نوشته زیر برگرفته از کتاب «نسیم مهر» (متن پیاده شده برنامه پرسش و پاسخ رادیویی استاد حسین دهنوی) می باشد.
جواب:
خیالپردازى در كودكان تا 4 سالگى كاملا طبیعى و جزئى از روند رشد آنان است و ویژگى جاندار پندارى آنان، آن را تشدید مىكند. این ویژگى باعث مىشود كه به اشیا جان بدهند و با آنان صحبت كنند.
كودك شما در ذهن خود چیزهایى را مجسم مىكند كه اصلا وجود خارجى ندارند. قدرت تخیل در این سن آن قدر زیاد است كه مىتواند خود را به جاى دیگران بگذارد و این كه در بازىها، خود را قهرمان مىداند و درباره والدین خود اغراق مىكند و دوستان خیالى دارد، به همین ویژگى بر مىگردد؛ به همین دلیل، توصیه مىكنم فرزند خود را به سبب خیالبافىهایش تمسخر نكنید و از موجودات خیالى مانند غول و دیو و هیولا نترسانید. این ترسها تشدید كننده خیالبافى است.
خیالپردازى در این سن نگران كننده نیست؛ بنابراین، لزومى ندارد او را از این كار باز دارید و مطمئن باشید كه ضررى برایش ندارد و به تعادل روحى او لطمهاى نمىزند.
او را هرگز به دروغگویى متهم نكنید؛ چون خیالبافى كودك (عروسكم مىگه، خرسم گفت، با گنجشكاى روى شاخه درخت حرف زدم و...) در این سن، دروغگویى مصطلح بین بزرگسالان نیست. وقتى به شما مىگوید: با اسب پرندهام در آسمان پرواز كردم، بگویید: دوست دارى یك اسب پرنده داشته باشى، مگه نه؟
خوب است او را در قالب داستان و در زمینه كارتونها و فیلمها با دنیاى واقعى آشناتر سازید تا بین دنیاى خیالى و واقعى فرق بگذارد و بداند كه وقتى در یك كارتون تلویزیونى، موش یا گربه زیر ماشین مىرود و پس از تبدیل شدن به یك ورق كاغذ، با یك تكان دادن به خود، به حال اول باز مىگردد، واقعى نیست.
خیالبافىهاى افراطى كودكان علل متفاوتى دارد:
1. فشارهاى روحى:
فشارهاى روحى ناشى از اختلافات والدین یا تولد فرزند دوم و... جهان حقیقى را براى او تیره و تار مىكند و وى را به خیالبافى مىكشاند تا از دنیاى واقعى بگریزد؛
2. برآورده نشدن نیازها:
برآورده نشدن نیازهاى جسمى او (غذا، لباس، اسباببازى) و روحىاش (محبت و توجه)، او را به خیالبافى مىكشاند تا در خیال به آنها برسد؛
3. محرومیت:
محرومیت كودك از علاقهمندىها (پارك، سینما، شهربازى)، محرومیت از دیدار نزدیكان و همسالان، عامل مهمى براى خیالبافىهاى افراطى است. در حد توان به علایق او توجه كنید؛
4. تنهایى:
در صورتى كه برادر یا خواهرى ندارد، ارتباط او را با همسالان بیشتر كنید؛
5. بیكارى:
با برنامههاى متنوع، جلو بیكارى او را بگیرید. دیدن متعادل تلویزیون (حدود 1 ساعت در روز [1])، نقاشى، مطالعه (البته نه داستانهاى خیالى)، بازى با همسالان یا با خودتان، بازىهایى كه به دست و فكر با هم نیاز دارند (بازىهاى رایانهاى، بازى با كلمات، كارت بازى و...) او را مشغول ساخته، از خیالبافى باز مىدارد.
6. رقابتهاى شدید:
اوجگیرى برترى جویى به سبب رقابتهاى شدید در مدرسه یا بین نزدیكان در خیالبافى او مؤثر است.
خیالبافى در دختران نوجوان، بیشتر از پسران است. اگر میزان خیالپردازى او اندك باشد، نگران كننده نیست؛ بلكه مىتواند او را به خلاقیتهاى هنرى (شعر و شاعرى، نویسندگى، نقاشى و...) ابتكار در معمارى و مهندسى و نوآورىهاى فنى و اكتشافات علمى سوق دهد. افزون بر این، راهكارى براى تخلیه احساسات و در نتیجه آرامش است؛ براى مثال، هنگام احساس كینهجویى، با خیال انتقام، از شدت ناراحتى خود مىكاهد و با ارضاى تخیلى آرزوها و امیال ناكام مانده، به خود آرامش مىدهد؛ چرا كه خیالبافى، ساز و كار دفاعى براى مقابله با ناكامىها است؛ اما اگر دائم خیالبافى مىكند؛ به گونهاى كه در نظام زندگى و درسىاش اختلال ایجاد كرده، به معناى وجود مشكل است و باید حل شود.
خیالبافى زیاد نوجوان، مانع از درك واقعیتها مىشود و نمىتواند آنها را همان گونه كه هستند، دریابد؛ در نتیجه، مانع از ایجاد ارتباط مطلوب با محیط خود مىشود. افزون بر این، با خروج از عالم خیال و ورود به عالم واقعى، مشكلات را بزرگتر و بدتر از آنچه هستند، مىبیند و در نتیجه دچار اضطراب و ناامیدى مىشود؛ بنابراین بكوشید علل این رفتار را بیابید و آن را كاهش دهید.
مهمترین علل خیالبافى افراطى نوجوانان عبارتند از:
1. فشارهاى روحى:
فشارهاى روحى ناشى از اختلافات والدین و از هم گسیختگى خانواده، تنبیه بدنى، تبعیض، مقایسه و... عامل مهمى در خیالبافىهاى افراطى نوجوان است؛ پس این مشكلات را از بین ببرید؛
2. ناكامىها:
ناكامى در درس، در دوست یابى، در رسیدن به آمال و آرزوها او را به خیالپردازىهاى افراطى مىكشاند. زمینههاى كامیابىاش را فراهم آورید و او را در حد توان به آرزوهایش برسانید؛
3. بیكارى:
بیكارى نوجوان، تشدید كننده خیالبافى است؛ بنابراین با واگذارى مسؤولیت و برنامهریزى فشرده، جلو آن را بگیرید. براى نوجوان، فشردگى برنامههاى درسى و غیر درسى مطلوب است. یكى از زمانهاى شایع براى تخیلات نادرست كه ممكن است نوجوان شما را به انحرافات جنسى بكشاند، قبل از خواب و پس از بیدار شدن در بستر است كه فشردگى برنامهها و خستگى ناشى از آن، این فرصت را از او مىگیرد؛
4. غرق شدن در ادبیات:
نوجوانى كه به شدت به ادبیات (شعر و رمان) علاقهمند و در آن غرق مىشود، زمینه گرایش بیشترى به خیالبافى مىیابد؛ پس او را تعدیل كنید.
ثبت نام در كلاسهاى داستاننویسى و رمان مىتواند خیالبافىهاى او را در مجراى درستى قرار دهد و از آن بهره ببرد؛ اما زیادهروى نشود.
______________________
پی نوشت:
[1] ـ دیدن زیادى تلویزیون، عامل تشدید خیالبافى است.
منبع:
نسیم مهر جلد 3، پرسش و پاسخ تربیت کودک و نوجوان؛ حسین دهنوی