را بردارید بروید حتماً انفاق کنید-البته اگر انسان انفاق بکند بهترین کار است- امّا حتّی اگر انفاق هم نکنند, همین پولی که صرف این تجمّلات می شود؛ در تولید، برای خودشان به کار بیندازند، در کارخانجات سهیم شوند و تولید کنند, باز برای کشور مفید است.ما به جای این کارها میهمانی درست میکنیم ،عزا درست می کنیم، هی رخت و بر روزبهروز دگرگون، برای خودمان درست می کنم; چرا؟چه لزومی دارد ؟عقلای عالم این کار را نمی کنند; این فقط سخن دین نیست.قرآن می فرماید : (( وَ لاَ تُسرِفُوا اِنَّهُ لاَ یُحِبُّ المُسرِفینَ)) (سورهء مبارکهء اعراف، آیهء 31) ((کُلُوا  وَاشرَبوُا وَ لاَ تُسرِفوُا)) (سورهء مبارکهء اعراف، آیهء 31 ) بخورید و بیاشامید امّا زیاده روی نکنید .در آیهء شریفه دیگر ((کُلُوا مِن ثَمَرِه اِذآ اَثمَرَ وَ ءَاَتوُا حَقَّهُ یَومَ حَصَادِه وَلاَ تُسرِفُو اِنَّهُ لاَ یُحِبُّ المُسرِفِینَ (سورهء مبارکهء انعام ، آیهء 141) خداوند اسراف کنندگان را دوست نمی دارد.

ما بندگان خدا هستیم.این ها حرف دین است و روایات فراوانی در این زمینه وجود دارد.در روایت دارد که کسی میوه ای را خورد و نیمی از میوه ماند، آن را دور انداخت.امام علیه السّلام به او نهیب زد که اسراف کردی؛چرا انداختی؟در روایات ما هست که از دانه خرما استفاده کنید، تا این حد! خرده های نان را استفاده کنید.آن وقت در هتل ها میهمانی درست می کنند و به یک عده ای میهمانی بدهند بعد هر چه که غذا ماند، به بهانه این که بهداشتی نیست توی سطل آشغال بریزند! این مناسب یک جامعه اسلامی است؟ این جوری می شود به عدالت رسید؟

باید خودمان را اصلاح کنیم و باید الگوی مصرف جامعه و کشور اصلاح شود.ما الگوی مصرفمان غلط است .چه جوری بخوریم؟چه بپوشیم ؟ تلفن همراه توی جیبمان گذاشته ایم؛به مجّرد این که یک مدل بالاتر وارد بازار میشود این را دور میاندازیم و آن مدل جدید را باید بخریم ؛چرا؟ این چه هوس بازی ای است که ما به آن دچار هستم.(بیانات مقام معظّم رهبری در اجتماع بزرگ زائران و مجاوران امام رضا علیه السّلام ، 1/1/1388)

    سوّم :ازدیاد جمعیّت راه جلوگیری از اسراف

از نظر روان شناختی تعداد جمعیّت بیشتر در مدیریّت صحیح مصرف تأثیر مستقیم دارد.دو مثال ملموس می زنم تا این مسئله خوب جا بیفتد : حتماً خانواده هایی را دیده اید که درآمدشان یکسان; امّا تعداد جمعیّتشان متفاوت است؛ هر دو خانواده , ماهی یک میلیون درآمد دارند،امّا یک خانواده پنج نفر و دیگری سه نفر هست . وقتی آخر ماه می رسد؛ مانده پول هر دو یکسان است و حتّی در برخی از موارد خانوادهء پنج نفره وضع بهتری دارد.چرا با این که خانوادهء اوّل دو نفر بیشتر هستند; امّا میزان پولی که در آخر ماه در جیب پدرها مانده یکسان است؟زیرا پدری که یک خانواده پنج نفری را اداره می کند، مدیریّت اقتصاد بهتری دارد.اگر به خانهء این دو سر بزنید می بینید مخارجی در خانه سه نفره انجام گرفته که نیازی به آن نبوده و این خرج ها در خانوادهء پنج نفره انجام نگرفته؛ مثلاً در آن خانوادهء پنج نفره هفته ای دوبار گوشت استفاده می شود امّا در خانواده سه نفره هر روز؛ در حالی که از نظر جسمی ما نیاز به خوردن هر روزه گوشت نداریم.در خانوادهء سه نفره مبلغ زیادی خرج مکالمات بیهودهء تلفنی می شود؛امّا در خانواده پنج نفره از تلفن به صورت حساب شده و در حدّ ضرورت استفاده می شود.

به یک مثال دیگر توجّه کنید.شما وقتی سر سفره نشسته  و مادر در همان ابتدا از همه عذر خواهی کرده و می گوید: "ببخشید غذا امروز کم است" ،از همان ابتدا شما به خودتان میقبولانید که امروز با غذای کمتری باید سیر بشوید. همین قبولاندن ،احساس نیاز شما را به غذا کم میکند؛ البته ما در بسیاری از موارد نیازی به غذای بیشتر هم نداریم.

     چهارم : رزق با خداست

دیدگاه های غربی مبتنی بر نوع نگاهی  است که آنان به عالم و خدا دارند.غرب عادّی گرا، معتقد است که خدا عالم را خلق کرده و کنار کشیده و اداره عالم به دست خود انسان است.در حالی که ما معتقدیم خدا عالم را آفریده و لحظه به لحظه ،آن را اداره می کند.عالم لحظه ای از سیطره ربوبیّت خدا خارج نیست. ما خدا را فقط خالق عالم نمی دانیم.خدا ربّ است. ربُّ السَماواتِ وَ الاَرض است.بارها و بارها به این واقعیّت در قرآن تصریح شده است.ربّ هر چیز موجودی است که مالک و مدبّر آن چیز است.(التّحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج4 ،ص15)

این که اگر جمعیّت زیاد شود، زمین و آسمان از عهدهء رزق مردم بر نمی آیند نگاه مشرکانه است. این نگاه ریشه در عقاید یهود دارد که معتقد بودند: ((یَدُ اللهِ مَغلُولَه))، دست خدا بسته است.اگر بنا بود خدا از عهدهء رزق اهالی زمین بر نیاید،باید در دستورات خود به ما توصیه می کرد که حواسمان به فرزندآوری باشد.

ما ابتدا تا انتهای قرآن را که ورق بزنیم رد پایی از این که خدا نگران تمام شدن خزائنش باشد نمی بینیم،((وَ اَنزَلنا مِنَ السَّماءِ ماءٌ بِقَدَرٍ فَأَسکَنّاهُ فِی الاَرضِ وَ اِنّا عَلی ذَهابٍ بِه لَقادِرونَ)) و از آسمان ،آبی به اندازه ]معیّن[ فرود آوردیم،آن را در زمین جای دادیم و ما برای از بین بردن آن مسلّماً تواناییم(سورهء مبارکهء مومنون، آیهء 18)

((وَلَو بَسَطَ اللهُ الرِّزقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوا فِی الأرضِ وَ لکِن یُنَزَّلُ بِقَدرٍ ما یَشاءُ اِنَّهُ بّعِبادِهِ خَبِیرُ بَصیرٌ))؛و اگر خدا روزی را بر بندگانش فراخ گرداند, مسلماً در زمین سر به عصیان برمی دارند، لکن آنچه را که بخواهد به اندازه ای که ]مصلحت است[ فرود می فرستد.به راستی که او به ]حال[ بندگانش آگاه بیناست.(سورهء مبارکهء شوری،آیه ء 27)

همچنین بد نیست بدانیم که مساحت سه کشور انگلیس, آلمان  و فرانسه روی هم برابر مساحت ایران است ولی جمعیّت آنها 4 برابر جمعیّت کشورمان است. مساحت ياپن یک پنجم مساحت ایران استو تراکم جمعیّتی آن 13 برابرا ایران و این در حالی است که ژاپنی ها به علّت کمبود خشکی , دارند دریا خشک می کنند و بین خطوط راه آهن سنتّی شان کشاورزی می کنند و با این شیوه , غذای 90 میلیارد انسان را می تواند تهیه نمود.

حال آیا می دانید آباد کردن بیابان های کشورمان بسیار کم هزینه تر از خشک کردن دریا در ژاپن است(ربطی هم به ضریب هوشی مردم ژاپن ندارد چون ضریب هوشی ایرانیان در سطح بالای جهانی قرار دارد البته اگر جمعیّت کاهش پیدا کند , ضریب هوشی نیز پایین خواهد آمد) و این آباد کردن بیابان ها را مقام معظّم رهبری نیز در ابلاغیه 14 بندی جمعیّتی اعلام کرده اند و همین الان که شما مشغول خواندن مطالب هستید از لحاظ آمار به گفته آقای " شاهرخ ظهیری" پدر صنایع غذایی کشور همین الان می تواند  امنیّت غذایی 400 میلیون نفر را تأمین کند. بنابراین با توجه به منابع غنّی و متنوّع کشورمان و مساحت پنج برابری نسبت به ژاپن , فقط با امکانات فعلی و بدون هیچ گونه پیشرفت دیگری اعم از هسته ای- نانو- آی تی- پتروشیمی- کشاورزی و ... , فقط با شرایط امروزمان در ایران دو میلیارد نفر می توانند زندگی کنند. و این یعنی دو میلیارد مسلمان دوستدار اءمه معصومین عیلهم السّلام. حال چرا فقط دشمنان قسم خورده اسلام باید نیروی انسانی .......؟....... را زیاد کنند و قرعه کم جمعیّتی به کشورهای اسلامی و مخصوصا ایران ..... اصابت کند ؟

سوال 4 : احادیثی دربارهء فرزندآوری کمتر را چطور توجیه می کنید؟ آیا مترجمین , آنها را صحیح معنا می کنند ؟ یا بنا بر مصالح و مقصود خود ؟

درکنار همه احادیثی که درباره کثرت جمعیت وجود دارد، روایاتی هم هست که کم بودن جمعیّت را توصیه میکند مثل روایتی که می گوید: ((کمی زن و فرزند یکی از دو آسایش است)).شما درباره این روایات چه می گویید؟

پاسخ: برخی از کارشناسان با استناد به معدودی از روایات،معتقدند دین دربارهء فرزندان بیشتر، حکم مشخصی ندارد.یکی از این روایات همانی است که در این پرسش هم آمده و عربی آن این چنین است: ((قِلَّةُ العِیالِ أَحَدُ الیَسارَین))؛(این روایت هم از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) و هم از حضرت امیر المؤمنین علی(علیه السّلام) و هم از حضرت امام صادق(علیه السّلام) نقل شده است.(قرب الاسناد،ص 116 ،نهج البلاغه قصار 141 و من لایحضره الفقیه،ج4،ص 416) امّا باید دید معنای دقیق آن چیست؟

در این روایت کلمه ((یسار)) موجب شده برخی گمان کنند این حدیث ، مردم را به کمی جمعیّت ،تشویق می کند؛بنابراین بهتر است قبل از هر چیزی معنای دقیق این کلمه را بدانیم.

((یسار)) به معنای بی نیازی و توانگری است(مجمع البحرین،ج3،ص522) این کلمه به معنای راحتی نیز آمده است. (مفردات الفاظ قرآن،ج1،ص891) حالا با توجّه به این معنا باید دید که آیا این روایت به معنای تأیید فرزندآوری کمتر هست یا نه؟

به دلایل ذیل از این روایت نمی توان چنین برداشتی کرد: (البته متأسفانه برخی از کارشناسان در اواخر دههء شصت که بحث ترغیب مردم به فرزندآوری کمتر مطرح شد،این روایت را به معنای تأیید فرزندآوری کمتر از سوی دین دانستند).

   اوّل:این روایت می گوید به دو وسیله راحتی یا بی نیازی کسب می شود :کم بودن عیال و یا کار کردن بیشتر.در اصل این روایت خبری از یک واقعیّت می دهد و در آن توصیه و دستوری نبوده و در مقام ارزش گذاری هم نیست.اگر از این روایت معنای ارزش گذاری را برداشت کنیم،باید با توجه به روایت ((السّفر احدُ العذابین))(غررالحکم،ص87)(سفر یکی از دو عذاب است) هم بگوییم که سفر, از نظر دین کار بدی است؛در حالی که هم در آیات و در روایات به مسلمانان توصیه شده که به سفر بروند.(در بیش از ده آیه از قرآن ،انسان به سیر در روی زمین ترغیب شده و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نیز فرمود : ((مسافرت کنید تا تندرست بمانید)).(من لایحضره الفقیه ، ج2،ص265)

   دوّم: اگر هم بخواهیم حکمی از این روایت استنباط کنیم، آن حکم،چیزی جز حرام نبودن کم کردن از عیال نیست؛اگر کسی برای توانگر شدن، از میان دو راه کم کردن از عیال یا بیشتر کردن کسب مال؛ راه کم کردن عیال را انتخاب کند کار حرامی مرتکب شده است.

   سوّم: بر فرض که این روایت جنبه تشویقی هم داشته باشد که ندارد،اصلاً عیال در عربی مساوی با فرزند نیست که از روایت بتوان استفاده کرد که دین با کم بودن فرزندان موافق است.عیال به کسی می گویند که انسان خرج زندگی او را بر عهده دارد.(المصباح المنیر،ج2،ص438)پس عیال شامل زن،فرزند پدر و مادر واجب النّفقه ،عبد و کنیز و حتّی به قول برخی، مهمان است.حالا چرا ما از میان مصادیق عیال به سراغ فرزند می رویم؟

   چهارم: این روایت را باید در کنار روایات فراوانی گذاشت که به بیشتر کردن تعداد فرزندان توصیه می کند و به همین دلیل باید گفت اگر هم از روایت تشویق به کم کردن از عیال برداشت شود، ربطی به فرزندآوری کمتر ندارد.

پنجم:همان طور که می دانید کم و زیاد نسبی است.آیا از کم بودن عیال می توان برداشت کرد که مقصود ،یک یا دوفرزند است.در گذشته ای که داشتن هفت یا هشت فرزند بسیار عادی بود،داشتن سه یا چها فرزند نشان از کم بودن بچّه ها داشت.الآن که یکی دو تا معمول است،سه بچّه هم زیاد به حساب می آید.یعنی کم آن زمان،زیاد امروز است ؛پس ما نمی توانیم با توجه به این روایت یکی دو بچّه داشتن را تأیید کنیم.از سوی دیگر ما در سیرهء عملی بیشتر معصومین علیهم السّلام هم تعداد زیاد فرزندان را می بینیم.به طور متوسط هر امامی-بدون احتساب حضرت امام زمان(عجل الله فرجه الشریف) و با احتساب حضرت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها بیش از ده فرزند داشته است.(حضررت رسول خدا صلی الله علیه و آله 8،حضرت امیرالمومنین علی علیه السّلام 28،حضرت امام حسن علیه السّلام 15،حضرت امام حسین علیه السّلام وحضرت امام سجاد علیه السّلام 15،حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام 7،حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام 10،حضرت امام موسی کاظم علیه السّلام 37،حضرت امام رضا علیه السّلام 2،حضرت امام جواد علیه السّلام 4،حضرت امام هادی علیه السّلام 5،حضرت امام حسن عسگری علیه السّلام 1).

