اشاره

در شماره پیشین به بررسی بخشهایی از آسیبهای فكری و عقیدتی موجود در پویانماییهای غربی (انیمیشن و كارتونهای غربی) پرداختیم. در این شماره پس از تكمیل آن مطالب، آسیبهای رفتاری را نیز مورد بحث قرار خواهیم داد.

ب. نومعنویت گرایی

از آغاز دوران رنسانس، جهان مدرن در صدد تبیین پدیدارهای دنیا براساس عقل بوده است. در آن دوران، آدمیان تصور كردند كه خدایی كه روزی همه به او ایمان داشتند، دیگر وجود ندارد. انسان خود را قدرت بلامنازع دنیا می‌دانست؛ ولی امروزه تمام این مطالبی كه در توصیف دوران مدرن گفتیم، همه و همه در تب تردید می‌سوزد. به گونه‌ای كه دیگر انسان امروز به فهم عقل هم اعتماد نمی‌كند. اكنون جهان مدرن در گرداب عقلانیت خود ساخته، اسیر شده است و عقل كه خود روزی قاضی القضاة مورد اعتماد همه دعاوی بود، امروزه در دعاوی عادی هم مورد تردید قرار می‌گیرد.

بسیاری از آدمیان، در پایان قرن بیستم دریافتند كه طبیعت دینی آدمی از او جدا پذیر نیست و انسان بی خدا، حتی نمی‌تواند در معیشت و معرفت زمینی خود راه به جایی ببرد؛ بنابراین، با آغاز قرن بیست و یكم، گرایش دوباره انسان به دین آغاز گردید.

این رویكرد دوباره به دین، بر خلاف منافع قدرتهای استعماری بود؛ بنابر این، سعی كردند در قالب شركتهای فیلم سازی، با ارائه آیینهای خرافی، این انسانهای بیدار شده از خواب غفلت را از مسیر مستقیم دین خواهی دور سازند. آنها برای جلوگیری از دین گرایی انسانها، معرفی شبه مذاهب ساخته دست بشر را به عنوان ادیان تأثیر گذار و سعادت بخش آغاز نمودند. با این هدف كه شاید توانایی ایجاد یك نوع معنویت و آرامش مقطعی را در انسان داشته باشند؛ ولی این معنویت، خالی از وجودی به نام خدا بود. در این آثار، سعی شده است كه برای این دنیا مبدأ غیر از خدا معرفی گردد.

این مبدأ ممكن است ارواح مردگان باشند؛ همان طور كه در پویانمایی «برادر خرس‌» بیان می‌شود. یا ممكن است ابرها و بادها باشند؛ همان طور كه در پویانمایی «سربازان آسمانی‌» مطرح می‌گردد و نیز همان گونه كه در پویانمایی «ارواح درون‌» مطرح می‌شود، و ممكن است روح زمین باشد.

از پویانماییهای دیگری كه به نوعی این گونه معنویت گرایی را ترویج می‌كنند، می‌توان به آثاری همچون «دانه سیب‌»، «سامورایی X‌» و «نجات كودكان‌» اشاره كرد.

ج. ترویج اهداف غرب

1. ایجاد دید مثبت نسبت به فرهنگ غرب

یكی از اهداف غرب كه حاضر است میلیاردها دلار برای آن هزینه كند، این است كه دید مثبتی از فرهنگ غرب در ذهن دیگر ملتها به وجود آورد؛ چون از این طریق به راحتی می‌تواند به اهداف استعماری خود دست یابد. در این مسیر، سرمایه گذاری بر روی كودكان، بهترین گزینه است. آنان دریافته اند كه اگر دید كودكان یك ملت را نسبت به فرهنگ غرب عوض كنند، حتی انقلابی‌ترین ملتها هم، پنجاه سال نمی‌گذرد كه در دامن غرب قرار خواهند گرفت.

