نوشته زیر برگرفته از کتاب «نسیم مهر» (متن پیاده شده برنامه پرسش و پاسخ رادیویی استاد حسین دهنوی) می باشد.

سؤال 1ـ دختر 3 ساله ام، دختر خاله دو ساله اش را کتک می زند. برای از بین بردن این رفتار کمکم کنید.

پاسخ:
دعوای خردسالان در سنین بین 2 تا 3 طبیعی است که البته با توجه به تربیت والدین و برخورد آنان با خردسال، میزان دعوا کم و زیاد می شود؛ برای مثال، والدینی که با فرزند خردسال خود، به شکل «زدن» بازی می کنند یا به شوخی او را می زنند یا نخستین بار که فرزندشان آنان را زده است، مغلوب احساسات خود شده و او را منع نکرده اند، در این سنین، با فرزند خود بیشتر مشکل دارند و از دعوا و کتک کاری او با همسالان رنج می برند.
برای کاستن از این رفتار، به نکات ذیل توجه کنید:
1. هنگام درگیری او با دختر خاله اش، شتابزده دخالت نکنید و عکس العمل جدی نشان ندهید؛ زیرا ممکن است این رفتار، راهی برای جلب توجه شده باشد؛ بلکه بکوشید زمینه های درگیری را از بین ببرید و در صورت آغاز دعوا، حواس او را پرت کنید و اگر مجبور به دخالت می شوید، به شکل فیزیکی (نه زبانی) واسطه شوید .
2. احتمال این که فرزند شما به تماس فیزیکی نیاز دارد، هست؛ بنابراین، با بازی هایی مانند عمو زنجیر باف، اتل متل توتوله، مالیدن پشت و ماساژ پا، این نیاز را برآورید.
3. به او بیاموزید که وقتی می خواهد دختر خاله اش را کتک بزند، چند بار دست هایش را به هم بزند (کف بزند) تا احساس خشم از او خارج شود.
4. جریمه کودک برای مقابله با این رفتار، تأثیر جدی دارد؛ پس می توانید از ساز و کارهای بازدارنده نیز استفاده کنید.

سؤال 2ـ کودک 10 ساله ام به شدت برادر 6 ساله اش را کتک می زند. آیا راهی وجود دارد که بدرفتاری او را اصلاح کنم؟

پاسخ:
با توجه به احتمال خطر و صدمه به فرزند 6 ساله، جلو این رفتار باید گرفته شود.
با استفاده از راهکارهای ذیل در اصلاح بدرفتاری او بکوشید:
1. از بین بردن زمینه ها:
زمینه های افزایش نفرت او را از برادرش با عدم تبعیض، عدم مقایسه، و عدم محبت ظاهری فراوان به برادر کوچک تر از بین ببرید.
2. از بین بردن فشارهای روحی:
احتمال این که فرزند 10 ساله شما در خانه یا خارج از خانه تحت فشار روحی است، وجود دارد. با شناسایی ریشه های این فشارها، آن ها را از بین ببرید.
3. آموزش بیان احساسات:
به او بیاموزید به جای کتک زدن برادر، عصبانیت خود را با کلمات بیان کند. اشکالی ندارد که به جای کتک، به برادرش بگوید از او متنفر است.
4. ارائه راه هایی برای تخلیه احساسات:
اگر نمی تواند احساسات خود را در قالب واژه ها بیان کند، کیسه بوکس یا عروسکی بادی را تهیه کنید تا هنگام عصبانیت و اقدام به کتک کاری برادر، به کیسه بوکس یا عروسک مشت بکوبد.
5. آموزش تغییر وضعیت:
اگر هنگام عصبانیت شدید، وضعیت خود را عوض کند (از حالت ایستاده به نشسته، خروج از اتاق، نوشیدن کمی آب)، عصبانیتش فروکش خواهد کرد.

چند توصیه:
الف. اگر شما و همسرتان با او یا برادرش چنین رفتاری دارید، آن را متوقف کنید. به تأثیر جدی الگوها توجه داشته باشید.
ب. از دادن عنوان های بد به او، مانند شرور یا وحشی بپرهیزید.
ج. زمان کتک کاری، او را نصیحت نکنید. برای اصلاح رفتار او، از موقعیت های عاطفی و زمان و مکانی مناسب از جهت روحی بهره ببرید.
د. در صورت احتمال خطر و صدمه به فرزند 6 ساله، جلو او را به صورت واسطه شدن فیزیکی بگیرید.
ه. در صورت استمرار بدرفتاری، از شیوه محرومیت استفاده و او را از امکاناتی که در اختیار دارد، به طور موقت محروم کنید.
و. در صورت مشاهده پیشرفت و تخفیف بدرفتاری، از تحسین او غافل نشوید.