یکی دیگراز روایاتی که از آن برداشت بد بودن تعداد فرزندان زیاد شده فرموده پیشوای حکیم ،حضرت امام صادق(علیه السّلام) است که فرمودند :

حضرت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند :خداوندا! به محمّد و آل محمّد و به هر کسی که محمّد وآل محمّد را دوست دارد عفاف و روزی به اندازهء کفاف عطا فرما و به هر که محمّد و آل محمّد را دشمن دارد مال و فرزند روزی کن.((اللّهم، ارزق محمّداً و آل محمّد و مَن أَحبّ محمّد و آل محمّد العفاف و الکفاف و ارزق من  أبعض محمّداً و آل محمّد المال و الولد)) (الکافی ، ج2،ص140)

در این روایت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دشمنان اهل بیت علیه السّلام را نفرین کرده و ایشان محتوای نفرین خود را به زیاد شدن مال و فرزند قرار داده است.آیا از این نفرین میتوان چنین برداشت کرد که فرزند زیاد بد است؟در پاسخ به این پرسش باید گفت:

 اوّلاً همانطور که گفته شد این نوع روایات که تعدادشان هم انگشت شمار است،باید در کنار روایات متعددی قرار بگیرد که مسلمانان را به فرزندآوری بیشتر تشویق میکند.برای قضاوت دربارهء حکم دین تنها به یکی دو دسته از روایات نمی توان استناد کرد.

 ثانیاً آیهء ذیل می تواند جنبه نفرین بودن دعای پیامبر عزیز صلی الله علیه و آله و سلم را به خوبی تبیین کند:

فَلا تُعجِبکَ اَموالُهُم وَ لا أولاَدُهُم اِنّمَا یُریُد اللهُ لِیُعَذِّبَهُم بِها فیِ الحَیاهِ الدُنیا وَ تَزهَقَ أَنفُسُهُم وَ هُم کافِرُون؛ اموال و فرزندانشان تو را به شگفت نیاورد.جز این نیست که خدا می خواهد در زندگی دنیا به وسیله اینها عذابشان کند و جانشان در حال کفر بیرون رود.(سورهء مبارکهء توبه،آیهء 55)

با توجّه به این آیه باید گفت مال و فرزند،وقتی در دست کافری قرار می گیرد که در مقابل خداوند ایستاده و راه هدایت را نپذیرفته ،یکی از مصادیق سنّت استدراج می شود،با این که هم مال و هم فرزند نعمت الهی هستند، پس نمی توان از این روایت استفاده کرد که اصل فرزنددار شدن بد است.

 ثالثاً در این ادعا نفرین پیامبر عزیزمان (صلی الله علیه و آله و سلم)به زیاد شدن فرزند تعلّق نگرفته ،بلکه به اصل فرزند دار شدن تعلق گرفته است.حال اگر کسی بخواهد از این دعا حکمی را درباره خوب بودن یا بد بودن استنباط کند ، باید بگوید که اصل فرزند دار شدن بد است ؛نه فرزند بیشتر داشتن.به طور حتم کسی این برداشت را نمی پذیرد.

سؤال 5 : برای فتنه بودن فرزند از نگاه قرآن چه توضیح و تفسیری وجود دارد؟

مگر قرآن نفرمود که مال و فرزند فتنه هستند،پس چرا شما این اندازه به کثرت اولاد توصیّه می کنید؟

پاسخ: در قرآن این تعبیر دو بار استفاده شده یک بار در آیهء 28 سورهء مبارکهء انفال که فرمود :

((وَاعلَمُو اَنّما أَموالُکُم وَ أولادُکُم فِتنُۀً وَ أنَّ اللهَ عِندَهُ أجرٌ عَظیم))؛و بدانید اموال و فرزندانتان فقط وسیلهء آزمایش هستند و خداست که پاداش عظیم در نزد اوست.

و یک بار هم در آیهء 15 سوره مبارکهء تغابن که آمده : ((اِنَّما اَموالُکُم وَ أولادُکُم فِتنُۀً وَ أنَّ اللهَ عِندَهُ أجرٌ عَظیم))؛اموال و فرزندانتان فقط وسیلهء آزمایش هستند و خداست که پاداش عظیم در نزد اوست.

کلمهء فتنه از ((فتن)) به معنای داخل کردن و گداختن طلا در آتش است تا خالص از ناخالص و خوب از بد آشکار شود. ((ادخال الذهب النار لتظهر جودته من ردائته))    (مفردات الفاظ القرآن ،ص623)

این کلمه در مصادیق متعدّدی استفاده شده که یکی از آن ها آزمایش و امتحان است؛به این دلیل که آزمایش باعث جدا شدن خوب و بد از یکدیگر می شود.

طبق تفسیر صریح امیرالمومنین علی(علیه السّلام) فتنه در این آیه به معنای آزمایش است:

کسی از شما نگوید : ((الهی،از امتحان به تو پناه می برم))؛زیرا کسی نیست مگر این که مشمول امتحان است اما اگر کسی خواست به خدا  پناه جوید ،باید از فتنه های گمراه کننده پناه جوید ،خداوند سبحان میفرماید : ((بدانید که اموال و فرزندانتان مایهء امتحان اند)).معنی آیه این است که خداوند آنان را به اموال وفرزندان آزمایش می کند تا ناخشنود از رزق او و راضی به نصیب او را معلوم سازد; اگرچه خداوند سبحان از خود آنها به آن آگاه تر است;ولی آزمایش برای این است که کارهایی که سزاوار ثواب و اعمالی که موجب کیفر است آشکار گردد; زیرا بعضی از مردم عاشق فرزند پسر و متنفر از دخترند،و برخی عاشق افزایش مال و ناراحت از نقصان ثروت اند.سِرّ امتحان بودن اموال و اولاد هم آن است که این دو می توانند زمینهءغفلت انسان از خدا را فراهم کنند که درسورهء مبارکهء منافقون به آن اشاره شده است:

((یا أیُّها الَّذینَ آمَنُو لا تُلهِکم أموالُکُم وَ لا أَولادُکُم عَن ذِکر اللهُ وَ مَن یَفعَل ذلِکَ فَأولئِکَ هُمُ الخاسِروُن))؛ای کسانی که ایمان آورده اید ! اموال و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نکند و کسانی که چنین کنند ، زیان کاران اند.(سورهء مبارکهء منافقون ،آیهء 9)

سؤال 6: آیا فرزندان بیشتر،وقت کمتر را باعث نمی شود؟

اگر تعداد بچّه ها زیاد باشد, مادر فرصت کمتری برای رسیدگی به همهء آنها پیدا می کند.در صورتی که اگر بچّه ها دو تا باشند, بهتر می توانند روی تربیت آنها کار کنند و درنتیجه کیفیّت تربیت بالا می رود.بچّه ها در چنین خانواده ای سهم بیشتری از والدین را داشته و بهتر کنترل شده و از محبّت و توجّه لازم برخوردار می شوند.پس چرا شما اصرار به فرزند بیشتر دارید؟

    پاسخ: اوّل : سبک زندگی و مدیریّت زمان

اگر سبک زندگی تغییر نکند،به این راحتی نمی توان به فکر زیاد شدن فرزندان بود.در سبک زندگی امروز مصرف گرایی حرف اوّل را می زند. بسیاری از غیر ضروری ها ضروری زندگی شده و نیازهای کاذب به شدّت از نیاز های واقعی جلو زده; به همین دلیل هم دغدغه ها برای اقتصاد زندگی به شدّت رشد کرده است .همین مسئله باعث شده بسیاری از مادران برای به دست آوردن نیازهای کاذب، همراه با پدران مشغول کار شوند; مثلاً داشتن یا نداشتن تلویزیون(ال ای دی) الآن برای برخی از خانواده ها یک دغدغه شده ،یا داشتن یکی دو دست مبل از بایدهای یک خانه شده است.در حال که بدون این ها در زندگی آب از آب تکان نمی خورد.(www.tebyan.net)

یکی دیگر از مشخصّه های سبک زندگی امروز ،جایگاه تلویزیون و به طور کلّی رسانه در خانواده است.امروزه تلویزیون یک مسئله کاملاً جدّی در مدیریّت زمان خانواده هاست.تلویزیون خواب مادران را چنان بر هم زده که بسیاری از مادران خانه دار ما را تا ساعتی پس از نیمه شب بیدار نگه داشته و تا نزدیکی ظهر خواب می کند.چرا مادر وقت تماشای سریال را دارد;امّا وقتی برای بچّه  ندارد؟مادرانی که روزانه تنها یک ساعت صرف تلویزیون  می کنند چند نفر هستند؟مادرانی که فقط هفته ای یک سریال می بینند چند نفر هستند؟پدران چقدر وقت خود را صرف تلویزیون می کنند ؟فقط تلویزیون هم که نیست.چقدر از زمان ما در طول روز صرف صحبت های تلفنی می شود؟چقدر از این مکالمه ها ضروری است؟بر اساس آمار،متوسطمکالمهء تلفنی در ایران با تلفن ثابت و همراه به ازای هر نفر چهل دقیقه در روز است؛در حالی که متوسط این آمار در جهان ده دقیقه در روز است.

مگر مادران ما در دهههای گذشته روزشان چهل و هشت ساعت بود؟پس چرا از عهدهء تربیت بچّه ها بر می آمدند ؟ مادران ما  فرزندانی را تربیت نمودند که انقلاب کردند، جنگ را اداره کردند.چه کسی می تواند انکار کند که در آن زمان به جهت نبودن بسیاری از امکانات رفاهی ،وقت مادرها بیشتر گرفته می شد؟مادر دهه پنجاه یا شصت ،لباس ها  و ظرف ها را چگونه می شست؟خانه را چگونه جارو میزد؟چند مادر در آن دههها از پوشک استفاده می کردند؟چند مادر بچّهشان را کهنه می کردند؟فاصله سنی فرزندان در آن دهه ها چند سال بود؟ما نمی خواهیم بگوییم که مادر امروز کار نمی کند.به هیچ وجه نمی خواهیم منکر زحماتی شوم که مادران می کشند،امّا باور کنیم که امروزه مادری کردن بسیار آسان تر از  گذشته است.مادران ما در گذشته کارهایی داشتند که مادر امروز فکرش را هم نمی کند.بسیاری از مایحتاج درون زندگی را خود مادرها درست می کردند.اواخر تابستان و اوایل پاییز که می شد؛ در محلّه ها خانه هایی بود که سبد سبد، گوجه می گرفتند و خودشان رب درست می کردند.در همین ایّام بود که ترشی خانه را مادر خانه درست می کرد.زمستان نیامده ذغال می خریدند و می شستند و آن راآمادهء کرسی ها می کردند.آب لیمو و آب غوره و مربّا و ... را خودشان درست می کردند .یادش به خیر، جوراب ها و دست کش ها و شال گردن های مادرانه!چه لذّتی داشت لباس های بافتنی که با دستان پر مهر مادرانمان بافته می شد، و سال ها تنمان می کردیم .من به خاطر ندارم که شلوار خانگی را از بیرون خانه خریده باشیم.همیشه مادرم برایمان شلوار خانگی می دوخت.

چه تعداد از مادران امروزی این کارها را برای فرزندانشان می کنند؟مادر امروزی گرفتار چیست که دائم از وقت کم می گوید؟مادر امروز اسیر تغییر سبک زندگی است.سبک زندگی امروز وقت مادران مارا به مسلخ برده و قیمه قیمه کرده است.

خواهش می کنم روی این حرف ها کمی فکرکنید.برخی عادت دارند که خیلی زود با چیزی که به مذاقشان خوش نمیآید مخالفت کنند.من از گوش دادن به حرف مخالفان فرار نمی کنم; اما مخالفت هایی که با تأمل و دقّت باشند.ما تا این حرف ها را می زنیم  متهّم می شویم به این که مرد بوده و از حال و روز زنان خبر نداریم.شما که زن هستید با دیدهء انصاف این حرف هایی را که گفتم تحلیل کنید.

حرف های اصلی ما آن است که آسان شدن بسیاری از کارها فرصتی را برای مادرها ایجاد کرده که مادران دهه های گذشته آن را نداشتند.باید از فرصتها به بهترین شکل ممکن استفاده کرد.نگویید دنیا رو به پیشرفت است;ما را به عقب برنگردانید.ما در هر چیزی پیشرفت کرده باشیم،در سبک زندگی پسرفت داشته ایم. پیشرفت در سبک زندگی نشانه دارد.اصلی ترین نشانهءپیشرفت در سبک زندگی ،احساس آرامش است.خودتان به این پرسش ها پاسخ دهید:"شما در گذشته بیشتر احساس آرامش میکردید یا امروز؟خانوادههای دیروز ثبات بیشتری داشت یا خانوادههای امروز؟آیا طلاق عاطفی و رسمی در گذشته و امروز با هم قابل مقایسه هستند؟"

باز هم کسی نگویید مگر اوضاع اقتصادی امروز می گذارد که دل خوشی هم باقی بماند.بدون هیچ تردید سطح رفاه عمومی و وضع معیشتی مردم در جامعهء ما نسبت به دهه شصت به مراتب بهتر است..ما یادمان نرفته صف های چند صد متری نفت را.یادمان نرفته برای گرفتن دو شیشه شیر نیم لیتری که عکس یک گاو رویش بود،صف می کشیدیم.ما دوره کوپن را یادمان هست.فراموش نکرده ایم که برنج،خوراک هر روزمان نبود.وقتی می شنیدیم شمالی ها هر روز برنج می خورند تعجّب می کردیم .ما برای حمّام رفتن هم دردسر داشتیم و برای صرفه جویی در نفت هم که شده به حمّام عمومی و نمره می رفتیم.آیا بچّه های امروز فرق حمبام عمومی و نمره را میدانند؟ما یادمان هست که در دوره ای حتّی برای گرفتن پارچه های معمولی رویه تشک و لحافمان هم در صف می ایستادیم .مبلمان نشان ثروتمند بودن صاحب خانه بود.چند نفر از سی چهل ساله های امروز می توانند بگویند که از دوران کودکیشان پدرشان صاحب ماشین بود؟

ما در سبک زندگی پیشرفت نداشته و به شدّت نیازمند به اصلاح سبک زندگی مان هستیم.در سبک زندگی امروزی شخصیّت اجتماعی، معنا و مفهوم اصیل دینی خود را از دست داده است.چه کسی می تواند انکار کند که بسیاری از معضلاّت ما در زندگی به خاطر فرار از حرف مردم است؟چشم و هم چشمی ها، چه اندازه زندگی ها را تحت الشّعاع قرار داده است؟

مهمانیهای امروز با مهمانی های دیروز چه اندازه تفاوت کرده است؟آیا دیروز هم مهمانیها تا این اندازه از آنان وقت و حوصله می گرفت؟چرا امروزه مهمانی ها به عزای ما تبدیل شده است؟ در یک کلام سبک زندگی امروزی وقت کُش است.باید سبک زندگی را عوض کرد، تا وقتها برکت پیدا کند.

     دوّم:صرفه جویی در وقت با فرزندان بیشتر

درست است که از یک جهت تعداد بیشتر فرزندان از مادر وقت می گیرد; امّا وقت های زیادی را هم برای مادر به ارمغان می آورد.در سبک زندگی پدران و مادران ما،فرزندان بزرگتر کمک کار والدین در اداره امور زندگی بودند.هم در نگهداری فرزند و هم در کارهای خانه عصای دست والدین بودند.به همین دلیل هم بود که بسیار زودتر از امروز برای ادارهء یک زندگی آماده می شدند.در سبک زندگی امروز فرزند،دیگر کمک کار پدر و مادر نیست،به همین دلیل هم دو دهه از عمرش هم که می گذرد ،نمی تواند خودش را اداره کند; تا چه رسد به یک خانواده !

    سوّم: پاسخ گویی به نیاز کودکان با فرزند بیشتر

کودکان نیاز به بازی دارند . بدون بازی ،تربیت صحیح کودک امکان پذیر نیست.بازی هم نیاز به هم بازی دارد بچّه ها وقتی تعداد شان کم باشد باید فکری به حال همبازیشان کرد . سه راه عمده برای این کار وجود دارد : اوّل خدا برکت ندهد به این سی دی ها و برنامه ها ی تلویزیونی و بازی های رایانه ای و ... که کار مادران را ساده کرده است.برخی برای این که کودکبهانهء بازی نگیرد،فرزندشان را مشغول رسانه می کنند.رسانه ای شدن کودک همان و به بی راهه رفتن تربیت همان.