حال به چند نمونه از روشهایی كه در پویانماییها برای ایجاد دید مثبت نسبت به فرهنگ غرب به كار گرفته می‌شود، اشاره می‌كنیم:

- قوی و با جاذبه نشان دادن مردان غربی، به گونه‌ای كه دختران ممالك عقب مانده شرقی عاشق آنها می‌شوند.

- سعی در نشان دادن پادشاهان گذشته غرب - كه نماد سابقه فرهنگی غرب هستند - به صورت پادشاهانی عادل و خیرخواه. به این ترتیب آنان خود را ملتی نشان می‌دهند كه از قدیم الایام عدالت طلب بوده اند.

- به تصویر كشیدن ابزار آلات پیشرفته خود كه بعضاً خیالی هم هستند، باعث ایجاد ابهت غرب در چشم كودكان دیگر ممالك می‌شود.

از روشهای دیگر آنها می‌توان به مجموعه شخصیتهایی كه به صورت منجیهای غربی برای نجات دنیا تلاش می‌كنند، اشاره كرد. نمایش پرچم آمریكا در صحنه حساس فیلم و در یك تصویر بسته كه نشان دهنده اقتدار و ابهت آمریكا است، از دیگر روشهای آنان است. آنها با اجرای این روشها در كنار دهها روش دیگر، سعی در تغییر ذهنیت كودكان ما نسبت به غرب دارند.

2. ترویج شعائر غربی

حقوق بشر، دموكراسی، و نظام سرمایه داری، شعارهایی هستند كه سازندگان پویانماییها، سعی در ترویج آنها دارند. از جمله این پویانماییها می‌توان به «بانو و ولگرد‌» و «من و پادشاه‌» اشاره كرد كه سعی دارند فرهنگ غرب را فرهنگ برتر و مدافع حقوق بشر و آزادیهای انسانی نشان دهند.

3. تبلیغ كالاهای غربی

شریان حیاتی اقتصادی غرب، فروش كالاهایشان به كشورهای جهان سوم است و بی شك، قطع شدن این شریان، موجب نابودی غرب خواهد شد؛ بنابر این، اجازه پخش تبلیغات كالاهای غربی، نوعی كمك برای ادامه حیات استعماری غرب است. در این بین، پویانماییهایی را می‌بینیم كه از اول تا آخرشان تبلیغات كالاهای گوناگون غربی است كه به عنوان مثال می‌توان به پویانمایی «آن سوی پرچین‌» اشاره كرد.

این در حالی است كه ماهیت ضد اسلامی بعضی از سازندگان این كالاها بر همگان واضح است. مانند شركت «پپسی كولا‌» كه كلمه نخست آن، مخفف كلمات زیر است:

«Pay Each Penny Save Israel‌» یعنی «هر پنی كه می‌پردازید، برای اسرائیل ذخیره می‌شود.»

حال با این وجود، آیا صلاح است كه پویانماییهایی كه به وفور تبلیغ كالاهای غربی در آن یافت می‌شود، در كشور ما دوبله گردد؟

د. عشق پیش از ازدواج

برخی از پویانماییهای موجود، در ترویج عشق پیش از ازدواج سهم به سزایی دارند و چنین وانمود می‌كنند كه شروع زندگی بدون عشق، ورود به كارزار نامشخصی است كه هیچ تجربه‌ای در آن نیست. در حالی كه افزایش ازدواجهای نسنجیده كه بر پایه عشقهایی ظاهری و دوستیهای خیابانی شكل می‌گیرد، یكی از مهم‌ترین عوامل طلاق می‌باشد.

از جمله آسیبهایی كه در اثر عشق پیش از ازدواج پدید می‌آید، می‌توان به ایجاد توقّعات بی جا، عدم اعتماد، آسیبهای ناشی از عدم وصال و عدم تصمیم گیری عاقلانه اشاره كرد.