سؤال 3ـ فرزند 4 ساله ام با همسالان خود دعوا می کند و آن ها را کتک می زند. با این رفتار او چگونه مقابله کنم؟

پاسخ:
اگر این گونه برخورد فرزند شما، با همسالان خاصی است، ارتباطش را با آنان قطع یا کم کنید و در صورت عدم امکان قطع ارتباط، راهکارهای ذیل را به اجرا درآورید:
1. از بین بردن زمینه ها:
کودکان را با فعالیت های خاصی چون کاردستی، نقاشی، بازی های فکری، دیدن فیلم و... سرگرم کنید تا زمینه های درگیری و کتک کاری از بین برود.
2. آموزش سازگاری:
نقش همسال او را بازی کنید و در قالب بازی، برخورد درست و بدون خشونت را به او بیاموزید. استفاده از داستان نیز می تواند در این آموزش مؤثر باشد.
3. توجه بیشتر در حالت عادی:
احتمال این که دعواها و کتک کاری های او برای جلب توجه باشد، وجود دارد؛ بنابراین، زمان عادی و غیر این رفتار، توجه بیشتری به او داشته باشید تا نیازش برآورده شود.
4. استفاده از شیوه حواس پرت کردن:
کودک شما در سنی است که هنوز می توان حواسش را پرت کرد؛ بنابراین، با نظارت بر بازی کودک و همسالان در صورت مشاهده عصبانیت او و آغاز درگیری، حواس او را با خوراکی یا فیلم و... پرت کنید.
5. استفاده از ساز و کارهای بازدارنده:
در صورت آغاز درگیری و کتک کاری، به شیوه های ذیل می توانید او را از این رفتار باز دارید:
الف. از شانه هایش بگیرید؛ به چشم هایش نگاه کنید و قاطعانه بگویید: نزن!
ب. حدود 10 تا 15 دقیقه آن دو را از هم جدا کنید و بعد به فرزند خود، امکان انتخاب بدهید که یا با آرامش و بدون دعوا بازی کند یا از ادامه بازی محروم خواهد شد.
ج. از محرومیت و جریمه استفاده کنید. مناسب ترین جریمه برای او این است که در مقابل هر بار درگیری، یک روز از بازی با همسالان محروم شود.

سؤال 4ـ دو پسر 11 و 9 ساله ام با هم نمی سازند و دائم دعوا می کنند. علت چیست و چه باید کرد؟

پاسخ:
ناسازگاری فرزندان، به ویژه کودکان پشت سر هم، تا حدودی طبیعی است و نمی شود آن را ریشه کن کرد و فقط باید برای ایجاد رابطه سالم بین آنان کوشید.
توجه داشته باشید که ناسازگاری کودکان، خالی از فایده هم نیست. آنان در دعواها و درگیری ها، راه دفاع از حق را می آموزند؛ برای یافتن راه حل مشکلات خود می اندیشند و در همین ناسازگاری ها، با بیان احساسات خود، تخلیه می شوند.
برای از بین بردن زمینه های ناسازگاری های شدید، به نکات ذیل توجه کنید:
1. خودتان با همسرتان درگیر نشوید. شما برای فرزندانتان الگو هستید و آنان به طور قطع از الگوها اثر می پذیرند.
2. از درگیری و ناسازگاری با فرزندانتان بپرهیزید. این رفتار، در حقیقت، آموزش غیرمستقیم ناسازگاری است.
3. هرگز بین آنان چه در امور مادی و چه در امور معنوی تبعیض قائل نشوید.
4. آنان را با یک دیگر مقایسه نکنید و ویژگی یکی را به رخ دیگری نکشید.
5. هرگز یکی را در حضور دیگری توبیخ نکنید.
6. اگر می توانید، امکانات مستقلی را برای هریک فراهم سازید و در صورت استفاده از امکانات مشترک، با وضع قانون، جلو تنش ها را بگیرید. استفاده نوبتی و در صورت ضرورت، استفاده از قرعه نیز می تواند مانع دعوا و درگیری شود.
__________________________
منبع:
نسیم مهر جلد 2، پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان؛ حسین دهنوی