راه دوّم آن است که او را به مهدکودک بفرستیم. مهد کودک در تمدّن امروز یعنی، عوض کردن مادر ؛امّا با آرام ترین، شادترین و باکلاس ترین شکل ممکن!

راه سوّم را کمتر کسی انتخاب می کند؛ و در این راه پدر و مادر خودشان هم بازی کودک می شوند.چند نفر پدر و مادر سراغ دارید که این کار را انجام دهند؟

بچّه های زیاد، به صورت خودکار وقت یکدیگر را پر می کنند این نکتهء بسیار مهمّی است.یکی از دلایلی که بنده معتقدم تربیت فرزند بیشتر راحتتر است, از این روست که بچّه های زیاد ،خانه را برای خودشان یک مهد کودک می کنند.خواهش می کنم به این نکته توجّه کنید.(شاید بعضی از شما بگویید که درست است که با زیاد شدن بچه ها ،همبازی زیاد می شود ؛امّا خانه شلوغ حوصله می خواهد، که ما نداریم.ما دربارهء حوصله هم حرف خواهیم زد.)

کاش کمی عمیق تر به مسئلهء فرزندآوری توجّه می کردیم و به این پرسش پاسخی متفکرانه می دادیم:آیا برای فرزند دل بندمان هدیّه ای بالاتر از یک انسان که برادر یا خواهر باشد وجود دارد ؟اگر بچّه های بیشتری داشتیم آیا معضلی به نام اعتیاد به رسانه یا بازی های رایانه ای وجود داشت؟

سؤال 7: فاصله ء مناسب فرزندان چند سال است؟

در حال حاضر بسیاری از مادران حاضر نیستند کمتر از شش هفت سال میان فرزندانشان فاصله بگذارند.اگر بخواهید حرف هایتان خیلی کاربردی شود, باید از فاصلهء مناسب میان بچّه ها هم حرف بزنید. به نظر شما میان دو فرزند چند سال باید فاصله باشد؟

پاسخ: از نظر تربیتّی باید فاصلهء بین دو فرزند به اندازه ای باشد که بتوانند هم بازی هم بوده و یکدیگر را درک کنند.کسانی که فاصلهء زیادی میان فرزندان شان می گذارند، باید دردرسرهای حاصل این کار را بپذیرند ،بچّه ها با تفاوت سنّی بالا نمی توانند هم بازی هم باشند ،به همین دلیل هم کار پدر و مادر پس از فرزند دوّم خیلی سخت می شود؛ اگر فاصلهء میان فرزند اوّل و دوّم به گونه ای باشد که این دو وقت یکدیگر را پر کنند ،به شدّت تربیت آسان شده و به جز اوایل به دنیا آمدن فرزند دوّم، در وقت پدر و مادر صرفه جویی می شود.در غیر این صورت هر دو بچّه  به صورت مستقل وقت پدر و مادر را می گیرند; زیرا نمی توانند هم بازی خوبی برای هم باشند.بنابراین فاصلهء زیاد میان بچّه ها نه تنها کمکی به مسئلهء تربیت نمی کند، بلکه کار تربیت را سخت تر هم می کند.

اگر بخواهیم این فاصله را به صورت عادی بیان کنیم, به عقیدهء کارشناسان تربیتی حدّاکثر فاصلهء میان فرزندان نباید نهایتاً از سه سال و شش ماه تجاوز کند.هر اندازه فاصله بچّه ها از این عدد بیشتر شود، وقت پدر و مادر برای تربیت آنان بیشتر گرفته می شود.

ناگفته نماند فاصله ای که در اینجا بیان شد در شرایط عادی است.ممکن است مادر مشکلاتی داشته باشد که بارداری در همین فاصله هم برای او مناسب نباشد که تشخیص آن به عهدهء متخصّص است.

برخی از افرادی که فاصلهء زیاد را به مادران توصیه می کنند، به حوصلهء کم و اعصاب ضعیف آنان نگاه می کنند، امّا این توصیه پاک کردن صورت مسئله است.باید مسئله را حل کرد.

سؤال 8:ادامهء تحصیل و فعالیّت اجتماعی با وجود بچّه های بیشتر چطور ممکن است؟

خانم 29 ساله ای هستم که خیلی ادامه تحصیل را دوست دارم.از طرفی هم دوست دارم فرزند مؤمن و شایسته ای داشته باشم; ولی فکر می کنم بچّه, مانع ادامه تحصیل و فعّالیّت اجتماعی من می شود! لطفاً مرا راهنمایی کنید.

   اوّل:جایگاه مادری در مطالعات اجتماعی

گاهی ما دوست داریم خودمان در خطّ مقدّم باشیم; امّا غافل از اینکه در بسیاری از موارد فعّالیّت در پشت صحنه نقش ویژه تری دارد.امروز مادری کردن به جهت تأثیر مستقیم روی جریانات اجتماعی، علمی و فرهنگی، از اجتماعی ترین کارهاست.بدون هیچ مبالغه ای معتقدم  ، بسیاری ازمشکلات اجتماعی امروز که هزینهء فکری و اقتصادی زیادی را بر جامعه ما تحمیل کرده است ،ناشی از خارج شدن مادران از جایگاه حقیقی خود در محیط خانواده است.

وقتی مقام معظّم رهبری می گویند، کشوری که از نهاد خانوادهء سالم برخوردار نباشد، نمی تواند در هیچ زمینه ای پیشرفت کند، شما جایگاه خودتان را به عنوان رکن خانوادهء سالم، چگونه باید ارزیابی کنید؟

بنابراین مسئله خانواده، مسئلهء بسیار مهمّی است؛ پایه اصلی در جامعه است، سلول اصلی در جامعه است.نه اینکه اگر سلول سالم شد,  سلامت به دیگر ها سرایت می کند; یا اگر ناسالم شد, عدم سلامت به دیگر ها سرایت می کند، بلکه به این معناست که اگر سالم شد, یعنی بدن سالم است.بدن که غیر از سلول ها چیز دیگری نیست.هر جهازی, مجموعهء سلول هاست.اگر ما توانستیم سلول ها را سالم کنیم, پس سلامت آن جهاز را داریم.مسئله این قدر اهمّیّت دارد.جامعهء اسلامی، بدون بهره مندی کشور از نهاد خانوادهء سالم، سرزنده و بانشاط اصلاً امکان ندارد پیشرفت کند .بالخصوص در زمینه های فرهنگی و البّته در زمینه های غیر فرهنگی ،بدون خانواده های خوب ،امکان پیشرفت نیست.پس خانواده لازم است.(بیانات مقام معظّم رهبری در سوّمین نشست اندیشه های راهبردی با موضوع زن و خانواده 14/10/1390)

    دوّم:مدیریّت تحصیل

امروزه انواع و اقسام روش های تحصیلی وجود دارد.شما می تواند از روش هایی استفاده کنید که با فرزندداری منافات نداشته باشد,یا این که تحصیل رسمی را کمی به تأخیر بیندازید تا بچّه ها از آب و گل دربیایند؛البّته این راهکار در صورتی است که قصد شما از تحصیل, تنها گرفتن مدرک نباشد; بلکه به دنبال معرفت افزایی وعلم اندوزی باشید.کسانی هم که به دنبال معرفت دینی هستند می توانند خارج از محیط رسمی تحصیل، با مطالعهء آثار بزرگانی مثل شهید مطهّری چندین برابر آنچه در دانشگاه به دست می آورند را به دست آورند. (بنیان گذار انقلاب قدّس سرّه درباره شهید مطهّری فرمود: (( او با قلمی روان و فکری توانا در تحلیل مسائل اسلامی و توضیح حقایق فلسفی با زبان مردم و بی قلق و اضطراب، به تعلم جامعه پرداخت)). (پیام ایشان خمینی قدّس سرّه به مناسبت دوّمین سالگردشهادت استاد مطهّری ).

مقام معظّم رهبری هم درباره آثار استاد مطهّری می فرمایند: ((اگر کسی فقط همین آثار ایشان را از اوّل تا آخر یک دور با دقّت بخواند این کافی است که او را به سطح واقعّی از معارف عمیق اسلامی برساند)).(سخنرانی در جمع اساتید و دست اندرکاران طرح مطالعاتی آثار شهید مطهری دانشگاه امام صادق(علیه السّلام) ).

در ضمن این نکته را هم بدانیم که :

بچّه , شاداب ترین میوه خوش زندگی است ; و عالی ترین ثمرهء حیاتی از بوستان انساتیّت , و معطّرترین گل از گلستان بشریّت است . زن هایی که بجای بچّه داری و تکثیر این نوباوهء ریحان آدمی , این عمل سالم و نیکو را ترک می کنند , و به دنبال کارهای خارج از منزل می روند , چقدر از قافلهء تقّدم و پیشرفت عقب افتاده اند!

آنها هر کاری بکنند و به هر مقام و شغلی دست بزنند , و هر گونه هنر و فنّی را بیاموزند , بطوریکه فرضاً سراسر اطاقشان را از تابلوهای دکتری و مهندسی و ساير فنون زینت دهند , و تا پایان عمرشان هم اگر تلاش کنند , و حقاً و واقعاً نیّتشان خوب باشد , و در صدد خدمت به اجتماع بوده باشند , همهء اینها بقدر یک بچّه زاییدن وشیر دادن و آنرا بزرگ کردن و تربیت نمودن و به جامعه تحویل دادن ارزش ندارد.

به دو دلیل :

اوّل آنکه : این خانمی که سراسر اطاقش را از دیپلم ها و لیسانس ها و دکتراها پر کرده است , و در هر مقام و پست که شاغل شده است , صد برابر آنهم اگر فرضاً بر آن افزودده گردد , چنانچه به او بگویند : تو حاضری این فرزندت را بدهی و مقامات و گواهی نامه هاست محفوظ باشد ! و یا آنها را فدای این فرزند می کنی؟!

فوراً می گویند : فدا می کنم! فرزند , برای من ارزشش بیشتر است.

پس ای خانمی که به یک فرزند و یا دو فرزند اکتفا کرده ای و خودت را سرگرم کارهای دیگر نموده ای ! بدان که : آن فرزندهای احتمالی که در صورت فرض زاییدن به وجود می آیند و اینک نیامده اند , همانند همین فرزند تو می باشند. همهء انها را از دست داده ای ! و به فوز عظیم نرسیده ای ! و ان فرزند های لطیف و شیرین را فدای این مشاغل و در حقیقت شواغل نموده ای ! این به اعتراف خودت , خسرانی بزرگ و تهی دستی و فقیری است سترگ.

و علّت و رمز حلّ این معمّا آنست که : فرزند دارای حیات و زندگی است , و مشابه خود تست و بقاء وجود تست ! فلهذا هیچ چیز از اموال و تجارب ها و مناعت ها و مقام ها , ارزش او را ندارند و نمی توانند داشته باشند.

زیرا اصل حیات و زندگی تو , برای تو ارزشش از همهء مقام ها و تعینّات و اندوخته ها بیشتر است.

دوّم آنکه : بچّه زائیدن , تکثیر مثل نمودن است. یعنی زن موجوداتی را مشابه خود , از پسر و دختر بوجود می آورد. اگر زنی شش اولاد زائید , شش انسان مشابه خود را در خارج ایجاد کرده است. و اگر ده اولاد زائید , ده انسان مشابه خود را. تازه اگر این اولاد دختر باشند , وگرنه اگر همهء آنها یا بعض از انها پسر باشند , موجودات قوی تر و نیرومند تری را در خارج بوجود آورده است.

این اولاد در اثر زحمت مادر و تکمیل رشد و تربیت , هر کدام به نوبهء خود , انسانی از جمیع جهات مشابه مادر , و یا نیرومندتر و مؤثرتر می باشند.

اگر زنی بجای دخول و شرکت در کارها و فنون و صنایع اجتماعی , بچّه بزاید و بزرگ کند و تحویل اجتماع دهد , خدمات وجودی خود را در أعلاترین درجه , با ضریب تعداد فرزندان خود بالا برده است.

اگر هشت فرزند زائید , هشت برابر خدمات اجتماعی خود به جامعه خدمت نموده است ; و اگر بچّه ای نزائید و تربیت ننمود , درجات خدمت خود را با ضریب هشت پایین آورده است و ساقط نموده است.

و در حقیقت این چنین بانوانی که در اجتماع وارد می شوند و خود را خادم و دلسوز مجتمع می دانند , با این ضریب , خود را از اجتماع دور کرده و از خدممت به آن شانه خالی کرده اند.

اینها همه بجای خود محفوظ , و در عین حال تحصیل کمالات معنوی و علوم الهی , و تحصیل دانشهائی که به درد بانوان می خورد , از قبیل خانه داری, خیّاطی , غذا پزی , بهداشت و حفظ الصّحّه , قابلگی و پزشکی زنان , و فراگیری علوم تربیت فرزند و غیرها که بسیار است , ابداً با بچه داری منافات ندارد , بلکه کمال ملایمت را نیز دارد. (رسالهء نکاحیه : کاهش جمعّیّت ضربه ای سهمگین بر پیکر مسلمین , حضرت علاّمه آیه الله سید محمد حسین حسینی طهرانی قدّس الله نفسه الزکّیه) 

سؤال 9: زندگی آپارتمانی و بچّه های زیاد، چطور قابل جمع اند؟

آپارتمان نشینی در سبک زندگی امروزی یک واقعیّت است.کسی نمی تواند این واقعیّت را انکار کند.شما فکر می کنید چگونه در این آپارتمان ها می توان بچّه های زیادی داشت؟

پاسخ: باید به یک نکتهء مهم توجّه کرد.یکی از مشکلات ما در بحث جمعیّت ،نگاه از پایین به مسائل است.شما وقتی از پایین  به مسائل نگاه می کنید ،نمی توانید همهء ابعاد یک مسئله را در نظر بگیرید.به همین دلیل دربارهء یک مسئلهء کلان, تنها با در نظر گرفتن برخی از مسائل مقطعی و جزئی تصمیم می گیرید.در این پرسش هم اگر دقت کنید، این مشکل وجود دارد.

ما در بحث جمعیّت حرفمان این است که روند موجود در اخلاق تولید مثلی مردم،هم به ضرر خود خانواده ها و هم به ضرر جامعه است.در خانواده هایی که به یک فرزند بسنده می کنند،هم برای والدین و هم برای فرزندشان ،مشکلات زیادی پیش خواهد آمد که برای بسیاری از آنها راه حلّی وجود ندارد.برخی از آنها هم که راه حل دارد،راه حل مطلوبی نیست؛مثل خانهءسالمندان که راه حلی برای نگه داری پدر و مادرهایی است که یک فرزند داشته و آن یک فرزند هم، وقت و توانایی نگهداری از والدین را ندارد.

همان طور که گفتیم روند فعلی کاهش جمعیّت اگر همین طور ادامه پیدا کند ،در دهههای آینده, کشور دچار پیری جمعیّت می شود که هیچ کاری برای آن نمی توانیم انجام دهیم.

حالا به خاطر نگاه از پایین ،من وقتی می خواهم دربارهء فرزند بیشتر تصمیم بگیرم، به این که در آپارتمان شصت متری چگونه می توانم دو تا بچه داشته باشم ،فکر می کنم.

بنده اصلاً انکار نمی کنم که وقتی مساحت خانه کم باشد و بچّهها زیاد، از جهاتی دردرسرهایی دارد; اما اوّلاً کسانی که به بهانهء جای کم تنها به یک بچّه بسنده می کنند ،باید بدانند همان طور که گفته شد, دردسرهای تک فرزندی به مراتب بیشر از  داشتن دو یا سه فرزند در یک آپارتمان شصت متری است.