آسیبهای رفتاری

الف. بلوغ زود رس

در بخشی از پویانماییها، صحنه‌هایی شامل انواع اظهارات جنسی و عشقی به نمایش در می‌آید. علاوه بر اینها، اكثر شخصیتهای زن این مجموعه‌ها لباس مناسبی ندارند. این موارد موجب ایجاد بلوغ زود رس در كودكان می‌شود. این مسئله، به اندازه‌ای در پویانماییها رواج دارد كه كودكان به راحتی تفاوت نگاه عاشقانه را از غیر آن تشخیص می‌دهند.

البته در رابطه با نمایش این صحنه‌ها، نظرات مختلفی ارائه شده است. كسانی كه از غرب الهام گرفته اند، معتقدند كه مسائل مربوط به بلوغ را باید از ابتدای سن كودكی به فرزندان آموزش داد تا وقتی به سن بلوغ می‌رسند، آن را امری طبیعی تلقی نمایند و برخورد عادی با آن داشته باشند. در مقابل این طرز تفكر، گروهی معتقدند كه مطرح كردن مسائل بلوغ زودتر از موعد برای كودكان، یكی از عوامل بلوغ زودرس می‌باشد و در این شرایط، عدم وجود بلوغ فكری، كودك را دچار بحران می‌كند؛ چون باید بلوغ فكری تا حدودی ایجاد شود تا مسائل بلوغ جسمی برایش قاب ل هضم گردد.

یكی از عوارض بلوغ زودرس این است كه كودكان در مقابل استرسهای زمان جوانی قرار می‌گیرند و نمی‌دانند چه كار باید بكنند. آنها از نظر جسمی نشانهای بلوغ را دارند؛ ولی تجربه كافی ندارند. رویش موهای صورت و كلفتی صدا در پسران كم سن در مقایسه با سایر همسالان خود، باعث بروز اضطراب شدید در این كودكان و والدین آنها می‌شود. به خصوص دختر بچه‌ها با ظاهر شدن علائم قاعدگی، ممكن است دچار مشكلات روحی گردند. در هر دو جنس، به دلیل افزایش تمایل به شهوت، رفتارهای ناهنجاری همچون خودارضایی شیوع پیدا می‌كند.

ب. ترویج رفتارهای غیر دینی

1. زیبا و مفید نشان دادن فساد

یكی از روشهای ترویج رفتارهای غیر دینی، مفید نشان دادن آنها است. برای مثال، مادری كه به دخترانش می‌گوید: «اگر می‌خواهید شوهر خوبی نصیبتان شود، بهتر است بیشتر به خودتان برسید و آرایش كنید!»

روش بعدی زیبا نشان دادن فساد آن است كه زمانی كه عاشق و معشوق دست در دست هم می‌دهند، آهنگ زیبایی پخش می‌شود و برگ درختان دور تا دور آنها به چرخش در می‌آید و یا ستاره‌ها در موقع رقص دور آنها می‌چرخند.

2. نمایش صحنه‌های آشامیدن شراب

در بعضی از پویانماییها، صحنه‌های نوشیدن شراب كه بعضاً همراه با ذكر نام آنها هم هست، به نمایش در می‌آیند. طبیعی است كه نمایش این صحنه‌ها، در از بین بردن قبح نوشیدن شراب موثر است و به خصوص كه این عمل از سوی شخصیتهای محبوب بچه‌ها انجام می‌شود.

3. نگهداری سگ

نگهداری سگ توسط نقش اول پویانماییها و دوست داشتنی نشان دادن آن، كودكان را ترغیب می‌كند تا از والدینشان بخواهند برای آنها سگ بخرند.

4. نمایش محل ارتكاب فساد

نمایش مراكز فساد و پیش خدمتهایی كه در آن فعالیت می‌كنند، خود عامل دیگری برای ترویج فساد و آشنا كردن كودكان با این محیطها است.

5. نمایش رقص

بر خلاف فیلمهای سینمایی كه صحنه‌های رقص آنها حذف می‌شود، در آثار پویانمایی این قبیل صحنه‌ها حذف نمی‌گردد و از آنجایی كه این حركات توسط نقش اول انجام می‌شود، موجب گسترش فساد است.

6. نمایش آواز

نمایش صحنه‌های آواز خوانی هم روش دیگری برای ترویج فساد است.

7. بروز رفتارهای غیر اخلاقی

مجریان پویانماییها به خاطر متناسب سازی آنها با روحیات كودكان، سعی می‌كنند صحنه‌های خنده داری به وجود آورند؛ اما در برخی از این پویانماییها، رعایت ادب به فراموشی سپرده شده است و صحنه‌های زشت و زننده‌ای به تصویر كشیده می‌شود.

ج. ضد ارزشهای ایرانی

آسیبهای این بخش، بیش از آنكه به سازندگان پویانماییها برگردد، به دوبلورهای آنها بر می‌گردد. هنر دوبله در ایران از آغاز همراه با شیرین كاریهایی بود كه دوبلورها روی دیالوگ شخصیتهای فیلم خودشان می‌افزودند. ادامه این سنت در عرصه پویانمایی، به استفاده از آوازهای خوانندگان فارسی زبان خارج از مرزها كشیده شده است. و حتی شیرین كاری این دوبلورها در امر دوبله، پای خود را به عرصه لهجه‌های محلی هم رسانده است. در بعضی از موارد استفاده از این لهجه‌ها، به نوعی توهین به صاحبان آن لهجه به حساب می‌آید، مانند: استفاده از بعضی لهجه‌های محلی برای شخصیتهای كودن و همچنین استفاده از لهجه محلی برای شخصیت خوك كه نماد بی غیرتی است.

د. آسیبهای دیگر

بعضی از سازندگان پویانمایی، بدون ملاحظه روحیات مخاطبان خود، اقدام به ساخت آثاری كرده اند كه صحنه‌های آنها برای كودكان مضر است. برای مثال، می‌توان به خشونت و وحشت اشاره كرد. همچنین است موضوعاتی كه موجب تخریب شخصیتهای مثبت می‌شوند؛ شخصیتهایی كه نقش كلیدی در زندگی كودكان دارند، مثل: معلم و پلیس.

برای اینكه خود بچه‌ها مستقیماً وارد حوادث موجود در این پویانماییها شوند، سازندگان آنها سعی كرده اند كه شخصیتهایی مانند پلیسها و معلمها را بی مسئولیت نشان دهند. به این ترتیب، بچه‌های نقش آفرین در این مجموعه‌ها، كه دیگر امید یاری از سوی آنها را ندارند، خود بسان قهرمان وارد عمل می‌شوند. طبیعی است كه هر كودكی بعد از دیدن این فیلمها، اعتمادش را نسبت به پلیس و یا معلم خود از دست دهد.

این آثار آسیبهای دیگری هم روی كودكان می‌گذارند، مثل ایجاد روحیه تَهَوُّر و بی پروایی. نویسندگان این آثار، بی باكی و تهوّر را به كودكان نشان می‌دهند. به علاوه، در این آثار وسایلی را در اختیار كودكان قرار می‌دهند كه در عالم واقع در دسترس آنها نیست، مانند: بی سیم، دوربینهای شكاری و اسلحه‌های سرد. همچنین كارهای خطرناك، از قبیل: ساخت كلك، مسافرت بر روی رودخانه، زندگی در جنگل و درگیری با افراد شرور را در دستور كار آنها قرار می‌دهند.

به این نكته توجه داشته باشیم كه به شوخی گرفتن موقعیتهای خطرناك، به گونه‌ای كه بچه‌ها باور كنند كه فلان اتفاق به این راحتی قابل انجام است، ممكن است عواقب خطرناكی به دنبال داشته باشد. برای مثال، می‌توان به ساخت تله‌هایی تركیبی از وسایل خانه، برای دام انداختن دزدان اشاره كرد.