بسیاری از شما در طول زندگی خانههایتان را عوض کرده و خانه های بزرگتری می گیرید؛ یعنی این مشکل مقطعی را حل می کنید، امّا برای مشکل مقطعی تصمیمی گرفته اید که تا آخر عمر باید تاوان آن را پس بدهید .این قانون را در همه جا ما پذیرفته ایم که به دلیل مشکلات مقطعی, نباید تصمیمی گرفت که وقتی آن مشکلات مقطعی رفع شد ،از تصمیم مان پشیمان بشویم ،در اینجا نیز به همان قاعده پایبند باشیم.

سؤال 10 : من بچّه دوست دارم، امّا هنوز من و شوهرم نقص داریم؟

من بیست و هشت سال دارم و هر بار که این حرف ها را می شنوم ،شوق و انگیزهء وافری برای مادرشدن پیدا می کنم; ولی از بچه دار شدن می ترسم ;زیرا هنوز من و شوهرم خیلی نقص اخلاقی داریم که باعث می شود بچّه خوب تربیت نشود.

 پاسخ: اوّل :تاثیر غیرقابل انکار اخلاق پدر و مادر در فرزند

این که اخلاق پدر و مادر می تواند در روحیّات فرزند اثر بگذارد, از نگاه معارف دینی مورد تأیید است.به طور حتم کسی که به فرزند صالح می اندیشند, باید پیش از ازدواج و بچّه دار شدن خود را تربیت کند.

    دوّم : دو بُعد مهم از خود سازی پدرو مادر پیش از تولّد فرزند

خودسازی پدرو مادر را باید در دو بعد بررسی کرد:اوّل آنکه انسان تلاش می کند صفات زشت را از خود دور کند.دوّم این که از نظر اخلاقی خود را به آستانه ای از تحمّل برساند که بتواند سختی های تربیت فرزند را تحمّل کند. خودسازی در بعد اوّل حدّاقلّی دارد که قابل چشم پوشی نیست ؛آن خودسازی اقتصادی است.انسان باید قبل از انعقاد نطفهء فرزندش، مال خود را پاک کند تا خدای نکرده نطفهء فرزند و غذایی که مادر در هنگام بارداری و شیردهی استفاده می کند،از مال حرام نباشد که این مسئله قابل چشم پوشی نیست.

پیشوای خوبی ها حضرت امام صادق علیه السّلام فرمودند: ((کَسبُ الحَرامِ یَبیِن فی الذُّریَّه))، مال حرام خود را در فرزند نشان می دهد.(الکافی , ج 5 , ص 124)

حدّاقلهای دیگر را در یک کلام می توان جمع کرد و آن دغدغهء انجام واجبات و ترک محّرمات است.نباید برای بچّه دار شدن منتظر عصمت بود.اگر بنا باشد که در انتظار عصمت بنیشینیم ،چیزی نمی گذرد, که نسل مسمانان منقرض شود .باید تلاش کنیم تا گناه نکنیم و اگر گناه کردیم خیلی زود توبه کنیم.به این حالت می گویند دغدغهء انجام واجبات و ترک محرّمات.

اگر هم مقصود از خودسازی آن است که ما به مقام عرف برسیم و بعد بچّه دار بشویم،این را نه عقل و نه شرع تأیید نمی کند.

سوال 11 : با طعنه های مردم به خاطر فرزند بیشتر چه کنیم؟

من عضو هیئت علمی دانشگاه هستم.چند وقتی است که خدا به ما فرزند سوّم عطا کرده است.خانوادهء همسرم با ما چنان برخورد می کنند که گویا گناه کرده ایم! در صورتی که خدا با این سه تا دختر, بهشت را به ما هدیه کرده است; اما واقعاً با حرف های مردم چه کار باید کرد؟امان از حرف مردم ! وقتی به طعنه های و کنایه های مردم و نوع نگاهی که به خانواده های پر جمعیّت دارند فکر می کنم پشیمان می شوم.به نظر شما من چه کار کنم؟

پاسخ: اوّل : توجه به ملاک ثابت در زندگی

ما در گام های موّفقیّت در زندگی مشترک (تا ساحل آرامش، ج1، ص43) در گام چهارم، گفتیم انسان در زندگی خود ملاک و معیار ثابتی باید داشته باشد تا بتواند درست زندگی کند؛پس یکبار برای همیشه باید مسئله خودمان را با حرف مردم حل کنیم.

شما فکر می کنید می توانید زبان مردم را ببندید؟هر اندازه تلاش کنید بازهم مردم حرفشان را می زنند.آقا و سرورمان حضرت امام صادق (علیه السّلام) فرمودند : رضایت مردم را نمی توان به دست آورد و زبانشان را نمی شود کنترل کرد.

کسانی که به این یقین رسیده اند ، رضای الهی در این است که آنان به یکی دو فرزند بسنده نکنند،آنها که می دانند آینده جامعه ما با ادامهء روند کنونی جمعیّت، دچار بحران های جدّی خواهد شد،اگر تنها به خاطر حرف مردم به یکی دو فرزند بسنده کنند باید بدانند که دنیا و آخرت خود را باخته اند.

مردی از اهل کوفه به حضرت امام حسن(علیه السّلام) نامه نوشت که: (( آقای من ! مرا به خیر دنیا و آخرت آگاه کن)).حضرت در پاسخ به او نوشتند: (( بسم الله الرحمن الرحیم، امّا بعد،همانا کسی که رضایت خدا را به قیمت خشم مردم به دست می آورد ،خداوند او را از مردم کفایت می کند و هر کسی که رضایت مردم را به قیمت خشم خداوند طلب کند،خداوند او را به مردم واگذار خواهد کرد.والسّلام)).

باور کنید همین ها که شما را از بچّه بیشتر نهی کرده و به شما طعنه می زنند ،وقتی به هوش بیایند و ببیند به دلیل کاهش بی رویه جمعیّت چه بلایی بر سر خانواده و جامعه آمده است شما را سرزنش خواهند کرد.

شکافندهء علوم امام باقر(علیه السّلام) فرمودند :کسی که با آن چه خدا را به خشم می آورد ،به دنبال کسب رضایت مردم است چنان خواهد شد که مردمی که او را ستایش می کردند، وی را سرزنش خواهند نمود.کسی هم که طاعت الهی را به قیمت کاری که مردم را به خشم می آورد ترجیح می دهد]یعنی کاری انجام دهد که اطاعت خداست امّا مردم به جهت آن ، از او خشمگین شوند[خداوند او را از دشمنی هر دشمن و حسادت هر حسود و سرکشی هر یاغی کفایت خواهد کرد و خداوند یار و پشتیبان او خواهد بود.وقتی شما به مردم میدان می دهید،آنها در هیچ نقطه ای نمی ایستند .هر کسی می تواند دربارهء بچّه دار شدن یا نشدن خودش تصمیم بگیرد،امّا واقعاً اصل بچّه دار شدن،زمان بچّه دار شدن و تعداد بچه های شما ربطی به دیگران دارد؟چرا این اندازه مردم جسور شده اند که در این مسائل هم دخالت می کنند؟دختر و پسر با هم ازدواج کرده اند.یکی دو ماهی از ازدواجشان می گذرد .هر کس از دوست و آشنا می رسد به این ها می گوید: ((نکند بچّه دار شوید.فعلا ًبا هم خوش باشید .بچّه که بیاید دیگر نمی توانید به این خوشی ها برسید.))

وقتی هم که بچّه اوّل می آید و یکی دو سالی از آمدنش می گذرد،دوباره شروع می شود : ((نکند به این زودی فکر بچّه دوّم باشید )).چرا شما اجازه می دهید مردم این اندازه در زندگی تان دخالت کنند؟

امّا از یک زاویهء دیگر هم به این مسئله توجّه کنید که این هایی که به خود اجازه می دهند این اندازه در مسائل خصوصی شما دخالت کنند؛ آیا با نگاهی الهی در این مسئله تفکر کرده و با نیّت کسب رضای خدا به شما چنین پیشنهادهایی می دهند؟شما برنامه های زندگی خود را با نظر چه کسانی مدیریّت می کنید؟

    دوّم:سخنی با مردم

تردیدی در این نیست که امروز جامعهء اسلامی نیازمند افزایش جمعیّت است.ما درباره این ادعا در قسمت های قبلی سؤالات بحث کرده ایم .اگر به این مسئله یقین ندارید،آیا یقین دارید که توصیه های شما به دیر بچّه دارشدن و بیشتر از یکی دوتا بچّه نیاوردن درست است؟

شما وقتی از آوردن یک بچّه ممانعت می کنید ، در اصل در مقابل ایجاد یک نسل ایستاده اید.اگر در قیامت از شما پرسیده شود چرا نگذاشتید نسل محّب و دوستدار حضرت علی(علیه السّلام) و اولاد حضرت علی(علیه السّلام) زیاد شود،شما چه حرفی دارید؟واقعاً چرا این اندازه به مسئله جمعیّت ساده نگاه می کنید ؟شما برای این که از چنین چیزی منع کنید, باید حجّت شرعی داشته باشید.حجّت شرعی شما چیست؟کدام آیه و روایت و فتوا به شما چنین اجازه ای داده است؟اگر خودتان نمی خواهید فرزند زیاد داشته باشید، چرا این توفیق را از دیگران می گیرید؟

اگر هم احساس می کنید حرفتان منطقی است, چرا برخی از شما با تحقیر و تمسخر حرف می زنید؟مگر حرف منطقی را نمی شود محترمانه بیان کرد؟اگر هم حرف منطقی شما مورد پذیرش قرار نگرفت ,چرا ناراحت می شوید؟عدم پذیرش این حرف منطقی شما که جرم نیست.چرا این طوری برخورد می کنید که گویا در این میان گناهی نابخشودنی انجام گرفته است؟

سوال 12 : الآن چند تا بچّه باید داشت؟

در حال حاضر از نظر شما چند بچّه کافی است؟

پاسخ : اول : چند نکته مقدّماتی

برای پاسخ به این پرسش باید چند نکته مقدّماتی بگویم:

1-     حدّاقّل غیر قابل اغماض

برای این که جمعیّت هر کشوری به اندازهء جانشینی برسد،باید به ازای هر زوج 1/2 فرزند باشد.این حدّاقلّی است که جمعیّت شناسان بر آن تأکید دارند.

2-     توجه به ناباروران

متأسّفانه به دلایل مختلف تعداد قابل توجهی از زوج های ما بارور نیستند ،که خود حدیث مفصّلی است.هم اکنون سه میلیون زوج نابارور در جامعه وجود دارد که تنها سی و پنج هزار نفر از آنان بارور میشوند.(www.tabnak.ir ، 19/9/92 به نقل از مدیر سلامت خانواده،جمعیّت و مدارس وزارت بهداشت) طبق برخی از آمار ها ،حدود 2/20 درصد از زوج های ایرانی با مشکل ناباروری روبرو هستند (www.jahannews.com  1/10/92) برخی از زوج ها هم با مداواهای جدید ناباوروری تنها به یک فرزند بسنده می کنند.در کنار این زوج ها کسانی  را بگذارید که با عمل های عقیمی موقت دیگر فرصت باروری را از دست داده اند.جور این دسته را باید کسانی بکشند که از نظر باروری مشکلی ندارند.

3-     توجه به کسانی که میلی برای فرزند دوّم ندارند

تعداد بسیار قابل توجّهی از جامعهء ما هم میلی به فرزند دوّم ندارند.ما هر قدر هم حرف بزنیم و دلیل بیاوریم،سبک زندگی و نوع نگاه آنان به زندگی به گونه ای است که نه تنها فکر فرزند دوّم نیستند؛بلکه دیگران را هم از داشتن بیش از یک فرزند نهی میکنند.

4-     توجه به آمار کسانی که ازدواج نمی کنند

مگر می توان این حقیقت را انکار کرد که تعداد قابل توجهی از جوانان؛به ویژه دختران از سنّ ازدواج گذشته، و به قولی به تجّرد قطعی رسیده اند.برخی از زنان هم همسرانشان را از دست داده و یا طلاق گرفته اند.بسیاری از اینها دیگر ازدواج نمی کنند.بنابراین به صورت طبیعی از مسیر فرزند آوری خارج شده اند.

البته بنده نمی خواهم بگویم که صورت مسئله دربارهء این اقشار باید پاک شده و دیگران بار این افراد را به دوش بکشند; امّا به هر حال باید این مسئله را به عنوان یک واقعیّت پذیرفت.

5-     فرصت استثنایی

ما هم اکنون در پنجره جمعیّتی قرار داریم.پنجره جمعیتی یا دریچه جمعیّتی ،دوره ای است که کمتر از یک سوّم جمعیّت بیرون از سنّ فعّالیّت (به افراد زیر پانزده سال و بالای شصت و پنج سال افراد خارج از سنّ فعّالیّت می گویند.افرادی هم که میان پانزده تا شصت و پنج سال سنّ دارند،افراد فعّال جامعه محسوب می شوند)و بیشتر از دو سوّم جمعیّت در سنین فعّالیّت باشند.یکی از حیاتی ترین دوره های جمعیّتی هر کشوری وقتی است که در دریچهء جمعیّتی قرار می گیرد.زنان بارور هم به کسانی می گویند که در دورهء سنی پانزده تا چهل و نه سال قرار دارند.پس زنان بارور هر جامعه ای در پنجره جمعیّتی آن کشور قرار دارند.

جمعیّت ایران در آستانهء سرشماری سال 1385، وارد پنجرهء جمعیّتی شده و این پنجره تا حدود سال 1425 به روی ما باز بوده و پس از آن بسته می شود؛البّته این پنجره به صورت کامل تا سال 1425 به روی ما باز نیست بلکه به صورت تدریجی به روی ما بسته می شود.(جمعیّت ایران افزایش یا کاهش ،ص 145) از آنجایی که آخرین محدوده سنی زنان بارور ما (49سال)حدود شانزده سال کمتر از آخرین محدوده سنّی فعّالیّت فعّال  است (65 سال) پس دریچهء جمعیّت زنان بارور خیلی زودتر به روی جامعهء ما بسته خواهد شد.

حالا با نرخ باروری امروز که حدود 6/1 فرزند به ازای هر زن بارور بوده و با توجه به آنکه این نرخ در حال کاهش می باشد شما فکر می کنید اگر ما این پنجرهء جمعیّتی را از دست بدهیم، نسل آیندهء زنان بارور، باید چند فرزند بیاورند که جمعیّت ایران در آینده دچار کاهش و پیری نشود؟ما اگر نتوانیم نسل زنان امروز را، به باروری بیشتر متقاعد کنیم، نسل بعدی زنان باید بار این نسل را هم بر دوش  بکشند تا بتوانند کشور را از پیری جمعیّت نجات دهند.طبق برخی از برآورد ها، اگر نسل امروز به فرزند بیشتر اعتنا نکنند، زنان فردای این کشور باید هفت تا هشت فرزند بیاورند تا بتوانند چهره جوانی به کشور ببخشند.این اتفاق به صورت عملی در هیچ کشوری نیفتاده و در کشور ما هم نخواهد افتاد.

دوّم:تعداد حدّاقّلی

با توجه به این مقدمات پنج گانه به نظر می رسد, حدّاقلّی که بتواند کشور را از حالت بحران بیرون بکشد, کمتر از چهار فرزند نیست.لطفاً یک بار دیگر مقدمات پنج گانه را با دقّت بخوانید و بعد درباره این حداقّل قضاوت کنید.

سوال 13 : مگر نه اینکه کشور های غربی با کنترل جمعیّت رشد اقتصادی به دست آورده اند؟

پاسخ: اگر گفته شود که: بهترین دلیل خیر خواهی کشور های غربی برای کشور ما در این است که خودشان برنامه کنترل جمعیّت را اجرا کرده اند و به خاطر همین از رشد اقتصادی برخوردار شده اند، باید در مقابل گفت :اوّلاً آنها هر گز برنامه ای مدون برای کنترل جمعیّت نداشته و ندارند؛ بلکه با ایجاد شدن ارزش های مادّی اجتماعی جدید، از قبیل رفاه طلبی،فردیّت خواهی، اشتغال زنان، آزاد شدن به تمام معنی روابط نامشروع جنسی،قوانین مربوط به کمک به فرزندان نامشروع و ترجیح آنها بر فرزندان مشروع و ... دیگر نیازی به برنامه کنترل جمعیّت نبود تا مردم آن کشورها در چارچوب سیاست گذاری های کنترل جمعیّت قرار گیرند.

بنابراین شعار((کنترل جمعیّت از راه آزاد سقط جنین))تنها تلاش ظاهری برای سرپوش گذاردن بر فساد روابط جنسی نامشروع جامعهء اروپایی و آمریکایی است.

ثانیاً بحران جمعیّتی کشور های پیشرفته به دلیل کاهش میزان رشد جمعیّتی، در حد منفی ,کار را به آنجا رسانیده است که ، تلاش همه جانبه و وسیعی برای ازدیاد نسل در اروپا شروع شود، چنانچه کمک های نقدی قابل توجّه برای خانوار های بیش از دو فرزند در اروپا بهترین مؤیّد آن است.در هر صورت آیا جای این شک و تردید وجود ندارد که باید اهداف و انگیزه ای سیاسی به دنبال این مسئله وجود داشته باشد؟

سؤال 14- درست است که جمعیّت زیاد، با یک مدیریّت کارآمد اقتصادی یک "فرصت" بی­نظیر است، امّا تا به حال که این مدیریّت کارآمد نبوده و هیچ امیدی هم به آینده نیست که برنامه­ها و تدابیر صحیح اتّخاذ شود. پس در این شرایط، جمعیّت "تهدید" می­شود.

پاسخ: اوّلاً این یک نگاه بدبینانه است، چرا هیچ امیدی به آینده نیست؟ بحمداللـه وقتی که آقا موضوع را مطرح کردند، با نهیب­های متعدّدی که به مجلس زدند، مجلس یک قانونکی وضع کرد، بعد توضیحاتی که به وزیر بهداشت دادند، فی­الجمله سیاست های قبل را کنترل کردند، بعداز آن سیاست های جمعیّتی را رهبری ابلاغ کردند ما این را قبول نداریم که هیچ امیدی به اصلاح مدیریّت نیست و واقعاً هم این­طوری نیست. ثانیاً که این موارد نقص بسیار زیادی دارد. مثلاً بگوییم چون مدیریت اقتصادی کشور کارآمد نیست، پس اقتصاد مقاومتی هم مطرح نشود، آیا می­شود چنین حرفی زد؟ بگوییم چون الان اینها ذهنشان را به خارج بستند و برنامه ریزی صحیح اقتصادی انجام نمی شود و ...، ما برای نجات کشور، اقتصاد مقاومتی را مطرح نکنیم، شعار نکنیم، توضیح ندهیم، ترویج نکنیم، این چه حرفی است! وقتی انسان حقّی را تشخیص می­دهد باید برای ترویجش پای آن بایستند.ثالثاً در بسیاری از مواقع، یک نفر یا یک خانواده یا یک گروه یا حتّی یک مملکت در شرایط فشار به تکاپو می­افتند و دست به خلاّقیّت می­زنند، شما احتمال نمی­دهید واقعاً اگر جمعیّت کشور زیاد بشود مجموعه­ی حاکمّیت را مجبور کند که تدابیر بهتری داشته باشند در توزیع ثروت؟ قطعاً این­گونه است و لذا مسأله را از این­طرف ببینید. ما باید روی حاکمیّت فشار ایجاد کنیم؛ از چند جهت؛ یکی این­که عملاً او را با تکثیر جمعیّت مواجه کنیم، یکی هم با فرهنگ­سازی او را به وظایفش آشنا کنیم و از او مطالبه کنیم که وظایفش را در توزیع ثروت و نگاه بهتر داشتن به توزیع عادلانه­ی ثروت در کشور( که یکی از آنها بحث روستاها و شهرهای کوچک است)اصلاح کند که این نکته در سیاست­های ابلاغی آقا مورد اشاره واقع شده. به چه مجوّزی هر چه ثروت و امکانات هست به شهرهای بزرگ می­دهند و لذا وسوسه می­کنند مردم را که از روستاها و شهرهای کوچک به آن­جا کوچ کنند، دولتی­ها این نوع نگاهشان را باید عوض کنند، سیاستشان را باید عوض کنند و این با فشار اتّفاق می­افتد.

سؤال 15- برای جمعیّت زیاد با کیفیت، باید زیرساخت­های رفاهی، آموزشی، بهداشتی فراهم باشد و اینها هیچ­کدام مهیّا نشده، پس توصیه به جمعیّت زیاد صحیح نیست.

جواب: اتّفاقاً آن­قدر زیرساخت­های آموزشی و رفاهی و بهداشتی فراهم است که الان دارد خاک می­خورد. باور نمی­کنید؟ تعداد میزهای دانشگاهی نسبت به کسانی که به آموزش عالی وارد می­شوند. تعداد صندلی­های آموزش پرورش، نسبت به کسانی که می­خواهند در مدارس وارد بشوند بسیار بیشتر است. این­قدر دانشگاه و فضای علمی دولت درست کرده، که مجبور شده به خاطر این­که محصّلی نیست که بیاید روی این صندلی­ها بنشیند، در مملکت را برای دانشجوهای بیگانه باز کند، این چه فرمایشی است که ما زیرساخت­هایمان هیچ­کدام مهیّا نشده، این حاکی از کمبود اطّلاعات است. در این سال­های اخیر به خاطر این­که مسألة اقتصاد در دستور کار دولت­ها بوده، آن­قدر زیرساخت­های اصلی کشور توسعه پیدا کرده که قابل تصوّر نیست. به خاطر توانمندی­های بومی و مدیریّت­های پیشرو، خوب همین سیر را باید ادامه بدهند، چقدر ما بزرگراه ساختیم، چقدر پل ساختیم، چقدر بیمارستان ساختیم، چقدر دانشگاه ساختیم، چقدر مدرسه ساختیم، چقدر امکانات، چقدر پارک ساختیم، چقدر زمین ورزش و فوتبال ساختیم، اینها قابل مقایسه نیست. این گزاره،که زیرساخت­های رفاهی لازم است و اینها هیچ­کدام مهیّا نشده، گزاره­ی درستی نیست و با واقعیّت تطبیق ندارد.البته از این پس هم باید متناسب با روند رو به رشد جمعیّت که باید یک روند افزایشی باشد، توسعه­ی زیرساخت­ها هم تداوم پیدا کند و این همان است که ما می­گوییم باید یک نگاه جامع داشت. اگر در برنامه­ریزی­ها، برنامه­ی ششم، برنامه­ی هفتم برای جمعیّت، هدف­گذاری کنند، رشد جمعیّت را یک رشد مثبت در منحنی­های آن ببینند، متناسب با آن در توزیع منابع ملّی، در توزیع پروژه­ها هم برنامه­ریزی خواهند کرد.الان بسیاری از زیرساخت­ها فراتر از جمعیّت ایران است. مگر شما نشنیدید که آموزش و پرورش با میزها و صندلی­های خالی مواجه است؟ زیرساخت­ها به شدّت تقویّت شده، امّا ما برنگاه جامع مدیریّتی تأکید داریم، ما می­گوییم باید تکثیر بشود، توسعه هم پا به پای آن جلو برود.مسأله بسیار مهم و قابل توجه این است که الان رهبری عظیم­الشّأن با آن نگاه بلند راهبردی­شان، دارند مسأله­ی سند بالادستی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را مدیریّت می­کنند. الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت که توسط آقا مرکزی برای آن تأسیس شد و حدود چهار سال است دارند کار می­کنند، امسال چهارمین نشست آنان برگزار شد. ششصد مقاله آمده بود نزدیک به پانزده پژوهشکده درست کردند، سند در حال تولید شدن است، وقتی این سند تولید شد، سیاست­های مدیریّت توسعه­ی جمعیّتی که توسط آقا ابلاغ شده در این سند دیده می­شود و لذا توسعه­ی زیرساخت­ها در یک نگاه کلان ملی، بر اساس این الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت مدیریت خواهد شد. پس اوَّلاً زیرساخت­ها به شدّت توسعه پیدا کرده، ثانیاً آقا دارند سند بالادستی که باید کشور بر اساس آن اداره بشود تولید می­کنند و در لایه­های پنج ساله هم مسأله دارد دیده می­شود، تخصیص منابع باید طبق این سیاست­ها انجام بشود و ما هیچ مشکلی از این جهت نداریم. وقتی که آمار قطعی می­گوید کشوری که در این ژئوپولوتیک فعلی ایران است می­تواند از نظر منابع فعلی،بدون هیچ پیشرفت دیگری، چهارصد، تا چهارصدوپنجاه میلیون را تأمین کند، آمار دو دو تا چهار تا دارد این را می­گوید، ما دیگر نباید تشکیک کنیم که نداریم پس نمی­شود. بلکه باید این­طوری بگویید: دولتی­ها شما وظیفه تان را انجام بدهید، ای مردم شما هم خودتان را از این بحران کمرشکن جمعیّت که در جلوی شما است و ممکن است باعث سقوط شما شود نجات بدهید.

سؤال 16- با وجود چهارده میلیون نفر، زیر خطّ فقر، سیاست افزایش جمعیّت خلاف عقل و شرع است.

پاسخ: این یک گزاره است، حالا شما به این گزاره هم توجّه کنید؛ با وجود شیب تند حرکت کشور به سمت پیری، ادامه­ی سیاست­های کنترل جمعیّت خلاف امنیّت ملّی، خلاف عقل، خلاف شرع و خلاف قانون است. این جمله در برابر آن جمله خیلی جالب است. وقتی می­گویند شما اگر به همین ترتیب جلو بروید، به آن منحنی پیری می­رسید که دیگر حالا حالاها نمی­توانید خودتان را از آن بیرون بکشید و لذا یک جمعیّت سی میلیونی توسری خور پیر ورشکسته خواهید شد، این خلاف عقل و شرع است؟! به صرف این­که چهارده میلیون زیر خطّ فقر داریم( که خود این هم قابل بحث است و باید دید چند نفرشان حاد است، چند نفرشان نیمه حاد است، چند نفرشان زیر پوشش کمیته­ی امداد هستند، چند نفر قابل دستگیری هستند، چقدر برنامه می­شود گذاشت روی آنها و ...) افزایش جمعیّت خلاف عقل و شرع است؟ از سوی دیگر،آیا رهبری سلّمه اللـه و ابقاه اللـه، متوجه نیستند که این خلاف عقل و شرع است که فتوا می­دهند؟ تمام مراجع تقلید که پای این کار آمدند اینها هیچ­کدامشان متوجه نیستند که در چه شرایطی دارند فتوا می­دهند؟ این جواب نقضی.

اما جواب حلّی این است که واقعیّت­های آماری دارد به ما می­گوید این نوع توالد و تناسل در ایران، ما را به حفره­ی جمعیّتی ویرانگر می­اندازد و اگر ما در آن موقعیّت واقع بشویم، تمام دارایی­هایمان تاراج می­شود. مساعدت نسبت به این روند، مطابق عقل و شرع است؟ یا سد کردن این روند مطابق عقل و شرع است. چهارده میلیون زیر خطّ فقر را چه کار کنیم،باید فشار بیاوریم روی سیستم حاکمیّتی که عدالت اجتماعی را پررنگ­تر بکند. به نظر ما حرکت تند کشور به سمت پیری، خلاف عقل و شرع است. برای جلوگیری از این خطر راهی جز تکثیر جمعیّت نداریم، اما برای آن چهارده میلیون زیر خط فقر(اگر این آمار درست باشد) باید با سیاست­های حمایتی از زیر خطّ فقر بیرون بیایند و این شدنی است. باید اسلام عزیز جامع را تقویّت کرد، باید بحث انفاق را تقویّت کرد، باید بحث صله­ی رحم را تقویت کرد، باید بحث کمیته­های خیرخواهی محلّه را تقویّت کرد، باید زکات را تقویّت کرد، باید وجوهات بریّه را تقویت کرد، باید سیاست حمایتی دولت را اصلاح و تقویّت کرد. راه­حلش این است نه کنترل جمعیّت. کنترل جمعیّت یک آسیب ویرانگر دیگری را دارد بر کشور ما تحمیل می­­کند که هیچ ربطی با این موضوع ندارد. این­جا جواب علمی این سؤال این است که دو تا موضوع به هم خلط شده، یک مغالطه صورت گرفته­است. شما می­خواهید بگویید چون چهارده میلیون زیر خط فقر داریم، پس جمعیّت را کنترل کنیم این یعنی تصدیق ویرانی کشور،چهارده میلیون را باید با برنامه­های مدبّرانه از فقر بیرون آورد، جمعیّتی را هم که دارند به سمت پیری می­روند باید با سیاست تکثیر جمعیّت افزایشی، و طرح جامع توسعه­ی ملّی کشور، تدبیر کرد.

سؤال 17- نسلی که می­دانیم زندگی ­اش توأم با رفاه نیست، آینده­ی شغلی مبهی دارد، عقاید و فرهنگش در معرض خطر است، افزودنش چه فایده و لزومی دارد؟

پاسخ: ما درپاسخ به این سؤال،گزینه­ای که می­گذاریم روی میز، نگاه توحیدی به جمعیّت و مردم و حکومت است. مشکل ما، فقدان نگاه توحیدی است. شما از کجا آینده را حدس زدید که نسلی که این­طور است در معرض خطر است. چرا به وعده­های خداوند ایمان ندارید. مگر خداوند نگفته (ان یکونوا فقراء یغنهم اللـه من فضله) این آیه یعنی چه؟ ما که منکر ضرورت برنامه­ریزی و حکمرانی اسلامی نیستیم، اگر ما چشممان را به برنامه ریزی و تدبیر صحیح امور می­بستیم و حرف می­زدیم، اشکال شما درست بود. ولی طرح ما نگاه جامع است. از آن طرف هم ما نمی گوییم همه چیز باید با غیب درست بشود، اما نباید باور غیب را از فرمول زندگی حذف کرد، شما از کجا آینده را حدس زدید؟ مگر قرآن نمی­فرماید که (ولو أن اهل القری آمنوا و اتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء و الارض) تطبیق این آیه این است که آینده­ی ما در معرض خطر است؟ آینده­ی شغلی، عقاید، فرهنگ در معرض خطر است؟ چه کسی چنین حرفی زده­است؟ چه کسی چنین حکمی صادر کرده که در خطر است؟ باید توسعه­ی جمعیّت به شکل متوازن در یک طرح جامع حکومتی با همه­ی الزاماتش فعّالسازی بشود. اگر ما یک طرح جامع فعّالسازی جمعیّت داشته باشیم، باز هم این گزاره درست است که این نسل آینده­اش در خطر است؟ باز برمی­گردیم به همان مطلب سابق؛ آیا این نسل را به همین ترتیب رها کنیم تا سی سال آینده یک جامعه­ی ورشکسته­ی سی میلیونی باشیم، آن وقت در معرض خطر نیستیم؟ آن وقت جواب خدا و جواب ملّت و وجدان ملّی­مان را چه خواهیم داد؟ بنابراین نمی­شود گفت نسلی که زندگی اش توأم با رفاه نیست، آینده­ی شغلی او مبهم است. این کلّی­گویی­ها یکی از ابزارهای مغالطه است. با کدام آمار شما چنین جمله­ای را ثابت می­کنید؟ با کدام پایش اجتماعی چنین حرفی را زدید که آینده­ی این نسل در خطر است؟ یک حدس مبهم بی­دلیل است. ما اتّفاقاً در جواب این سؤال می­گوییم که اگر وضع جامعه به همین ترتیبی که الان هست بماند، در معرض خطر قرار می­گیرد و با سند هم می­گوییم. با آمار و دلیل هم می­گوییم.

سؤال 18- شغل پدر و مادر که هر دو هم برای تأمین هزینه­ها لازم است و یا تحصیلشان، که موجب رشدشان است، مانع آوردن فرزند زیاد می­باشد. اگر بچّه­دار بشوند، یا کارشان را از دست می­دهند یا باید رشد و پیشرفت خودشان را کنار بگذارند.(چون قوانین به گونه ای است که امکان ادامه ی تحصیل یا شغل همراه با فرزندآوری فراهم نمی شود و سخت گیری های زیادی حتّی در حوزه های علمیّه می شود)

پاسخ: خوب ما سؤال می کنیم که، در اسلام در نظام آفرینش، شما نهادی را مقدّس­تر از نهاد خانواده می­شناسید؟ پشت صحنه­ی این سؤال اصله الفرد در مکتب لیبرالیسم غربی است. فردگرایی ولنگارانه­ی غربی است. می­گوید من اصالت دارم. اما در نگرش صحیح اسلامی، خانواده اصالت دارد در عین حالی که فرد هم ذیل خانواده اصالت دارد.اگر خانواده اصل است، مگر ستون خانواده زن نیست؟ مگر تقدم وظایف همسرداری و مادری و تربیتی برای زن تعریف نشده؟ بنده معتقد هستم اتّفاقاً معادله برعکس آن است. مزاحمت از آن طرف برای این­طرف است. یعنی اشتغال خانم­ها خارج از خانه و زن را درگیر نان­آوری خانه کردن، اساساً با روش اسلام مخالف است، چون فرمود (الرجال قوامون علی النساء بما فضل اللـه بعضهم علی بعض و بما انفقوا) عیالات مرد واجب­النّفقه­ی او هستند، چه کسی گفته زن باید کار کند نفقه­ی خانه را در بیاورد، در کدام منطق اسلام شما این را اثبات می­کنید که ما بگوییم این خانم چون شغل دارد، بچّه نیاورد که شغلش به هم نخورد. و از آن طرف مگر آن حدیث را نشنیدید که خانمی از طرف زن­های مدینه آمد خدمت پیامبرصّلی اللـه علیه و آله و سلّم و گلایه کرد که آقا شما جهاد می­روید و ... پس ما چه؛ حضرت خوششان آمد فرمودند تو هم نماینده­ی من هستی، برو به خانم­ها بگود که « جهاد المرأة حسن التبعّل» آن چیزی که الان مصیبت است، ضریب بالای نفوذ فرهنگ مدرنیته در جامعه­ی ما است. که حاکمیّت هم متأسّفانه در این تفکر لیبرالیستی و فمنیستی لغزیده و دارد به زن به عنوان یک هویّت مستقل، استقلالی می­دهد که این استقلال باعث ویرانی هویّت اساسی او در نظام خانواده است. معادله به عکس است. باید گفته شود ای خانم­های محترم، شغل­هایتان را رها کنید برای رسیدن به همسرتان و رسیدن به شغل شریف مادری­تان.در مقابل این سؤال ما یک سؤال می­پرسیم؛ مبنای تئوریک شما چیست؟ مبنای تئوریک شما مکتب ضال مضل فمنیستی است؟ برابری زن و مرد است؟ یا مبنایتان مبنای قرآنی است؟ مبنایتان سیره­ی نبوی است. پیامبرصّلی اللـه علیه و آله و سلّم در تقسیم وظایف بین فاطمه زهرا سلام اللـه علیها و حضرت علی علیه السّلام، در همان روز اوّلی که رفتند برای دیدارشان فرمودند وظایف تو دخترم تا قبل الباب است، وظایف علی علیه السّلام از باب به آن طرف است، مگر صدّیقه­ی اطهر سلام­اللـه علیها نفرمود که جز خدا و رسولش خوشحالی ناشی از تقسیم این کار را در دل من نمی­داند؟ جایگاه زن منزلش هست. جایگاه زن،آماده شدن برای شغل عظیم بهشتی مادری او است، اینها به خاطر رسوب تفکّر فمنیستی غرب­گرایانه فراموش شده، در نتیجه می گوییم ما اگر بخواهیم بچّه بیاوریم، از شغل و از پولمان می­افتیم. بنابراین این تفکّر، تفکّری است که ما نمی­توانیم آن را بپذیریم .شغل پدر که ربطی به این حرف­ها ندارد، پدرها آزاد هستند بروند شغلشان را انجام بدهند. بحث، بحث مادر است که می­خواهد بار تربیت و بار حمل را بردوش بکشد که این وظیفه­اش است، اصلاً شأنش با او تعریف می­شود و رشد او در این است. و البته بحث تحصیل هم که هیچ منافاتی ندارد،مصاحبه­ای را که در فصلنامة مؤسّسه مطالعات با خانم دکتر مریم غفاری داریم بخوانید، ببینید این خانم بزرگوار چطور توانسته بین تحصیلاتش و تعدّد فرزندانش جمع کند(فصلنامة مؤسّسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام شماره 8 ویژه نامه جمعیّت). یک خاطره­ی خیلی جالبی نقل می شود که آقای احمدی­نژاد–چون ایشان خوشبختانه یکی از نقاط مثبتش این بود که با این نگرش کنترل جمعیّت مخالف بود- در کابینه وقتی مسئله جمعیّت را طرح کرد، از تک­تک وزرایش سؤال کرد، ... شما چند تا بچّه هستید در خانه­تان، این گفت ده تا آن گفت دوازده تا، آن گفت هشت تا، آن گفت نه تا، بعد گفت برادرهایتان، خواهرهایتان مدارکشان چیست؛ همه ماشاءاللـه مدارک بالا، عالی، آن هم خانه­های متدیّن، خانه­های فرهیخته، خانه­های بسیار پاک، اصیل، حزب­اللهی، بعد ایشان گفت عزیزان من ببینید، چه کسی گفته کثرت جمعیّت با توسعه و پیشرفت و درس خواندن و اینها منافات دارد؛ چه کسی چنین حرفی را زده که خانه­هایی که بچّه­هایشان زیاد هستند همه بی­سواد و همه معتاد و همه قاچاقچی و همه بیکار هستند، چه کسی چنین حرفی را زده؟ چرا مغالطه می­کنید؟ پس این سؤال، پشت­صحنه­اش یک تفکّر رسوب­شده­ی غرب­گرایانه است و با نقش مادری و نقش همسرداری زن هماهنگ نیست و واقعیّت­های اجتماعی هم با آن مخالف است که تحصیل و حتّی شغل، حالا شغل­های شریفی که در شأن خانم­ها هست، با مسأله­ی فرزندآوری­شان مخالفتی ندارد، بلکه باید تدبیر کنند جمع کنند و بتوانند هر دو را با هم جلو ببرند.

این نکته ی مهمّی است که زن باید درس بخواند و فرهیخته شود امّاچه ضرورتی دارد که یک خانم برود مهندسی عمران بخواند؟ که بعد شغلی که می­خواهد پیدا کند، سرو کله زدن با یک مشت عمله­ی ساختمان­سازی و نقشه­کشی و کارهای سخت و سنگین و جرثقیل و محاسبات آن­چنانی در عمارت­ها و برج­ها باشد. نظام آموزش عالی ما در توسعه­ی دانش در کشور واقعاً دارد به زن ظلم می­کند. این خدمت به یک خانم نیست که به او اجازه بدهند در رشته­ای تحصیل کند که هیچ تناسبی با سلایق و شاکله­ی­ وجودی و ظرافت­های وجودی او ندارد. اگر گفته می­شود که «المرأة ریحانه و لیست بقهرمانه» یک ترجمه­ی بلاغی جالبی دارد که زن نمی­تواند به کارهای سخت سنگینی که اصلاً با فیزیولوژی او هماهنگ نیست مشغول بشود بعد ما افتخار کنیم که این تعداد مثلاً دانشجوی دختر در دانشگاه­های ما درس می­خوانند، خانم­ها باید به شغل­هایی رو بیاورند که این شغل­ها تناسب با شاکله­شان داشته باشد بنده شخصاً معتقدم که نظام آموزش و پرورش ما، آموزش عالی ما باید یک طوری باشد که تمام نیازهای خانم­ها توسط خانم­ها برطرف بشود. یعنی در تمام ضروریات یک زنی که می­خواهد زندگی عفیفانه­ی خودش را داشته باشد، توسط خانم ها برطرف شود.یک زنی مجروح می­شود، یک زنی تصادف می­کند، یک زنی می­خواهد وضع حمل بکندیک زنی مریض می­شود، باید بیمارستان­هایی باشند که از صفر تا صدش خانم باشند. خوب آن شغل­ها، شغل­هایی است که خانم­ها باید برطرف کنند و هکذا. بنابراین ما مخالف تحصیل نیستیم، مگر خانم امین رضوان­اللـه تعالی علیها، به عالی­ترین درجات علم فقهی حوزوی نرسیدند و مراجع قم به ایشان مجوز اجتهاد ندادند؟

به علاوه که این گونه اشکالات و شبهات،تأیید می­کند آن نگاهی را که ما داریم می­گوییم. ما می­گوییم که همه­ی این مشکلات و مصائب ناشی از یک نگاه سوء مدیریّتی به مسأله­ی جمعیّت و حرمت و کرامت زن بوده­است. حرمت و کرامت زن اقتضا نمی­کند که او وقتی که شأن اساسی وجودش را به حسب تکوین و تشریع می­خواهد فعّالسازی بکند با محرومیّت مواجه بشود، این نوع ببینید ما اگر مسأله­ی کرامت زن را و شأن مادری زن را و بعد بحث تکثیر جمعیّت را کنار هم در نظر بگیریم؛ می­گوییم که باید تمام الزامات بحث جمعیّت دیده شود و اجرایی شود.یکی از آن الزامات که در صریح سیاست­های رهبری آمده این است که تمام قوانین معارض با بحث تکثیر نسل باید لغو بشود.

و این مطالبه وظیفه ماست. ما وظیفه­ی واجب داریم کرامت زن اسلامی را فریاد بزنیم. کرامت زن اسلامی این نیست که به او بگویند تو درسی بخوان که مخالف شأن و شاکله­ی تو است، کرامت زن اسلامی این نیست که وقتی می­خواهد اقتضای فطرتش را فعّال کند، بگویند که تو از تحصیل محروم می­شوی. تمام این قوانین باید بازسازی بشود. تمام این برنامه ها باید از نو طراحی شود و بازسازی بشود متناسب با شأن و شؤون کرامت زن مسلمان بازسازی بشود. این که ما بگوییم الان چون این­طوری است پس نمی­شود این یعنی بازی کردن در زمین دشمن. بازی کردن در زمین تحقیر کرامت زن مسلمان، و لذا ما باید خروج کنیم، باید فریاد بزنیم علیه شرایط موجود و این کار من و شما است. از زیر باراین تحقیر بیرون بیاییم. این که بگویند خانمی که بچّه دار شد نمی­تواند درس بخواند، تحقیر است این ظلم است. باید با این ظلم مبارزه کرد؛ به این وسیله که ما ایده­ی مبارک قرآنی تکثیر نسل را اوّل روی دست بگیریم، بعد بگوییم اگر این حق است لوازمش هم باید عملی بشود. یکی از لوازم آن این است که تسهیل باید ایجاد بشود و البته حالا مجلس که برای کارمندان خانم قانونی وضع کرده .یک مقداری تسهیلاتی در این زمینه گذاشتند.

سؤال 19- با وجود آپارتمان نشینی و ممانعت صاحبخانه­ها از دادن خانه به افرادی که چند فرزند دارند، نمی شود زیاد فرزند آورد.

پاسخ: ما معتقد به اصلاح قوانین هستیم، ما معتقد به اصلاح فرهنگ هستیم،دولت می تواند قانون وضع کند که مستأجرها در این رابطه نباید محدودیّت داشته باشند و موجرها نمی­توانند با این قانون مخالفت بکنند اگر این که موجری به خاطر این که مستأجرش چند تا بچّه دارد از دادن اجاره، یا تمدید اجاره خودداری کرده، جرم تلقی بشود آیا به نظر شما، موجرها این برخورد را می کنند؟ چرا الان این برخورد را می­کنند؛ به خاطر فرصت­طلبی و رفاه­طلبی و آن نگاه غفلت­زده­ای که نسبت به بحث دارند، این که بچّه ها زیاد باشند خانه­مان را خراب می­کنند و ...، اگر آن نگاه اولاً فرهنگ بشود؛ ثانیاً، قانون اصلاح بشود ثالثاً، این هم جرم تلقی بشود آیا باز هم این تداوم پیدا می­کند؟ پس جواب این است که ما معتقد به نگاه جامع هستیم که در تمام زمینه ها باید زمینه سازی لازم انجام شود.

سؤال 20- وقتی پدر و مادر تربیت شده نیستند و نقائص اخلاقی فراوان دارند، بچّه هم که بیاورند، نمی­توانند خوب تربیت بکنند.

پاسخ: اولاً آیا همه­ی پدر و مادرها بد هستند؟ شما در این هفتاد میلیونی که الان ما جمعیّت داریم، بیست و پنج شش میلیون خانوار هستند آیا همه­ی پدر و مادرها بد هستند؟ فرض می کنیم بخشی از پدر و مادرها بد هستند، ما فعلاً خطابمان به پدر و مادرهای خوب است، پدر و مادرهای بد که گوششان بدهکار این حرف­ها نیست. ما الان خوب­هایمان دچار مشکل هستند. خوب­ها، حزب­اللهی­ها، متدیّنین فعلاً روی این قصّه فعّال بشوند، که اتّفاقاً این باعث برد ما خواهد شد. اگر خانواده­های متدیّن تکثیر نسل بکنند و حزب­اللهی­ها تکثیر بشوند، بی­بند و بارها و بی­قیدها در اقلّیّت واقع می­شوند، اینها هم شرّشان از سر جامعه کم می­شود. آیا شما می­توانید اثبات کنید که تمام پدر و مادرهای ایران بد هستند، تربیت شده نیستند؟ نقایص اخلاقی فراوان دارند پس بچّه نیاورند؟ ما می­گوییم که اتّفاقاً اکثریّت پدر و مادرها خوب هستند، اکثریّت نسبی. همین اکثریّت نسبی تکثیر نسل کنند تا جمعیّت حزب­اللهی کشور افزایش پیدا کند و ثقل جامعه، سرمایه­ی اجتماعی حزب­اللهی ما بیشتر بشود. آن وقت در معادلات اجتماعی قدرت چانه­زنی ما بیشترمی شود و فشارمان روی جریان­های سیاسی روی حاکمیّت، در انتخابات افزایش می یابد. پس پدر و مادرهای خوب، فعلاً گره­های ذهنی خود را حل کرده و به رهبری لبّیک بگویند و از این خانواده های تک نفره و ­هسته­ای بیرون بیایند، تا بعد نوبت برسد به پدر و مادرهای بد.

سؤال 21- برای بچّه­دار شدن، قدم اوّل ازدواج است و ازدواج نیاز به شغل و مسکن و تمکُّن مالی دارد. اوّل اینها را برای جوانان فراهم کنید، بعد به بچّه­دار شدن توصیه کنید.

پاسخ: ما در صحبت­های قبلی این را مفصّل بحث کردیم که این نگاه، تکذیب خدای متعال است. شما می­فرمایید که جوان من الان نه خانه دارد نه شغل دارد نه درآمد دارد، چطور او را به ازدواج در بیاورم؟ به عبارت دیگر جوان من فقیر است نمی­تواند ازدواج کند. خداوند این شبهه ذهنی شما را پاسخ داده است فرموده است(انکحوا، أن کان فقیرا فانا ارزقه) شما یا باید بگوئید خدایا دست از این حرف­هایت بردار، این حرف­ها را نزن، یا خودتان را تخطئه کنید. تخطئه­ی خودتان هم به این است که ما ایمان بیاوریم به رزاقیّت لایتناهی خدا از یک سو، فعّال­سازی تعهّد اجتماعی شأن پدری و شأن مادری برای زوجین از طرف دیگر. مابرای همین معتقدیم به ضرورت طرّاحی نظام خانواده و تعلیم آن به جامعه که پسر و دختر با مهارت­های اسلامی ازدواج کنند.یکی از مهارت­ها، مهارت رزق حلال است.این مهارت اصول و فرمول دارد، علم دارد، قانون دارد، جوان­های ما بلد نیستند، بگوییم حالا که بلد نیستند، پس جمعیّت بی­جمعیّت، پس ازدواج بی ازدواج؟ این نگاه غلط است. ببینید عزیزان من، وقتی نماز واجب شد، وضو می­شود واجب، وقتی وضوواجب شد، تحصیل آب می­شود واجب، اسمش را می­گذارند وجوب مقدّمی. هر وجوب اصلی( وجوب خود نماز) کشیده می­شود روی وجود مقدّمی او و روی الزامات او. وقتی مولا به شما می گوید باید بروید بالای پشت­بام ؛ عقل و عرف و تجربه­ی شما می­گوید وقتی باید بروی بالای پشت­بام یعنی واجب است نردبان بگذاری بروی بالای پشت­بام. پس گذاشتن نردبان، اگر نیست، ساختن نردبان، اگر نمی­شود، خریدن نردبان می­شود واجب، چون مولا امر کرده باید بالای پشت­بام بروی. الان مولا به ما امر کرده باید عزّت اسلام و شیعه محفوظ بماند، الان مولا به من دارد می­گوید که آی خواب­ها، چند سال دیگر، موج وهّابی گری،تکفیری ها و داعش و...، ایران شیعی شما را برمی اندازد، پس امر مولا واجب است، وقتی امر مولا واجب شد، باید مقدّماتش را من تأمین کنم. نه این­که بیایم بگویم که نه من الان این مقدّمه را ندارم پس، از واجب هم صرف نظر کنم. کدام فقیهی چنین فتوایی را می­دهد؟ کدام نظریّه­ی اصولی این استنباط فقهی را درست می­کند؟ بنابراین ما منکر این نیستیم که باید شغل درست کرد، باید رفاه درست کرد، باید مسکن درست کرد، باید اینها را درست کرد. ما به نگاه جامع معتقد هستیم، معتقدیم حاکمیت نسبت به تمام اینها وظیفه دارد، به جای این که تو سر و کله­ی هم بزنند و منابع را طبق اصول سرمایه­داری منحط ربوی تقسیم کنند برای سرمایه­دارهای گردن­کلفت، باید اینها را بین عموم جامعه تقسیم کنند، و باید شیوه­های اسلامی را پیاده کنند و ما باید فریاد کنیم تا این ها پیاده­سازی بشود، در کنار این می­گوییم خدا به ما فرموده که شما با ابهام و شبهه­ی فقر، مجاز به قتل نفس نیستید، (لا تقتلوا اولادکم خشیه املاق)؛ املاق یعنی فقر، یعنی گرسنگی. آن کسی که این سؤال را طرح کرده، پشت سر ذهنش چیست؛ این است که «للفقر یجوز القتل» حالا «یا قتل جاهلی» که بچّه می آوردند می­کشتند، «یا قتل مدرن» که پیشگیری می­کنند یا "قتل فرامدرن" که اصلاً ازدواج نمی­کنند، به ازدواج­های سفید روی می­آورند. چه تفاوتی است بین منطق جاهلی عرب که (اذا المؤوده سئلت بای ذنب قتلت)و بین جاهلیت مدرن که به خانواده­های بی­فرزند اکتفا می­کند یا ازدواج­های سفید شیطانی نسل فراموش شده­ی فعلی؟از نظر منطق چه تفاوتی وجود دارد؟ منطق همه­شان منطق شرک­آلود است،منطق لذّت­گرایی و انانیّت و اصالت الرّفاه است.بنابراین نمی­شود گفت که بچّه­دار شدن متوقّف بر ازدواجی است که نیاز به شغل و مسکن دارد،چون نیست، پس نمی شود ازدواج کرد و بچّه دار شد.این معادله، قرآنی نیست. معادله­ی علمی هم نیست،از این گذشته بسیاری این توانایی ها و امکانات را دارند ولی به یک فرزند یا عدم فرزند اکتفا می­کنند. یا اصلاً ازدواج نمی کنند یعنی شما می­گویید افرادی که ثروتمند هستند و میلیارد میلیارد در حساب­هایشان است، وقتی ازدواج می­کنند ده تا فرزند می­آورند؟ مشکل این نیست مشکل این باور غلط است. مشکل این است که من اگر بچّه بیاورم به لذّت من، به خوشی من، به آرامش من لطمه می­زند. مشکل این است که به شأن مادری توجّه ندارد،درک این مسئله که با زایمان که یک نوع تولّد نوین است، یک نفس را به هستی هدیه می­کند این به معنای احیای یک نفس است معنای بهشتی شدن. درک این ها مهم است. این اولاً. ثانیاً ما معتقدیم که اقدام به ازدواج باعث منزل و شغل می­شود نه بالعکس؛ تجربه­ی ما هم همین بوده، جوانی که تا حالا الاّف و بیکار بود، وقتی ازدواج کرد در خودش احساس تعهّد می­کند می رود کار می­کند می­رود زندگی می­کند، می­رود خانه درست می­کند، پلّه پلّه اجاره می­کند، بعد می­خرد بعد جلو می­رود و لذا آقا هم فرمودند، فرمودند این اشتباه است که بگوییم ما صبر کنیم دخترمان برسد به سی سال، پسرمان برسد به سی و پنج سال، درسش را بخواند، مدرکش را بگیرد، سربازی­اش را برود، شغلش را پیدا کند، درآمد کسب کند، حالا خانه بخرد، حالا ازدواج کند، در این فاصله آیا می­دانید چقدر فساد در جامعه اتّفاق می­افتد؟ در اوج نیروی غریزه­ی جنسی و شهوانی پسر و دختر چه اتّفاقات ویرانگر اخلاقی رخ می دهد؟ یعنی مضرّات این که طرف زیر بار اجاره برود، یک خرده بیشتر باید کار کند؛ کمتر بخوابد این بیشتر است یا آن مضرّات ویرانگر ولنگاری­ها و فسق و فجورها بیشتر است؟ دستور اسلام این نیست. دستور اسلام این است که زن وقتی به سنّی می­رسد که به تعبیر شریف روایت، احساس می­کند که آنچه را که یک خانم احساس می­کند، باید او را شوهر داد. تعبیر روایت این است و الاّ مثل یک میوه­ای است که از درخت می­افتد زیر پا له می­شود. چقدر این تعبیر لطیف است چقدر درست است. اگر دختری که در سّن ازدواج است، ازدواج نکند له می­شود زیر دست و پا، نابود می­شود همه چیزش غارت می­شود. بفهمد یا نفهمد. آن وقت این بهتر است؟ پس این معادله غلط است. اصلاً این نگاه غلط است که اوّل درس، مدرک، شغل، درآمد، مسکن آنگاه ازدواج.دستور اسلام چیست؟تحصیل تا آن جایی که کشش دارد بعد در سنّ ازدواج، ازدواج کند و پیش بردن همراه تحصیل و شغل و مسکن با ازدواج. این فرمول اسلام است و این شدنی است آنهایی که اهلش بودند می­دانند این واقعاً شدنی است.

سؤال 22- ریسک بالای حاملگی بعد از سی و پنج سال، ضعف و ناتوانی زن برای زایمان­های مکرّر و شیردهی فرزند، مواردی مثل بیماری­های زنان، که از عوارض حاملگی­های زیاد شمرده می­شود چگونه قابل حل است؟

پاسخ: مگر ما گفتیم هر خانمی مثلاً بیست تا بچّه بیاورد؟ آن چیزی که الان فاجعه شده این است که الان نرخ باروری در کشور امام زمان به یک و دو دهم رسیده و این یعنی نابودی نسل بیست سال آینده، ما می گوییم این ضریبش به سه یا چهار برسد. آیا این هم مشکل­ساز است؟ طبق استانداردهای بهداشت جهانی هم 4یا5 فرزند پذیرفته است.به علاوه، جواب­های بسیار علمی را خانم دکترها دادند، فصلنامه­ی شماره­ی 8 مؤسّسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام(ویژه نامه جمعیّت) را مراجعه کنید. در فرض فراگیری مهارت حاملگی­های بهداشتی، هیچ­کدام از این عوارض اتّفاق نمی­افتد و افرادی که مراعات می­کردند، افرادی که دستورات دین به اضافه دستورات علم و بهداشت را درست انجام می­دادند، به هیچ عارضه ای مبتلا نمی­شوند. به عبارت دیگر وقتی گفته می­شود که اسلام خواهان کثرت جمعیّت است معنایش این نیست که زن بیچاره له بشود نابود بشود از بین برود، آرامشش، سلامتش، بهداشت و جوانیش نابود بشود.چه کسی چنین حرفی را گفته­است، چه کسی چنین ظلمی را تجویز کرده­است؟

افراط و تفریط بد است. ما از یک نگاه عقلانی منطقی علمی معتدل دفاع می­کنیم و آن این است که الان نرخ باروری یک و دو دهم است، فاجعه است،شعاری که ما تولید کردیم، این است بجای دو تا بچّه کافی است، باید بگوییم "چهار تا بچّه لازم است" تا ما از این پیچ خطرناک عبور کنیم از این فاجعه رد بشویم، نرخ باروری یک و دو دهم بشود نرخ چهار و پنج،

سؤال 23- تا زمانی که سیاست­های دولت و سیستم­های اجتماعی تغییر نکند، افزایش جمعیّت ایجاد معضل است و مردم هیچ­ انگیزه­ای برای آن ندارند.

پاسخ: قاعدتاً پاسخ سوال داده شده است، این توقّف دادن، این­همانی کردنی که در این سؤال از آن یاد شده، این «اگر ... آن گاه» شانه را از زیر بار رسالت الهی و لبّیک به فراخوان رهبری خالی کردن است. مثل این که بگوییم تا نظام طاغوتی شاهنشاهی از کشور جمهوری اسلامی زدوده نشود، حکومت اسلامی در این­جا اجرا نخواهد شد. به نظر شما این منطق درست است؟ خوب عزیز من ما می­فهمیم این را، که تا این نباشد آن نمی­شود، سخن در این است که این را باید عوض کنیم و این یک تکلیف است. وقتی خداوند از ما پیمان گرفته در مقابل پرخوری­ها و ظلم ظالم و سرمایه­دارها سکوت نکنیم، می­توانیم برگردیم بگوییم که تا سرمایه­دارها هستند محرومین همین تکلیف را دارند؟ این شانه از زیر بار خالی کردن است. روی میزان معرفت دینی حرف زدنش این است که بگوییم. «باید سیاست­های دولت و سیستم­های اجتماعی و برنامه­ریزی حکومت اسلامی به نفع توسعه­ی جمعیّت تغییر کند تا افزایش جمعیّت معضل نباشد و این با مطالبه­ی ملّی و فشار اجتماعی اتّفاق می­افتد. خدا رحمت کند رهبر فقید انقلاب را، می­فرمودند در بعضی چیزها شریعت دهل زده. یعنی برایش خیلی اهمّیت دارد. ما باید در سطح فضای فرهنگی اجتماعی شلوغ بکنیم. شلوغ عقلانی و منطقی و دولت و مجلس را همه را تحت فشار بگذاریم و این درست کاری است که آقا کردند. بی­نظیر آقا این رل را بازی کردند. اوّل گفتند، دوباره گفتند، بار سوم و چهارم و بیستم و... به مجلسی­ها گفتند، به دولتی­ها گفتند، به مجمع تشخیص گفتند، سمینارها را تشویق کردند، به سمینارها پیام دادند، پذیرفتند، موج درست کردند در خراسان شمالی گفتند، بعد توبه کردند استغفار کردند تا فضا یک خرده باز شد. ببینید این را ما از رهبری یاد بگیریم، ما اگر بگوییم تا دولت درست نشود نمی­شود، این که هنر نیست بله تا دولت آدم نشود مملکت آدم نمی­شود. امّا به صرف همین، کار تمام نمی شود. وظیفه­ی ما است که برویم آن کار را درست بکنیم تا این نتیجه­اش هم درست بشود. بنابراین شانه از زیر بار تکلیف نمی­توانیم خالی کنیم. این­جا است که من به واجب مقدمی و واجب غیری اشاره می­کنم. وقتی نماز واجب شد، گرفتن وضو واجب می­شود. وقتی حفظ استقلال کشور واجب است، وقتی قرآن فرموده که (لن یجعل اللـه للکافرین علی المسلمین سبیلا) جامعه­ی اسلامی تکلیف پیدا می­کند برای حفظ حرمت و عزّت جامعه­ی اسلامی. بعد وقتی دیدیم که روند کنترل جمعیّت و شیب نزولی ویرانگرش به جایی می رسد که مردمی را که اصلاّ زندگیشان با بچّه­هایشان تعریف می­شود،تبدیل می شود به خانواده های بی فرزند و تک فرزند و ما به این فاجعه مبتلا می شویم. این آقای مرندی روستا به روستا، خیمه می­زدند، نیروهای وزارت بهداشت از اینجا معلوم می­شود که اگر حاکمیّت چیزی را بخواهد می­تواند محقّق کند ولو این­که به عشق ذاتی مادر هم وابسته باشد. مادر عشقش این است که بچّه بیاورد، شیر بدهد، بچّه­اش را بزرگ کند، این کار را خواستند، کردند و شد. حالا ما به عکسش را باید انجام دهیم و البته با سختی بسیار مسأله را جبران کنیم. الان حفظ عزّت کشور اسلام، نگاه به بیست سال، پنجاه سال آینده و اضمحلال نسلی ما و عزّت ما و همه چیزما، تکلیف تکثیر نسل را به دوش ما می­گذارد، مقدّماتش هم یکی پس از دیگری وجوب روی آن سرایت می­کند و بحث، بحث تکلیف شرعی است. بنابراین نمی­شود از زیر تکلیف شانه خالی کرد که گفته شود دولت فلان و فلان است و ما انگیزه نداریم.

سؤال 24- زن و شوهری که خودشان با هم مشکل دارند و ناسازگار هستند، اگر فرزند هم بیاورند، خوب تربیت نمی­شود.

پاسخ: خوب پاسخ این هم مانند سوال قبل است.خانم محترمی که با همسرت اختلاف داری، وظیفه­ی واجبت این است که ناسازگاری با شوهرت را کنار بگذاری و بچّه­هایت را خوب تربیت کنی. ناسازگاری پدر و مادر باید حل بشود، این یک وظیفه، برنامه هم باید داشته باشد، باید ما هم تولید برنامه­ی مشاوره­ای تدریسی آموزشی و مهارتی بکنیم، این یک تکلیف، تکلیف دوّم، افزایش جمعیّت. این یک وظیفه است آن هم یک وظیفه است. نمی­شود گفت چون آن هست پس این تکلیف روی زمین بماند. این نگاه، نگه علمی و فقهی و مستند نیست.

سؤال 25- یک فرزند که خوب تربیت شود بهتر از چند فرزندی است که پدرو مادر نتوانند به او برسند. فرزندان که کم باشند، پدر و مادر وقت و حوصله­ی بیشتری صرف آنها می­کنند.

پاسخ: این سوال واقعاً ساده­ لوحانه است.( عذرخواهم این تعبیر را به کار می­برم) اصلاّ آنهایی که تجربه­ی بچّه­داری دارند می­دانند که بچّه­ها وقتی زیاد می­شوند خوب می­شود تربیتشان کرد. بچّه­ای که یکی باشد، ده­ها انحراف تربیتی در روحش شکل پیدا می­کند. این هم­بازی ندارد، نق می­زند، مشکل دارد، بیشتر اتّفاقاً وقت می­گیرد. این بحث های شیرین آقای وافی( که خودش هم ماشاءاللـه سرآمد خانواده­های پرجمعیّت است) را گوش کنید می­گوید ما در زندگی اصلاً احساس نمی­کنیم که باید تربیت کنیم، حالا با تعبیری که دارند، می­گویند خود بچّه­ها بار خودشان را برمی­دارند. واقعاً این تفکّر اشتباه است که بگوییم فرزند کمتر،بهتر تربیت می شود. از این گذشته، چالش تربیت را در فصلنامة جدید ما بررسی کرده اند(فصلنامة مؤسّسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام شماره 10 ویژه نامه جمعیّت). یکی از شبهات این است که چطور در فرض تکثُّر جمعیّت باید پدر و مادر به تربیت بهینه­ی فرزند بپردازند، این یک مهارت است. پس چند تا پاسخ جانانه داریم؛یکی این که در فرض نبود جمعیّت معتنابه در خانه، اصلا سیستم تربیت فشل است. بچّه خودش را باید با گربه و با عروسک و چیزهای دیگر سرگرم کند تا بتواند رشد بکند و این ویران می­کند آن حالات معنوی و روحی و فطری بچّه را. پاسخ دوّم این است که کثرت جمعیّت معد است برای تربیت بهینه. پاسخ سوّم این است که این هم مهارت می­خواهد، این هم از مقدّمات واجب است که باید محقّق شود. «ما به تربیت نمی­رسیم» شانه از زیر تکلیف خارج کردن است. وقتی واجب شد، وقت گذاشتن و یاد گرفتن کیفیت تربیت هم می­شود واجب، و اساساً رسیدن به حدّ نصاب مهارت تربیت بچّه برای پدر و مادر جزء واجبات است،چون بچّه امانت خداوند است دست پدر و مادر. پدر و مادری که امانتدار هستند، باید شیوه­ی امانتداری را یاد بگیرند، حالا وقتی شیوه را یاد گرفتند چه یکی چه دو تا چه پنج تا؛ چه فرقی می­کند، بالاخره از اصل انعقاد نطفه هست تا دوران بارداری است تا شیرخوارگی است تا دروان صباوت و نوجوانی هست، اصول تعلیم و تربیت هم یکی است دیگر، فقط یک ظرافت­هایی پیدا می­شود بین رقابت­های بچّه­ها و شلوغی­هایشان و دعواهایشان که باید راه برخورد با آنها را فرا گرفت.

سؤال 26- در جامعه­ی فعلی که اکثر خانواده­ها، غیر مقیّد و غیر متعهّد هستند، هر چه کمتر بچّه بیاورند بهتر است.

پاسخ: چه کسی می­گوید اکثر جامعه غیر مقیّد و غیرمتدیّن هستند؟ کی چنین آماری به ما داد؟ اتّفاقاً اکثر خانواده­ها مقیّد و متدیّن هستند، چون اکثر خانواده­ها مربوط به شهرهای کوچک هستند. ما رفتیم یک مأموریتی در خراسان جنوبی داشتیم، بیست و سه تا شهر را رفتیم، هفت هشت تا از این شهرها نوشته بودند شهر حجاب، به این معنا که در این شهر، یک دانه مانتویی پیدا نمی­شد. شما باور می­کنید؟ بنده در گزارشم برای دفتر حضرت آقا اینها را نوشتم و خیلی هم خودم خوشحال شدم. شهر پنجاه هزارنفری، شصت هزار نفری، صد هزار نفری، در این شهر یک نفر مانتویی پیدا نمی­شود. چه کسی گفته اکثر خانواده­ها غیر متدیّن هستند؟ این حرف اساساً خلاف آمار است.

پس نمی­شود گفت اکثراً غیر مقیّد هستند.ببینید،این گزاره،گزاره­ی صادقی نیست. در استانداری مشهد مقدّس؛ خدمت معاون اجتماعی وزیر کشور بودیم. یکی از آمارهایی که ایشان در مورد حجاب داد گفت براساس تحقیقاتی که ما کردیم، پنج درصد جامعه نسبت به حجاب معاند هستند. در کشور هفتاد میلیونی بین بیست تا بیست و پنج درصد عدم تقیّد است یعنی از لحاظ باور دینی و قلبی حجاب و عفّت را قبول دارند و معاند نیستند،حجاب برایشان یک امر معمولی است، بقیه شان، آمار ایشان این بود که شصت و پنج درصد زنان ایران مقیّد به حجاب هستند یعنی حجاب کامل و برتر دارند، آنهایی هم که مقیّد نیستند، بیست تا بیست و پنج درصد هستند،فقط پنج درصد معاند هستند یعنی با حجاب می­جنگند. بنابراین چه کسی گفته است که اکثر خانواده­های ما غیرمتدیّن هستند؟ این آمار، آمار درستی نیست واقعاً. ولی با این بهانه­ها نمی­شود از زیر تکلیف شانه خالی کرد، ما دنبال جمعیّت خلاّق و فعّال هستیم، فعلاً خطاب ما و اولویّت ما برای خانواده­هایی است که خانواده متدیّن هستند، تا بچّه­هایشان بی­حجاب نشوند. والاّ خانواده­هایی که مادر بی­حجاب است یا بدحجاب است که الان تأثیرپذیری آن کمتر است. ما می­گوییم اولویّتمان را بگذاریم روی خانواده­هایی که مقیّد هستند تا بچّه­هایشان، دخترهایشان هم مقیّد بشوند و اینها بتوانند سرمایه­ی اجتماعی عظیم­تری به جامعه تزریق کنند تا جامعه­ی متدیّنین در انزوا قرار نگیرد از حیث وزن اجتماعی و لذا الان واقعاّ ما باید بین متدیّنین به این بحث جمعیّت دامن بزنیم، تا صبغه­ی جامعه­ی متدیّنین ما افزایش پیدا کند. اینها وقتی در جامعه افزایش داشتند، آن بی­بند و بارها منزوی خواهند شد.

سؤال 27- بازگشت روند مهاجرت از شهر به روستا یا آمایش مناسب جمعیّت و توزیع آن به طور صحیح چگونه ممکن است؟

پاسخ: این یک برنامه­ی مدیریّت در سطح دولت و مجلس است. مسلماّ یکی از مسائلی که در بحث کنترل جمعیّت نقش دارد، مسأله­ی توزیع امکانات به نفع روستاها و به ضرر شهرها است. اگر امکانات را در روستاها و زندگی شهری ما ضابطه­مند کنیم از یک طرف، و مهاجرت را برایش قانون­های سخت وضع کنیم از طرف دیگر، این مشکل حل می­شود. باز بنده تجربه­ای را برایتان بگویم، یک سفر تبلیغی به چین داشتم؛ خوب می­دانید چین چه جمعیّتی دارد، پکن را هم می­شناسید که پایتخت چین است و چه وضعی از نظر جمعیّت دارد، این مائولیت­های خدا نشناس با وضع یک قانون مدبّرانه مشکل جمعیّت پایتختشان را حل کردند، قانون گذاشتند که اگر یک نفر از هر نقطه­ای از این کشور پهناور چین بخواهد به پکن بیاید، در پکن فقط باید بمیرد. یعنی در پکن نه می­تواند بچّه­اش را مدرسه بگذارد، نه می­تواند خانه اجاره کند، نه می­تواند به بانک مراجعه کند، نه­ می­تواند شغل پیدا کند، راهش را بسته­اند. ولذا جمعیّت پکن ثابت است. مشکل را حل کردند با یک قانون. آنها هم در قانونشان با کسی تعارف ندارند. وزیرشان هم اختلاس کند، آنی اعدامش می کنند.

خوب چطور جمهوری اسلامی نمی­تواند مهاجرت به تهران را کنترل کند، تهران را کرده یک مزبله­ی پر از هوای آلوده و ترافیک و گرانی و فساد و فحشا و حاشیه­ی شهر و اینها ضعف مدیریّت است.بنابراین روند مهاجرت از شهر به روستا باید متوقف شود، قانون می­خواهد، تدبیر و برنامه می­خواهد. اگر به جای بودجه­ای که میلیاردها برای تهران و شمال تهران می­گذارند، در شهرهای کوچک و روستاها مصرف شود،مشکل تا حدود زیادی حل می شود.حوزه­ها باید تکان بخورند. حوزه­ها باید وظایف مردم را به آنها بفهمانند. مردم مطالبه کنند و مسئولین تدبیر کنند تا این روند اصلاح شود.

سؤال 28- یک روز سفارش به کم­فرزندی کردید، امروز توصیه به فرزندآوری می­کنید، چه بعدی دارد که پس­فردا دوباره بیایید به عکس بگویید مگر مردم موش آزمایشگاهی هستند؟

پاسخ: ما هر موقع از ولی­فقیه فاصله گرفتیم، ضربه خوردیم. جواب این سؤال این است که ما باید تابع ولی­فقیه باشیم. در کتاب رساله نکاحیّه:کاهش جمعیّت ضربه ای سهمگین بر پیکر مسلمین،تألیف حضرت علّامه آیة اللـه حاج سیّدمحمّدحسین حسینی طهرانی قدس اللـه نفسه الزّکیّه اثبات می­کنند که حضرت آقا(مقام معظّم رهبری حفظه اللـه) در زمان آقای هاشمی با سیاست­های ایشان مخالف بودند، ولی حرفشان روی زمین ماند. بعد برداشتند آمار را طوری درست کردند و یک کلیپ­هایی ساختند و ذهن­ها را فریب دادند و این جریان فاجعه بار را مدیریّت کردند. بنابراین این که می­گویند یک زمان آن­طوری گفتید یک زمان این­طوری می­گویید این مغالطه است. نظر اوّلی و اصیل اسلام راهبرد کثرت جمعیّت فعّال و خلاّق است، والسّلام نامه تمام. اصل اوّلی اسلام. سمیناری که در محضر حضرت آقای مصباح بودیم، یک ساعت سخنرانی کردند این را اثبات علمی کردند. در بحث­هایی هم که در همایشات دیگر بود، مخصوصاً این مسئله مطرح شده است. اصول تفکّر اسلامی منتهی می­شود به این راهبرد که اصل اوّلیة اسلام، کثرت نسل موحّد روی زمین است.در پیام آیه اللـه سبحانی ، استدلال­های فقاهتی کردند برای اینکه اصل اوّلیة اسلام ، کثرت جمعیّت است. آن زمانی که اینها شلوغ کردند سر قصّه، علتش(درنگاه بدبینانه) نفوذ صهیونیست در دستگاه حاکمیتی بهداشتی ما بود، و (بادید خوش­بینانه)­ غفلت و فریبی بود که مسئولین خوردند، بعد هم رهبری آمدند گفتند ما استغفار می­کنیم برای آن. اگر هم در یک مقطعی درست بود(اگر درست بود) که از رشد 8 درصد باید بیاید تا 4 درصد متوقف بشود، یادمان رفت، آن را بعد از رسیدن به هدف متوقف کنیم مثل این می­ماند که شیری را آدم باز کند برای این­که یک جا را آب بدهد، بعد هم یادش برود ببندد. این­قدر آب بیاید تا ساختمان را ویران کند. پس موش آزمایشگاهی معنا ندارد. رهبر فقید انقلاب که خود منشأ مشروعیت نظام هستند، فرموده بودند آن زمان(بدون پیشرفت های فعلی) که این مملکت برای دویست میلیون نفرگشایش دارد. ایشان که موافق کثرت جمعیّت بودند. و ما الان شجاعانه اعتراف می­کنیم نظام مدیریّتی آن وقت کشور فریب خورد و بنده در سخنرانی­هایم گفتم که باید این عنوان مدّعی العموم اینها را محاکمه­شان کنند(منتها می­گویند حالا این بحث­هاخیلی جا ندارد). ولی من معتقدم اگر یک بار این فریب­ها محاکمه بشود، بعد تکرار نمی­شود. به چه مجوّزی شما این­طوری به جان مردم افتادید و صدها هزار جوان و زن و مرد را عقیم کردید و بعد آفت­های روحی، آفت­های عاطفی، آفت­های بهداشتی، آفت­های سلامت نفسی برای مردم به وجود آوردید. به چه مجوّزی این کار را کردید با این شیب؟ خوب اینها را باید کنترل کرد. چه کسی گفته موش آزمایشگاهی، این چه تعبیری است. ما به عنوان یک طلبه بر اساس منطق فقاهت حوزوی اثبات می­کنیم اصل اوّلی اسلام تشویق به تکثیر نسل پاک در روی زمین است، ممکن است در شرایطی حاکمیّت اسلام در یک مقطع محدودی تصمیم­های مقطعی بگیرد. و لکن اصل اوّلی همین است، هیچ تردیدی هم در این نیست، فقهایی هم که فتوا داده بودند، بعد آمدند فتواهای غلاظ و شداد دادند چون متوجّه آن خطای راهبردی خودشان شدند. و اینجا واقعاً باید سلام و درود فرستاد بر آن نگاه­های صائبی که «المؤمن ینظر بنور اللـه» آنهایی که پرده­ها از جلوچشمشان کنار رفته و فریب­ها را دیدند، آینده را دیدند،توطئه­ها را دیدند، چطور آنها آن زمان خروشیدند و فریاد زدند و استدلال کردند و سینه چاک کردند که آقا این مسیری که می­روید انحرافی است.

سؤال 29 - با این مشکلات اقتصادی مگه میشه صاحب چند فرزند شد؟

پاسخ: کشور نروژ از رفاه بالایی برخوردار است ، امّا با نرخ رشد 62/0 % جمعیّت مواجه است. حتّی سیاست های تشویقی هم در این کشورها دیگر جواب نمی دهد.

آمار ازدواج در شمال تهران کمتر از شهر ری است. آمار طلاق در شمال تهران %60 شهر ری %18

آمار : نرخ زاد و ولد در مناطق جنوبی تهران بیش تر و در مناطق میانی کمتر و در مناطق شمالی که در رفاه بیشتری هستند به حدّاقل می رسد.

سؤال 30 - فرزندان کمتر زندگی بهتر یا بر عکس؟!

پاسخ: بله برعکس. اثبات شده است فرزندان بدون برادر و خواهر در آینده فاقد عمو ، دایی ، عمّه و خاله خواهند بود و با مشکلات بیشتری روبرو خواهند شد و به لحاظ روحی و عاطفی آسیب های زیادی می بینند.

سؤال 31 -   آیا فرزندان کمتر ، فرزندان صالح تری هستند؟

پاسخ: "القائات دشمن : یک فرزند رشد یافته و متکامل بهتر از چند فرزند ناصالح است"

چه چیزی اثبات می کند که خانواده های پر جمعیّت دارای فرزندان ناصالحی اند ؟ خودتان بگوئید.

سؤال 32 - آسیب های تک فرزندی چیست؟

پاسخ: 1- اضطراب زیاد والدین نسبت به سلامت و حفظ تنها فرزندشان

2- سخت گیری ها و کنترل بیش از حد

3- محبّت ها و حمایت های افراطی والدین

4- عدم رقابت کمتری با هم سنّ و سالان خود

5- فرزندسالاری افراطی و غیر صحیح در این خانواده ها

نتیجه : دچار مشکلات روحی شدن ، انزوا و افسردگی ، دچار ضعف در برقراری ارتباط مناسب با هم سالان خود شدن.